skanuj0008 (144)

82 Slnnisłnw Dubisz

dowe) odzwierciedlające stratyfikację społeczeństwa [por. Kurkowska 1981; Wi 1987; Markowski 1992; Grabias 1994].    , ^

6.3.    Wyraźne rozwarstwienie języka inteligencji według kryterium pochodzeń^ (inteligencja stara : inteligencja nowa), charakteru wykształcenia (np. inteligety$| humanistyczna : inteligencja techniczna), stopnia kreatywności wykonywanego ząi?$ wodu (np. intelektualiści, tzw. kadra kierownicza, usługodawcy, urzędnicy),^ wodujące kształtowanie się nowych postaw społecznych i wzorów zachowań jęjjyjl kowych.

6.4.    Zarysowanie się w ostatnim dziesięcioleciu nowego podziału przekazó^l językowych uniezależnionego od społecznej przynależności ich nadawców; pi^| kazy poprawne, sprawne, komunikatywne — przekazy niepoprawne i niekotniff

nikatywne, zwulgaryzowane, językowo „bylejakie” [Szymczak 1987, 43;......

1990, 38-43; Grybosiowa 1994, 37-38].

' "Mis!

7. NORMATYWIZACJA WZORCÓW KOMUNIKATYWNYCH .

7.1. Wzorzec oficjalno-urzędowy, charakteryzujący się nadmierną ternu nop logizacją przekazów (pseudounaukowieniem), nieudolnością efektywnego kazywania treści, biurokratyzacją stylistyki wypowiedzi, mający swe odpowiednM^^ w podstawowych stylach funkcjonalnych polszczyzny (por. tzw. żargon nauko^fs® [Kurkowska 1981, 43; Szymczak 1987, 41-42; Gajda 1990, 111-126].

7.2. Wzorzec oficjalno-propagandowy, który cechuje nadużywanie treści znarp

czeniowych wyrazów, manipulacja językowa, deformacja rzeczywistości, ekspoj:’-;|^a nowanie magicznych funkcji języka [Kurkowska 1981, 39; Dubisz 1982a, I983;jf Bralczyk 1986; Szymczak 1987, 40].

7.3.    Wzorzec publikatorsko-potoczny, ukształtowany przez środki masowęgć£l przekazu, prowadzący do odindywidualizowania wypowiedzi, powielania praso.tyi^f -radiowo-telewizyjnych szablonów i frazesów, nienaturalny, sztuczny [Kurkows|

1981, 36-37; Pisarek 1990]. ‘    '    §gl

7.4.    Wzorzec naukowo-int er nacjonalistyczny, traktujący terminologię Jakoby! kladnik kodu erudycyjnego (po wyparciu z tej funkcji łaciny i języka francuskiego)^ obfitujący (szczególnie w przekazach inteligenckich) w okcydentalizmy, w ostątoj"' pięcioleciu zwiększający zakres występowania i stopień nasycenia anglicyżmai leksykalnymi i składniowymi [Kurkowska 1981, 43; Grybosiowa 1994; Dubi 1994a].

7.5.    Wzorce te wykształciły się w latach siedemdziesiątych, okres ich domipBjiM to ostatnie dwudziestopięciolecie.

dziesięcioletni okres rozwoju współczesnej polszczyzny. W sumie siedem pęd*

Wyodrębnione tendencje obejmują zakresem swego oddziaływania cały.,'pi<j$ff ‘

stawowych tendencji (demokratyzacja, migracje, socjalizacja, interferencje, intep|^p gracja, stratyfikacja, normatywizacja) rozkłada się na dwadzieścia osiem proceś^^sffl^ szczegółowych, powodujących określone zmiany socjolingwistyczne. Ze względull^p

na trwałość tych tendencji nie układają się one w zhierarchizowaną strukturę,; dzą między nimi natomiast różnice w intensywności działania, które są przydatijd|| do periodyzacji dziejów współczesnej polszczyzny.    .yiSlfflS

7) Niezbędnym składnikiem ewolucji języka zarówno w sferze wewnętrznej-:^|^

(systemowej), jak i zewnętrznej (socjolingwistycznej) jest biologiczny rozwój

_________:_______.____• /___• i*______

użytkowników, tj. chronologiczne następstwo pokoleń i fazy ich mobilnbśęi:^^^

'tSI

Rozwój współczesnej polszczyzny

ćznej. W okresie rozwoju polszczyzny po 1945 r. w istotny sposób zaznaczyło [ją obecność pięć grup pokoleniowych.

|k Pokolenie najstarsze (in. przedwojenne starsze) — osoby jnjizonew latach 1900-1920, wychowane i wykształcone w okresie dwudziesto-JąTniędzywojennego, po wojnie szczególnie mobilne w okresie 1945-1960, dziś yieku 70-90 lat.

iii. P o k o 1 e n i e starsze (in. przedwojenne młodsze) — osoby urodzone jatach 1925-1940, wychowane przed wojną, w czasie okupacji i po wojnie; wy-jałcone po wojnie, szczególnie mobilne w okresie 1956-1980, dziś w wieku p lat.

Sil. P o k o 1 e n i e średnie (in. wojenno-powojenne) —• osoby urodzone Jj|tąch 1940-1955, wychowane w czasie okupacji i po wojnie, wykształcone po |ojnie, szczególnie mobilne w okresie 1970-1990, dziś w wieku 40-55 lat. jlly. Pokolenie młodsze — osoby urodzone w latach 1955-1970, zególnie mobilne w okresie 1975-1995, dziś w wieku 30-40 lat.

0. Pokolenie najmłodsze — osoby urodzone po 1970 r., dziś ijące lat 25 i młodsze, wchodzące w okres mobilności społecznej.

PERIODYZACJA ROZWOJU WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY

$£8) Zestawienie danych dotyczących tendencji rozwojowych systemu współ-snej polszczyzny, tendencji socjolingwistycznych i uwarunkowań pozajęzyko-_r. i oraz następstwa pokoleń jej użytkowników pozwala wydzielić w obrębie całej Ipdrstruktury czasowej [r] (1945-1995) cztery składowe struktury czasowe: f|- t₂ = 1945-1960; II. t₂ - t_s = 1960-1980; III. r_? - /, = 1980-1990\ mii-h-1990-1995. Możemy zatem mówić o czterech okresach ewolucji współ-!$jiej polszczyzny. Ich skrótowe charakterystyki przedstawiają się następująco.

I. 1945-1960 — OKRES MIGRACJI I INTERFERENCJI

Główne tendencje w rozwoju systemu językowego: fonetyka i prozodia — pj[9; fleksja— 1,4, 16; składnia— 6; słowotwórstwo— 2, 8, 15; słownictwo — ^łącznie 12 procesów).

fOkres ten charakteryzuje wyraźna dominacja tendencji do ekonomizacji środ-W językowych, szczególnie w podsystemie fonetycznym, fleksyjnym i słowo-jorczym.

Główne tendencje socjolingwistyczne: 1.2, 1.3; 2.1, 2.2; 3.1; 4.1 (łącznie 6). m tym wypadku daje się zauważyć dominacja procesów prowadzących do J[ńokratyzacji języka, znajdujących uwarunkowania w dwu głównych falach ilgracyjnych (na Ziemie Północne i Zachodnie oraz ze wsi do miast) i związanych jriinii interferencjach różnych wariantów polszczyzny. m~ Jest to okres największej mobilności pokolenia I (najstarszego).

Kr

gT II. 1960-1980— OKRES KSZTAŁTOWANIA Sil-STEREOTYPU WSPÓLNOTY KOMUNIKATYWNEJ

■ Główne tendencje w rozwoju systemu językowego: fonetyka i prozodia — :Jt, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 13; fleksja — 2, 3, 5, 15,17; składnia — 2, 3, 4, 7, 8, 10; Ówotwórstwo — 1, 4, 5, 6, 7; słownictwo — 1, 2, 3, 5, 9 (łącznie 30 procesów).

W

83

Sn