S5006344

im » garncarstwie wczesnej kultury przeworskiej z mfodgego oho poafcnmtityn zarówno napar-oefD syk obowigzająrego » fazach AI-A2. jak też ■btefa typowego db fazy A3. Reprezentują też pełen wachłaz fana spotykanych w maaradi grobowych tej kultury, choć * omawianym tu zbiorze. p» cbodzyym wytycznie ź osad. fiekweacja niektórych typów naczyń jesz nieco oarmama. niż aa « pan-nycfi onamyskai. co aqa: się aaca. w oczywisty sposób, z odmiciwą funkcją jaką pełniły one w gospo-dnme danusyn w partami z rytuałem pogrzebowym. Stwierdza się mianowfere niewielki udział naczyń odwrotna: groszkowatych (aa nekropolach służących z reguły jako popadano, dzbanków gruszko-watych i waz. przy ogromnej bczbie misek i kubków. ssmowKKydł aaępcwniej główne demency zastawy sao-fowej. Także w zakresie szczegółów budowy form. przede wszystkim zad tak durakłeiystycznycb dla ceramiki knłury przeworskiej sposobów wykończenia brzegów (facetówme(. omawiane ta naczynia wykazują podobny berunek i rytm nman Podobieństw a są tak duże. a bez trądu stosować można kryteria i schematy klasyfikacji przyjmowane dla mami iłów aekro-poiiczaydi knłury przeworskiej (Dąbrowska 19731988: 1997). choć w smnmłra do afśa omawianych tu naczyń zanwazaine są też pewne różnice dotyczące za-rówwo cech rrhtw~wiych. jak i sryfatyczHych- Odtmen-aodci te rejestruje się od początku występowania ceramiki tej kategorii w inwentarzach grupy tynieckiej, a ich genezę wiązać można z oddziaływaniami tradycji garncarskie) kultury lateńskiej, a być może także ze znacznie słanej uchwytnym wpływem jasiorfskiego kręgu kulturowego Z tych powodów właściwsze wy-days śę określanie omawianej ar grapy naczyń jako ceramiki 'S-utMWfj typu kultury przeworskrej.

leśh chodzi o różnice w zakresie cech teefanoło-eicznych i teefara my» H wskazać mm na nieco odmienne receptury mas garncarskich większości omawianych tu okazów w porównaniu do anałogiczBych. pochodzących z cmentarzysk kultury przeworskiej i zasadniczo mniejsza zawartość ph» znyi h domieszek.

— plmAyrńnalń srłmrfzająri*) ofaec-aość sporą Kczby okazów z gliny dmaej. których frekwencja wzrasta wyraźnie w CH-ej. najmłodsze] fazie,'. Godny podkreślenia jest także fakŁ iż znaczna część form reprezentujących najstarszy styl z faz AI-A2 (naczynia z szerokimi. wielokrotnie facetowanymi brzegami) charakteryzuje się -czernionymi" powierzchniami, która id cecha staje saę powszechna na terenach kultury przeworskiej dopiero w fazie A3 (Dąbrowska 1988.44). W omawianym zbiorze zarejestrowano także pewną liczbę naczyń o powierzchniach grafitowanych, w tym też okazów uformowanych według kanonów starszego stylu (z brzegami wariantów a-bj. Wydaje się więc. że początki tego. dość powszechnego w Małopobce w okresie wczesanrzyskna. zwyczaju tkwią głęboko w okresie lateńskim Spora liczba naczyń odznacza się tak wysoką jakością (idealne kształty, niezwykle cienkie, równe ścianki i ifosfasmk: opracowane powierzchnie). K nie jest wykluczone, iż do ich wykończenia użyto koła garncarskiego. Stosowanie zabiegu obtaczania w odniesieniu do naczyń tej kategorii sugerują też badania mikroskopowe szlifów jednego z ułamków ceramiki tego typu z osady w fadęa (par. wyżej). Wyniki analiz dowodzą leż. ze temperatura wypału omawianej tu ceramiki nie odbiegała zasadniczo od rej. w jakiej wypalano ceramikę toczoną W każdym razie jakość przeważającej części analizowanych tu naczyń, zwłaszcza okazów -czernionych" (cienkościeaność. twardość i jednolita barwa), świadczy o wysokim stopniu oponowania technik kfa formowania i wypału.

Zestaw farm. dla których analogie znaleźć można aa wszystkich cmentarzyskach kultury przeworskiej z młodszego okresu praedrzy niskiego. uzupełniają takie, które na terenach właściwej kultury przeworskiej występują rzadka a w wersji -stołowej" nie są znane. Chodzi głównie o miski pó&ukste i formy pokrewne o nie-wyodrębnionych brzegach, stanowiące pokaźny procent (Miko 20%) wszystkich cienkościennych mis lepionych z omawianych tu osad (Oczne zarówno w inwentarzach O-ej. jak i Dfeej fazy). Źródeł ich wysokiej frekwencji upatruje się również w tradycji garncarskiej kultury lateńskiej. w której forma ta jest stałe obecna, zarówno w inwentarzach ceramiki lepionej, jak i toczonej, podczas gdy w kulturze przeworskiej staje się powszechna dopiero w okresie wczesnorzymskim. Zestaw form delikatnej. lepionej ceramiki z omawianych tu osad dopełnia także stosunkowo niewielka liczba okazów będących naśbdowmctwaim współczesnych im cehydocb naczyń toczonych (nński esowate. kubła beczułko watę i i szklanych naczyń rzymskich.

Wśród sporej liczby opisywanych tu naczyń, odpowiadających w zakresie ogólnych proporcji typom kultury przeworskiej, zauważalna jest wyraźnie pewna odmienność pod względem niektórych szczegółów bodowy, zwłaszcza ukształtowania brzegów. Zauważalna jest mianowicie (dość powszechna) tendencja do nachylania górnych płaszczyzn szerokich, facetowanycfa brzegów (wariantu a-b) do wnętrza naczyń. Podkreślaną wielokrotnie przez badaczy (por. np. Dąbrowska 1988. 154. 159. 177ł. ryc. 1) cechą ceramiki knlniry przeworskiej z obu najstarszych jej faz są charakterystyczne szerokie, płaskie, poziome, wielokrotnie profilowane od zewnątrz brzegi wylewu, choć zaznaczyć trzeba, iż zwłaszcza na niektórych cmentarzyskach kultury przeworskiej. stwierdza się pewną liczbę okazów różnych form. o krawędziach ustawionych ukośnie (por. np. Warszawa-Wilanów. Błonie. Ciecicrzyn - Marciniak 1957: Myciełska. Woźniak 1988: Martyniak. Pastw m-sfcL Pazda 1997). W arto jednak, jak się wydaje, zwrócić uwagę, iż cecha u jest typowa dla naczyń podobnych form z terenów grupy guboiskiej (Kołodziejski 1973. ryc. 6 ł-o: Domański 1981. ryc. 78:1-2. 4-5. 79:1). z jednej, i kultury Poiencąti-Lukałevka (Babeą 1993. ryc. 20. tabl. 1-52), z drugiej strony. O związkach z trądy cją garncarską kultur kręgu jasiorfskiego świadczy natomiast bezspornie obecność w omawianym tu zbiorze pojedynczych okazów (np. dzbanek z ab. 2l6zP)eszo-wa 17 - tabL 23:2). nie znajdujących odpowiedników w inwentarzach kultury przeworskiej, a przypominających do złudzenia niektóre formy kultnry Poteue^ti-Lukaścvka.

Niezbyt liczne w naszym zbiorze okazy zdobione ornamentyką rytą. poza nielicznymi wyjątkami. prezentują wątki typowe dla zdobnictwa wczesnej ceramiki kultury przeworskiej. Podkreślenia wymaga jedynie sporadyczne występowanie motywów o bardziej rozbudowanym ry sunku, jak też fakt, że nawet na naczyniach reprezentujących formalnie najmłodszy styl z fazy A3. dominuje ornament wąskopasmowy , płytko, dditemk ryty. Wątki głębiej ryte, ułożone w szersze pasma, powszechne na terenach kultury przeworskiej w tej fazie, są rzadkie. Pojedyncze okazy zdobione były motywami rytymi, których genezy wakat można w tradycji ceramicznej kultury lateńskiej.

Dość szy bki rytm zmian sty listy cznych, jakim podlegała ceramika kultury przeworskiej w ciągu młodszego okresu przedrzy niskiego, sprawia, iż naczynia omawianej tu kategorii stanowią dość czuły wyznacznik chronologii Jak wcześniej wspomniano, pojawienie się ceramiki w typie kultury przeworskie), w rym szczegći-nśe charaktery sty cznej ceramiki delikatnej wyznacza początek O-ej fazy grapy tynieckiej Zjawisku team towarzyszy prawie całkowita eliminacja ręcznie lepionej ceramiki lateńskiej (grapa DD-por, niżej tozdz. 3.1.2.4) oraz bardzo wyraźny spadrk frekw encji ceramiki toczonej (zwłaszcza w rejonie podkrakowskim, inarzrj aa terenach położonych w północnym zasięgu grapy lywrc-kkj. np. na osadach w Pekzyskach czy Daiewicadt -Rudnicki I996:Tizedecfci I996i Można więc przypuszczać. że pojawienie się szerokiej gamy form bardzo dobrej tecfamcznie. lepionej ceramiki jtokwq~ wiązało się z wyraźnym ograraczentem popyta na wyroby rzemieślniczej produkcji garncarskiej.

Udział ceramiki grapy OA w inwentarzach obiektów D-ej fazy grapy tynieckiej na omawianych ni osadach wynosi zwykłe 11-16% (np. ołnekly 542.557.865 z Pleszewa 17.15(23.98. 109.113 z Pleszewa 20. czy 145 z Wyciąża 51. Wyraźnie podwyższoną frekwencję naczyń lej kategorii wykazują jedynie serie z ob. 235 z Wyciąża (28.6%) i z obiektu rowkowego 555 z Pfe-szowa 17 (353%).

W obiektach tej fazy występują wyłącznie naczynia reprezentujące formy najstarszego stylu ceranacz-nego kultury przeworskiej z faz A1-A2. Uderza przy tym duża liczba okazów analogicznych do form spotykanych w najwcześniejszych grobach tej kultnry (zwłaszcza kubków wyróżnionych tu odmian IV. la. IVJa. IV.4a. mis VI.la. rzadziej naczyń odwrotnie groszkowatych odm. LI a), co pozwala sądzić, iż ceramika ta pojawia się w grapie tynieckiej w tym samym czasie lub niemal równocześnie, jak na terenach właściwej kultury przeworskiej. Jak wspomniano, spora część naczyń charakteryzujących się bardzo wczesnymi, wielokrotnie facetowanymi brzegami (wariant a* ma juz polerowane, jednolicie czarne powierzchnie, co jest zjawiskiem rzadkun wśród analogicznych okazów z wczesnych cmentarzysk przeworskich (Dąbrowska 1988.44). W inwentarzach prawie wszystkich obiektów tej fazy obecne są także sporady cznie spotykane w kninne prze

worskiej miski póSailiste i pokrewne formy, a ponadto nieliczne lepione, cienkościenne miski esowate. a*Qa-dnjące celtyckie naczynia toczone. Znaczna część okazów. nawiązujących w zakresie ogólny ch kształtów do form typowych dh kutasy przeworskiej, ma charakterystycznie nachylone do wnętrza górne płaszyczyzny brzegów. W niektórych inwentarzach spotykane są też naczynia przypominające formy jasieńskie.

Cienkościenna ceramika lepiona w ręku o cechach wczesnego stylu ceramicznego kultury przeworskiej występuje jeszcze w najstarszych zespołach lH-ej. najmłodszej fazy omawianych ta osad. wraz z ceramiką malowaną. Na założonych dopiero w tej faae osadach w Krakowie Kizesławicach (por. np. inwentarz chaty 73 k jak też na osadach w Krakowie Mogile l i Podiężu. spotykane są pojedyncze naczynia odwrotnie groszkowate. dzbanki, starsze formy kubków i mis. aie ich brzegi są jnż jednak, z reguły, me tak szerokie, ostro facetowa-ne (wariant b).

Od momentu pojawienia się w inwentarzach toczonej ceramiki imłnwwj śmierdzą się wyraźny spadek frekwencji naczyń omawianej a kategorii. W całości zfaiora ceramiki z osady knesławickiej lepiona w ręku. delikatna, przew ażnie .czerniona", ceramika typu katary przeworskiej sanowi niespełna 4%. a w inwentarzach niektórych obiektów jej odział spada poniżej 2% (1.7% w dacie 23:1.2% w chacie 85.0.6% w ob. 3j. Fiańrjr naczyń jalownd' w coraz wąk-tzym stopom zaczynała najpewniej prnrjnww sć toczo-na ceramika malowana ii. w mniejszym stopom, gładka). Stósmek ułamków lepionych tęcznie naczyń grapy I1A do toczonych (grapy LA-B> w obiekcie 56 z Pleszowa 20 wynoś odpowiednio ".4:5.4%. w rhirir 73 z Kizesławic (z zapinką mtseczkowatął - 7.7:SJ%. a w nieco młodszych inwentarzach z chat 23 i 85 . tg osrHTiio wsporanianej osady odpowiednio: 1539. 6% i U44.4%.

Dominują formy typowe db późnego styht cera-miki wczesnej tatary przeworskiej, obowiązującego aa ternach tej kultury w ferie A3 - późne odmiany kubków. a zwłaszcza ostroprofifowane owsy i wazy. zapo-wiadojące już charaktery styczne formy wczesaoraym-dde Naczynia te mają. z regały, wyższe, mnkj wytfaae. zazwyczaj trójkąme w przekroju brzegi, często słabo facetów ant bądź tylko ■yrówmrj. a niekiedy bez siadów facetów ama. Ponad 90% to okazy .czernione", a sporą ich liczbę wykonano z gliny bez domieszki sdnt-dzajacgj Wśród znalezisk z Krakowa Fleszowa 17120. a co waaoepzc. z osad. na których nie stwierdzono kontynuacji osadnictwa tatary przeworskiej w okresie rzymskim, tj. w Krakowie Wyciąża S i Krakowie Kizesławicach. rejestruje się obecność pewnej liczby form posiadających wyraźne cechy stylu ceramiki fiszy BI okresu rzymskiego, np. niektóre astroprofibwane wazy i misy o cienkich pozbawionych facetówama brzegach, miseczka typa W1 wg T Liany, okazy adobionr plastycznymi listewkami, etc. Ze względu na niejasne okoliczności odkrycia, nie jest natomiast całkowicie pewny związek z inwentarzami grupy tynieckiej miseczki zdobionej pionowymi żrbrtkami < typu Vl/2 T. Liany), kto-

101