Strona0

-    ochrona rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt;

-    projektowanie i tworzenie parków narodowych oraz rezerwatów, opracowanie przewodników z dziedziny ochrony przyrody.

Państwowa Rada Ochrony Przyrody skupiała największe autorytety naukowe i moralne, m.in. J. G. Pawlikowskiego, B. Dyakowskiego, Wł. Szafera, A. Wodziczkę, W. Goetla, M. Limanowskiego, B. Hryniewieckiego, E. Godlewskiego. Dzięki działalności Rady uchwalono na początku 1934 r. ustawę o ochronie przyrody¹. Na jej podstawie utworzono pierwsze parki narodowe i rezerwaty, uznano za pomniki przyrody liczne osobliwości geologiczne i botaniczne. Wprawdzie uchwalenie pierwszej polskiej ustawy

0    ochłonie przyrody, być może nie do końca doskonałej pod względem treści i sposobu wykonywania, nie spełniło oczekiwań jej twórców (nie zapewniało PROP odpowiedniej pozycji prawnej), była to jednak oryginalna i ważna koncepcja w dziejach ochrony przyrody w Polsce.

Po drugiej wojnie światowej nową sytuację w zakresie ochrony przyrody w Polsce Ludowej wyznaczały podstawowe zmiany ustrojowe

1    gospodarcze, w tym reforma rolna i upaństwowienie większości lasów oraz fakt, że działania konserwatorskie wobec skali przekształcania przyrody stały się niewystarczające. W dniu 7 kwietnia 1949 r. Sejm uchwalił nową ustawę o ochronie przyrody².

Nowa ustawa tym różniła się od tej z 1934 r., że odchodziła od koncepcji czysto ochroniarskich (konserwatorskich) i - oprócz ochrony zasobów przyrody ożywionej - zwrócono w niej uwagę na racjonalną gospodarkę zasobami przyrody (kierunek planistyczny) oraz na zapewnienie warunków życia i wypoczynku w czystym i zdrowym środowisku. Sprawy wykonawcze przejęło Ministerstwo Leśnictwa, gdzie działał Zarząd Ochrony Przyrody (później Departament Ochrony Przyrody) oraz Naczelny Konserwator Przyrody. Głównym organem doradczym rządu pozostała Państwowa Rada Ochrony Przyrody.

Lata 60. przyniosły w Polsce - jak i w wielu krajach świata - wzrost zaludnienia, rozwój industrializacji, przemysłu, rolnictwa. Nadmierna i nie kontrolowana eksploatacja zasobów przyrody doprowadziła do naruszenia naturalnej równowagi środowiska. Na zagrożenia ekologiczne z tym związane zwrócił uwagę Sekretarz Generalny ONZ LPThant w swoim raporcie ogłoszonym w 1969 r. Od tego momentu obserwuje się zintensyfikowanie działań naukowych, społecznych i politycznych na rzecz ochrony istniejących zasobów przyrody; zainicjowano międzynarodową współpracę w dziedzinie ochrony przyrody i środowiska, zorganizowano światowy system monitoringu.

W polityce Polski również zaznaczył się kierunek ekologiczny, charakteryzujący się wypracowaniem koncepcji ochrony środowiska, utworzeniem systemu obszarów chronionych (patrz str. 220) oraz zorganizowaniem państwowego monitoringu³, związanego z systemem pomiarów, analiz i ocen stopnia zanieczyszczenia środowiska w powiązaniu z jego degradacją. Na uwagę zasługuje także przyjęcie koncepcji ekorozwoju, jako wiodącej strategii zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego, który nie naruszałby w sposób istotny i nieodwracalny środowiska życia człowieka, nie prowadziłby do degradacji biosfery, a który by godził prawa przyrody z prawami ekonomii i kultury.

W koncepcji ekorozwoju podstawowe znaczenie mają:

-    maksymalnie długie wykorzystywanie odnawialnych zasobów naturalnych,

-    efektywna eksploatacja nieodnawialnych źródeł energii,

-    utrzymywanie równowagi ekosystemów,

-    ochrona przyrody (krajobrazu, biocenoz, bioróżnorodności),

-    poprawa warunków życia ludności, zdrowe i bezpieczne warunki życia, zdrowa żywność,

-    zapewnienie bezpiecznych źródeł energii.

W ostatnich latach w działaniach na rzecz ochrony przyrody szczególnego znaczenia nabrały wartości humanistyczne, w których akcentuje się rolę edukacji ekologicznej.

Od 1985 r. wszystkie sprawy dotyczące ochrony środowiska i ochrony przyrody są podporządkowane Ministrowi Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Okres ten do chwili obecnej charakteryzuje się:

a)    znacznym wzrostem politycznej rangi ochrony środowiska i rozwojem aktywności społecznej w tej dziedzinie;

b)    poszukiwaniem nowych rozwiązań organizacyjnych i ulepszaniem ekonomicznych instrumentów ochrony środowiska;

c)    próbą kodyfikacji prawa ochrony środowiska i dostosowania go do międzynarodowych norm;

d)    dalszym wprowadzaniem treści ochrony środowiska i przyrody do

219

1

   Ustawa z dnia 10 marca 1934 r. o ochronie przyrody (Dz. U. nr 31 z 1934r., poz. 274).

2

   Dz. U. nr 25 z 1949 r., poz. 180.

3

Monitoring środowiska to system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska (np. powietrza, wód, gleb, przyrody ożywionej) realizowany przez jednostki organizacyjne administracji państwowej i samorządowej. Celem monitoringu jest zwiększenie skuteczności działań na rzecz ochrony środowiska przez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących aktualnego stanu środowiska i zmian w nim zachodzących. Działalność Państwowego Monitoringu Środowiska koordynuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ).