Photo0010

Daria Łucka

III. WYKRACZAJĄC POZA JEDEN WYMIAR: -WIELOWYMIAROWE „MAPOWANIE” KONCEPCJI NARODU

Kolejne pytanie dotyczy omówionego powyżej kontinuum: czy jest ono wystarczające dla uchwycenia zróżnicowanego charakteru poszczególnych narodów, czy umiejscowione na nim modele stanowią użyteczną konceptu-alizację teoretyczną? Sugerować będę, że, badając jiaród, powinno się brać pod uwagę nie tylko jeden wymiar (od etnicznego aspektu nacjpnalizrnu do 'aśt^ekftT'politycznego), ale także inne: “po^pierwsze, pochodzenie narodu — czy powstał on jako wynik zamierzonego działania elity⁷, czy jako rezultat spontanicznego procesu (Szacki, 1997:8—20, Gellner, 1991), po drugie, jego -strukturę — czy w obrębie narodu istnieje dominująca większość, czy pluralizm różnych grup. Różne odmiany rozumienia narodu, łączące proponowane kryteria, prezentuję na poniższych wykresach (wykres 2 i 3). Powinny być one analizowane jak mapy: końce osi wskazują punkty skrajne, ale istotne jest również ulokowanie konkretnych przypadków empirycznych bliżej lub dalej od owych punktów skrajnych. Na obu wykresach model II stanowi „najczystszą” formę narodu etnicznego, natomiast model III - „najczystszą” formę narodu obywatelskiego, podczas gdy dwa pozostałe mają charakter pośredni.

Vtykres 2. Obywatelski/etniczny charakter narodu a pochodzenie narodu

Naród etniczny

Naród obywatelski

Primordializm

(naród jako rezultat

spontanicznego

rozwoju)

I oddolna aktywność jednostek

II. naród „budzący się”, „wymuszony przez zewnętrzne okoliczności

ty

USA

-

Polska

IV naród

„obudzony

Konstruktywizm

(naród jako wynik świadomego działania elit)

III. potrzeba homogenizacji

w warunkach rozwijającego się

społeczeństwa

kapitalistycznego

Serbia

państwo —> naród

.r..

Czechy

naród

państwo

Źródło: opracowanie własne

W/kres 3. Obywatelski/etniczny charakter narodu a struktura narodu

Naród obywatelski

(tożsamość społeczna i polityczna oddzielona od tożsamości etnicznej)

Naród etniczny

(tożsamość społeczna i polityczna powiązana z tożsamością etniczną)

Dominująca

większość

Pluralizm grup

li. Asymilacjonizm		i-:- II. Separatyzm
Francja >••••- _ —	Polska	Niemcy ^1
		* ♦
III. Pluralizm	USA >* —	IV Reprezentacja proporcjonalna

prawa indywidualne    prawa zbiorowe

Źródło: opracowanie własne

IV. PODSUMOWANIE

Powyższe rozważania miały na celu zaprezentowanie znaczenia tożsamości narodowej we współczesnym systemie demokratycznym. Na ich podstawie stwierdzić można, że możliwe jest pogodzenie narodu ze społeczeństwem obywatelskim. Pomiędzy Scylllą nacjonalizmu etnicznego a Charybdą nacjonalizmu obywatelskiego rozpościera się cała gama subtelnych odcieni tożsamości narodowej, które wydają się wręcz niezbędne dla sprawnego funkcjonowania demokratycznej wspólnoty, dając jej silną aksjologiczną podstawę i zapewniając jednostce motywy obywatelskiego zaangażowania.

243