skanuj0003

™ 2 O c ■

« E i jl 6 co Ra SoNSiiuygrt

M S 8-=«    3 c

!|f *

f ol-S

hm

ZCZENIE

miast nie wywołuje uzależnienia fizjologicznego. Skutki jej używania są zróżnicowane w zależności od czynników społecznych i osobowościowych występujących w danej sytuacji. Narkotyczne środki znieczulające, takie, jak morfina i heroina, uśmierzają ból i wywołują euforię. Środki te szybko powodują wytworzenie się tolerancji oraz silnego uzależnienia, zarówno fizjologicznego, jak i psychicznego. Niejednakowa jakość sprzedawanych pokątnie narkotyków często prowadzi do śmierci wskutek ich przedawkowania.

Do środków nasennych należą barbiturany i zbliżone środki farmakologiczne. Działają one hamująco na ośrodkowy układ nerwowy i są stosowane jako środki uspokajające. Łatwo wytwarza się uzależnienie psychiczne, natomiast długotrwałe stosowanie tych środków powoduje także powstanie uzależnienia fizjologicznego i tolerancji.

Środki pobudzające obejmują amfetaminę i metamfeta-minę. Początkowo środki te wywołują ożywienie i zwiększają poczucie własnych możliwości, lecz przedawkowanie może powodować niepokój i paranoidalne lęki. Szybko wytwarza się uzależnienie psychiczne. Po okresie zażywania tych środków następuje zwykle „załamanie" i cykl ten powtarza się bez końca.    O

Środki halucynogenne, takie, jak LSD i meskalina, oddziałują na ośrodkowy układ nerwowy, zwiększając wrażliwość i powodując zniekształcenia percepcji. Tolerancja wytwarza się szybko i równie szybko zanika. Nie występuje uzależnienie fizjologiczne, a uzależnienie psy-chicznejest niewielkie. W odpowiednich warunkach środki te mogą powodować religijne doznania transcendentalne.

Do czynników, które wpływają na działanie środków farmakologicznych, należą:¹ 1) skład chemiczny danego środka i wielkość dawki, która może mieć różny wpływ na różne jednostki, 2) tolerancja' wytworzona w wyniku uprzedniego zażywania danego środka, 3) oczekiwania osoby zażywającej, 4) cechy osobowości osoby zażywającej oraz 5) sytuacja społeczna', w której dany środek jest zażywany.

Medytacja, joga i zen polegają na ćwiczeniu umysłu w oddziaływaniu na siebie samego, w celu wywołania zmienionych stanów świadomości. W technikach tych stosuje się całkowitą koncentrację na pojedynczym, niezmiennym bodźcu. Medytacja transcendentalna polega po prostu na skupieniu się i odprężeniu, bez obrzędów religijnych czy zmiany stylu życia. Powoduje ona mierzalne zmiany fizjologiczne i przynosi podobno wiele korzyści natury psychicznej. Joga to połączenie medytacji z ćwiczeniami fizycznymi i ćwiczeniami oddychania. W swych tradycyjnych formach wymaga ona również przestrzegania pewnych zasad duchowych. Wyćwiczony jogin może wywoływać znaczne zmiany w swych procesach metabolicznych. Zen stanowi pewną formę buddyzmu, polegającą na oczyszczaniu swego ja i poszukiwaniu oświecenia.

Spośród wszystkich zmienionych stanów świadomości

.s; *

2 o -Si, u H & 3-2 8 S e-S

jrjj

HIB

TSCTilW 1. Co odbyli psychologowi* poznawczy na lemat kodowania Informacf w celu zmagazynowania Ich ) w pamięci? Wydaje się. że kodowanie informacji w pamięci krótkotrwałej ma w dużej mierze, chociaż nie wyłącznie, charakter akustyczny, czego dowodzi podatność informacji przechowywaną w pamięci krótko-Irwatm na nonrrlki o charakterze akustycznym, czyli pomyłki wynikające z brzmienia stów. Jednak istmeią

również dane dowodzące, że w pamięci krótkotrwałej może występować ponadto jakieś wzrokowe i se-. mantyczne kodowanie Wormacji. W pamięci długotrwałej informacje są kodowane przede wszystkim'] w sposób semantyczny, tak że pomyłki dotyczą bardziej znaczenia niż brzmienia stów. Ponadto istnieją teł dane dowodzące możliwości zarówno kodowana wzrokowego (przypomnij sobie spór dotyczący sądów i wyobrażeń przedstawiony w rozdziale 6). jak i akustycznego.

Z Jak i dlaczego zapominamy In formacie? Dwie główne teorie zapominania to teoria zanikania i teoria interferencyjna. W teorii interferencyjnej wyróżnia się dwa rodzaje interferencji-, retroaktywną i proaktywną.! Chociaż badanie zanikania jest o wiele trudniejsze, to gdy udało się wykluczyć obie Interferencje i efekty powtarzania. uzyskano dowody na rzecz występowania odrębnych efektów zanikania. Wydaje się. że interferencja wpływa również na pamięć długotrwałą, przynajmniej w okresie konsolidacji, który może trwać wiele lat po pierwotnym zapamiętaniu doświadczenia.

3.    W jaki sposób przekazujemy inlormacje do pamięci długotrwałej? Przenoszenie informacji do parnię, ci dhigolrwalej może być ułatwione dzięki powtarzaniu inlormacf (zwłaszcza gdy informacja jest opracowywana znaczeniowo), dzięki organizowaniu (np. kategoryzacjo informacji, dzięki wykorzystaniu pomocy mnemonicznych oraz dzięki wykoizystaniu zewnętrznych pomocy pamięciowych (np. spoiządzaniu lisi czy notatek). Ponadto ludzie mają tendencję do lepszego pamiętania informacji, gdy wiedza jest nabywana dzięki powtórzeniom nałożonym w czasie, a nie w sposób skomasowany, chociaż podział czasu w trakcie poszczególnych sesji powtarzania zdaje się nie wpływać na przenoszenie informacji do pamięci długotrwałej. Większość dorosłych ma świadomość metapamięd i często wykorzystuje strategie metapamiędo-we. ale małe dzieci i osoby upośledzone umysłowo nie posiadają świadomości i umiejętności metapamię-ctowych i zwykle nie angażują się w powiadanie czy monitorowanie poznawcze.

4.    Co wpływa na naszą zdolność wydobywania informacji z pamięci? Trudno jest badać wydobywanie Wormacji z pamięci długotrwałej z powodu problemów 2 odróżnieniem wydobywania od Innych procesów pamięciowych oraz kłopotów z odróżnianiem dostępności od osiągalnośd. Wydaje się. te wydobywanie In-formacji z pamięci krótkoliwalel ma charakter przetwarzania seryjnego, wyczerpującego, z czego wynika, że jednostka zawsze sprawdza wszystkie informacje z listy w sposób sekwencyjny. Niemniej niektóre dane mogą być interpretowane jako wskazujące na przetwarzanie seryjne samokończąco się czy nawetprzelwa-rzanfe równolegle.

5.    W Jaki sposób nasza wiedza lub to, czego się uczymy, wpływa na to, co pamiętamy? Pamięć jest nie tylko rekonstruktywna (reprodukcja tego. czego nauczyliśmy się, na podstawie odtworzonych danych i i interferencji wyprowadzonych tylko z łych danych), ale i konstruktywna (pozostaje pod wpływem postaw, informacji nabytych później i schematów opartych na wcześniejszej wiedzy).

6.    W jaki sposób kontekst wewnętrzny i zewnętrzny wpływa na to, co pamiętamy? Jak wynika ze znaczenia wcześniejszych schematów dla konstruowania pamięciowego, schematy wpływają na procesy pamięciowe tak jak i inne wewnętrzne czynniki kontekstowe: intensywność emocjonalna zapamiętanego zda-, rżenia, nastrój czy nawet stan świadomości. Ponadto wskazówki pochodzące z kontekstu zewnętrznego obecne w trakcie kodowania zdają się wpływać na późniejsze wydobywanie. Zasada specyficzności kodo-! wania odnosi się do faktu, że to, co odtwarzamy, zależy w duże) mierze od tego. co zostało zakodowane: to,. jak informacja zostaje zakodowana w chwili uczenia się, w duże| mierze wpływa na to, jak jest później odtworzona. Jeden z najskuteczniejszych sposobów wspomagania odtwarzania polega na tym, by jednostka generowała sensowne wskazówki w celu późniejszego wydobywania.

1.    Psychologia iesl badaniem umysłu i zachowania.

2.    Wyniki badań naukowych muszą być sprawdzalne kumulatywne upubliczniane i oszczędne,

3.    Myślenie naukowców to cykliczny proces rozwiązywania problemów Nie jest on tym samym co tr-dycyjna oaeJedąń.ąykowa. ponieważ cykl myślenia naukowego obejmuje szereg kroków, czasem c przodu, czasem wstecz, zwykle dokonywanych nie po linii prostej. Na kolejne kroki lego cyklu składa się: identyfikacja problemu, zdefiniowanie problemu stworzenie strategii rozwiązywania probl* mu określenie sposobu ujmowania informacji potrzebnych do rozwiązania problemu, dokona nia przydziatu środków, kontrola przebiegu rojrwiązywania problemu i ocena rozwiązania probl*

ćmu,.

4.    Badania psychologiczne mają cziery główne cele: opis, wyjaśnienie, prognoza i kontrola

5.    Psychologowie używają w swoich badaniach wielu różnych metod. Należą do nich: eksperymenty. t« Sty i kwestionariuszami irfia przyparikńw nahuattstypZPa nh<ł«rwarja

6.    Psychologowie stosują też różnego typu plany badawcze, w tvm plany eksperymentalne, plany ous SŁ-aksperymentalne i plany korelacyjna.

7.    W planie eksperymentalnym uczestnicy przy-zesłani są do grup w sposób losowy. Zmiennymi niezale-

manipuluje eksperymentator, a^waneset przybierane przez zmienne zależne zależa od zmiennych niezależnych.    '    ^{1 1 1}    -------

8.    Ponadto w odniesieniu do planów ekspey-entalnych dokonuje się rozróżnienia między warunkami eksperymentalnymi, w których uczestnicy poddawani są określonemu oddziaływaniu, a warunkami kontrolnymi, w których uczestnicy nie pod.eęają temu oddziaływaniu (ale mogą być poddani innemu). W planach quasi-eksperymentalnych zw\>.e badanych nie przydziela się do grup losowo i często nie da się kontrolować wszystkich zmienny" zakłócających. Kiedy na przykład porównuje się wyniki uczniów poddawanych różnym oddzialywaT-cm w różnych klasach, zwykle nie ma pewności, że trafili cni do tych klas w sposób losowy. Tak wtę: ewentualne zróżnicowanie wyników może być związane raczej z jakimiś wcześniejszymi różnicami ~ ędzy grupami aniżeli z wprowadzonym w badaniu oddziaływaniem.

9.    Prawie każde badanie powinno być wczes~ ej zaaprobowane przez odpowiednie ciało instytucional-

-Dg.o charakterze opiniodawczym.    '

10. Przed przystąpieniem do eksperymentu psychologicznego wymagana jest świadoma zaoda uczestników.

Fo eksperymencie należy wyjaśnić uczsstrkom cele badania i stosowane procedury.

Sadanie psychologiczne zakłada czasem wprowadzanie w blad. Jest to dopuszczalne tylko wówczas. gdy wprowadzenie w błąd usprawieo-wtone jest ważnością celu badania, i pod warunkiem, że po jego zakończeniu w pełni wyjaśni się to uczestnikom.

13. Większość badań psychologicznych prowsczi się w sposób zapewniający poufny charakter danych. Gdyby nie mooly one pozostać całkowicie „rsjmone. uczestnicy powinni być o rym z góry uprzedzeni.

11

12