skanuj0005 (182)

76 Sianislaw Dubisz

11.    Wzmożone przenikanie formacji, a nawet typów słowotwórczych, nacećh wanych stylistycznie (środowiskowo) do polszczyzny ogólnej jako przejaw pn^ cesów unifikacyjnych, np. rankingowy, dealerski, indeksacja-, objaśniacz, poćbf bechrywacz, podawacz; podgląd, podlew, wwierć, telcfoniada, tclewizjada [\V$ szakowa 1994, 58].

12.    Rozszerzanie zakresu znaczeniowego formantów, np. -owiec w odniesienipt do nazw zawodowych (odzieżowiec, radiowiec, usługowiec, zaopatrzcniowicęfkgsggg -ownik w odniesieniu do nazw urządzeń prostszych (sokownik, iskrownik. downik) [Satkiewicz 198 Ib, 137].

13. Powstawanie formantów złożonych (rozszerzonych), np. -alność,

-arstwo, -owość, -ownictwo (zachorowalność, zapadalność, krcślarstwo, klikowóśiji etapowość, krańcowość, drogownictwo, obozownictwo) [Satkiewicz 198lb, 134|| -136].

14. Rozszerzanie zakresu występowania formantów pierwotnie gwarowych'^!' i potocznych, np. -ak, -ówka, -erka, -0 (przeciętniak, ważniak, podstawówka,' rowka, jarzeniówka, kolporterka, dosuw, udźwig, wyrnach, przestój) [Satkiewicz,18 198 lb, 145].    fŚSSm

15. Zanik lub ograniczenie produktywności niektórych formantów, np. -owić, -anka, -ówna, -owa, -yk (wojewodzie, wojewodzianka, Zarębianka,

rzówna, profesorówna, Nowakówna, mecenasowo, profesorowa, kucharczyk, miniarczyk) [Satkiewicz 198lb, 153-154; Waszakowa 1994, 59].    -9*^®

SŁOWNICTWO

leciu i związane z tym nowe mechanizmy reprodukcji słownictwa oraz zmiąhj^ struktury pól semantycznych (neologizmy; nowe nazwy zawodów, nazwy tyczne, nazwy statusu ludzi; nazwy narzędzi, nazwy miejsc; terminologia; skrój_r<v ce) [Buttler 198 lb, 187-191,219; Bajerowa 1982, 39; Buttler 1982, 62; Szymćżfe]§

¹987, 39].    ^

2. Internacjonalizacja słownictwa: duża liczba zapożyczeń z języka rosyjślęie|ó|fl|i

1. Bardzo duży ilościowy wzrost zasobu leksykalnego w całym pięćdziesięciu^™ :iu i związane z tym nowe mechanizmy reprodukcji słownictwa oraz znuahpwl

' M

(szczególnie do przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych) oraz z języ||||

angielskiego (bardzo zwiększająca się od roku 1990) [Kurkowska 1981,44; Buttler%f|| 198lb, 205-206; Dubisz 1994a, 143-151].

3.    Zwiększanie się liczby wyrazów wyspecjalizowanych znaczeniowo, co.PP|£jf|L woduje precyzyjniejsze podziały pól semantycznych, np. podział pola nazw statkÓ^f||t|| ze względu na typ, przeznaczenie, konstrukcję jednostek morskich (zbożowiec^^^ rudowęgłowiec, eskortowiec, kontenerowiec, stutysięcznik...); por. także pole domów mieszkalnych (betoniak, ceglak, klatkowiec, korytarzowiec, wieźowi^id^Ę^ parterak), nazw zbiorów (varsaviana, szopeniana, mickiewicziana), nazw imprezWtrM (spartakiada, uniwersjada, żakinada, gitariada) [Buttler 198lb, 191-192].

czyzny ogólnej jako wynik tendencji unifikacyjnej, np. bajer, bajerować, bambetleyfMm h/?'7rsinhn htjh/>ł U ! n r\n    sl 0 rt/' vi0 /łnctrunnA /Ymnhsr fnnUrwrtrt f/iinu focł‘h

4.    Wprowadzanie słownictwa pierwotnie środowiskowego do słownictwa poisz-

wyłącznie jako argotyzmy do lat siedemdziesiątych)

bezpieka, bubel, chlapa, cizia, dekować się, dogryzać, dycha, fachman, fajny, festjfĘfh fuks, ful (uwzględnianego dziś w słownikach języka polskiego, a traktowanego‘;|p||

mm

5. Znaczny wzrost terminologii w słownictwie polszczyzny ogólnej jako wynikf;^||| tendencji unifikacyjnej, np. płaszczyzna działań, odcinek robót, kierunek prac\ -f&

pierwiastek ogólnoludzki, kampania żniwna (wyborcza), ofensywa kulturalna, fronf- iii

erozja rodziny, erupcja talentów, wyż demograficzny, bilans osiągnięć, kredyt fifania, dyskontowanie osiągnięć [Buttler 1982, 60-61].

l'j-6. Liczne frazeologiczne neosemantyzmy upowszechniające się w polszczyźnie Inej z gwarowych i środowiskowych odmian języka, np. brać do galopu, puścić trajić »■ dziesiątkę, uważać na zakrętach, pracować na zwiększonych obro-<ęh, wysiąść wprzedbiegach, jeździć na łebka, mieszkać na waleta [Buttler 1977-978; Butiler 198 lb, 200-203].

Is7. Znaczny wzrost ekspresy w i zmów o genezie środowiskowo-gwarbwej ^słownictwie polszczyzny ogólnej, np. babeczka, cliloptyś, brudzia, pracuś, Chrzan, łajza, beztalencie, pacan, nawalacz, lawirant, asekuranctwo, papier-fjijania, zamordyzm [Buttler 198 lb, 193-194].

||8. Stałe wymiany słownictwa (- przestarzałe, archaiczne) — wiele nazw reje-wanych w latach pięćdziesiątych wyszło z użycia pod koniec lat siedemdzie-ątych [Smółkowa 1982, 228]; należy tu m.in. słownictwo związane z realiami ojennymi, np. rozpylacz, filipinka, szafa, sidolówka, krowa [Buttler 1982, 57]; frazem w ostatnim pięcioleciu szereg wyrazów już przestarzałych weszło na nowo !o:'óbiegu językowego, np. kupiectwo, kamienicznik, domokrążca. t|f:9. Wybór i stabilizacja elementów leksykalnych najbardziej ekonomicznych [najsprawniejszych informacyjnie (w wyniku zapożyczeń, adaptacji terminologii, jfrgotyzmów, neosemantyzacji itp.) jako dominanty rozwoju słownictwa polsz-yzny ogólnej [Buttler 1981b, 219].

IfelO. Wykształcenie trzech podstawowych warstw słownictwa współczesnej ipjlśzczyzny: słownictwa oficjalnego, wspólnoodmianowego, potocznego jako wy-■mk:tendencji rozwojowych w okresie minionego pięćdziesięciolecia [por. Buttler |i|7-1978; Markowski 1990; Dunaj 1994b, Pisarek 1994].

jjjjh

Jak już zaznaczono [zob. pkt 4] — zestawione procesy, prowadzące do-ślonych zmian językowych, zachodzą (zachodziły) w obrębie pięciu głównych [ndencji rozwojowych systemu współczesnej polszczyzny (ekonomizacja, uni-tącja, kompletacja, repartycja, nobilitacja). Jakość i liczba procesów realizujących poszczególne tendencje decydują o roli (randze) tych tendencji w ewolucji języka _{a zarazem 0} j_ch hierarchii. Zamieszczona poniżej tabela 1. zawiera ze-iWienie wyróżnionych procesów w obrębie tendencji rozwojowych. Poczynić tu jąleży zastrzeżenie, że — dla uproszczenia — poszczególne procesy zostały przyporządkowane do jednej tylko tendencji, najistotniejszej ze względu na charakter ipian językowych, choć w rzeczywistości wektory procesów językowych oddziałują zwykle w sferze kilku (dwu lub trzech) głównych tendencji rozwojowych. fM,tabeli 1. kolejne procesy, wpływające na postać polszczyzny w omawianym pkresie, zostały oznaczone za pomocą symboli numerycznych, którymi opatrzono tgę.w zestawionym wcześniej rejestrze.

j|p-. Zestawienie danych w tabeli 1. pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że najuważniejszą tendencją rozwojową współczesnej polszczyzny była (jest) tendencja do uproszczeń systemu (wskaźnik = 50,0%). W największym zakresie objęła ona pniiany zachodzące w podsystemie fleksyjnym (realizowało ją bowiem 90% za-lęlipdzących procesów) oraz w podsystemie fonctyczno-prozodycznym (50 % Ipirocesów). W mniejszym zakresie dotyczyła ona podsystemu składniowego (40%) ||j słowotwórczego (33%), a w odniesieniu do jednostek leksykalno-frazeologicznych l'|iendencję do ekonomizacji należy uznać za fakt marginalny (tylko 10% procesów).