Photo0003
f“\n
C2-T £f-T A *1T
Dana Łucka
obilność stuktury społecznej
W społeczeństwie feudalnym
różnymi warstwami społecznymi. Społeczeństwo nowoczesne rzone jako wynik dezintegracji feudalnych struktu
ymi, stanowymi czy religijnymi identyfikacjami — lub nawet je niszczyć, lak więc wytwarzające się stopniowo poczucie,
cji prawnie gwarantowanych barier społecznych, umożliwiając wysoki stopień społecznej mobilności. Identyfikacja narodowa zaczęła dominować nad dawnymi plemiennymi, łoi
jednoczyło społeczeństwo, na przekór rozpadowi więzi feudalnych, zapewniających jednostce tożsamość w społeczeństwie rolniczym.
2. Indywidualizm
Likwid
struktur feudalnych oznaczało osłabianie tradycyjnej świa
domości zbiorowej, a co za tym idzie - wzmacnianie indywidualnej tożsamości.,Rozwój naęjoiializmu wiązał się zatem z wyzwoleniem jednostki od wspólnotowych więzów i ocł dominującego wpływu korporacyjnego społeczeństwa rolniczego (Nodia, 1994:11—13, Radzik, 2000:38—39). W obrębie narodu poziom jednostkowej autonomii jego członków był znacznie wyższy niż w obrębie istniejących uprzednio grup etnicznych czy stanów. Mówić więc można o procesach rozwoju autonomii jednostki ludzkiej, towarzyszącym
powstaniu narodu.
Hannah Arendt (1968:110—115) wskazuje na jeszcze inny aspekt rozwo-rawa człowieka, które okazują się być bez znaczenia, gdy nie są zakorze
nione w narodowej wspólnocie. Gdy Rewolucja Francuska połączyła postulaty
Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z żądaniami narodowej suwerenno
ści, powstał paradoks: pra'
a, które miały być chronione jako pra
wa uniwersalne, zaczęły być chronione jako prawa obywateli konkretnego
narodu. Deklaracja, przyznająca prawa jednostkom ludzkim, traktowała owe jednostki jak abstrakcyjne byty, które nigdzie tak naprawdę nie istnieją i nie
mają poczucia przynależności.'Prawa człowieka/zostały zdefiniowane jako niezbywalne właśnie dlatego, że miały być niezależne od wszelkich rządów.
Okazało się jednak, że kiedy ludzie nie mieli swojego rządu, nie istniała instytucja, która mogłaby ich chronić i gwarantować ich prawa. Zagadnienie praw człowieka było zatem nierozerwalnie połączone z zagadnieniem naro-
«
dowej emancypacji; tylko wyemancypowane, suwerenne narody mogły gwarantować owe prawa. Nacjonalizm stal się zatem wyrazem przekształcania państwa w „narzędzie” narodu oraz utożsamienia obywatela z członkiem narodu.
Tak więc teoretycznie uniwersalne prawa człowieka okazują się bez znaczenia tak długo, jak długo nie są odniesione do narodowej wspólnoty, która czuwa nad ich przestrzeganiem. Dowodzi tego również doświadczenie mniejszości narodowych i osób nieposiadających tożsamości państwowej: utrata praw narodowych oznacza dla nich zazwyczaj utratę praw człowieka1.
----- ~ ' ~~ --“--- ij_L_ j.» ~ ■ —---- --—1 m rm , _
. Kapitalizm
Rozwój systemu kapitalistycznego również wiązał się z umacnianiem tożsamości narodowej. „(...) ekonomiczny proces industrializacji stworzył określone warunki, w których idee narodowe mogły się rozwijać. Industrializacja zniszczyła dawne [...] podziały typowe dla tradycyjnych rolniczych społeczeństw, i umożliwiła stworzenie wspólnej językowej i kulturowej podstawy, na której mogła zostać zbudowana narodowra ekonomia” (Fukuyama, Avi-neri, 1994:23—24). Wzrost mobilności społecznej, który umożliwiał rozwój kapitalizmu, wymagał określonego poziomu homogenizacji społeczeństwa (aby móc konkurować o pracę, ludzie muszą nawzajem się rozumieć i mieć podobne kulturowe wyposażenie). Homogenizacji zaś mogła być osiągnięta poprzez popularyzację narodowej retoryki i, w oparciu o nią, wprowadzenie jednolitego systemu edukacyjnego.
4. Demokracja i społeczeństwo obywatelskie
Opisanym powyżej procesom towarzyszyła też „[...] radykalna zmiana charakteru państwia, które z dynastycznego przekształca się w1, narodowe i zaczyna czerpać swe uprawomocnienie nie z boskiego prawa królów, lecz z woli wolnych i równych wobec prawda obywateli” (Szacki, 1997:14). O ile wr przypadku rządów autorytarnych możliwe jest sprawowanie władzy nad
229
Pogląd Arendt stopniowo traci aktualność w związku z powstawaniem ponadnarodowych instytucji, stojących na straży praw człowieka.
Wyszukiwarka