3582390799

C.    Ogólny stan aparatu regulacji.

D.    Ogólne właściwości systemu poznawczego. Warunki te omó-

A. Pozycja układu stabilnego w Indywidualnej hierarchii wartości. Jak wynika z przyjętych uprzednio założeń, układ stabilny może mieć różne pozycje w indywidualnej hierarchii ważności, przy czym o pozycji tej decydują zarówno czynniki stale, (strukturalne), jak i chwilowe (aktualny stan układu).

Co się tyczy czynników stałych, to można by powiedzieć, że wszystko to. co nadaje wartość obiektowi, podwyższa jego pozycję w indywidualnej hierarchii ważności. Nadawanie wartości obiektom jest Jednym z bardzo istotnych składników procesu socjalizacji. W procesie wychowania otoczenie społeczne podejmuje specjalne wysiłki zmierzające do tego, aby pewne przedmioty, zasady. idee, instytucje uzyskały w oczach wychowanka wysoką wartość. Tak np. usiłuje się nadać wartość takim celom, Jak wykształcenie, zdrowie, dobra opinia środowiska; takim instytucjom, jak państwo, rząd. partia; takim ideom, jak sprawiedliwość społeczna, pokój; takim zasadom, jak czystość, skromność, uczciwość itd. Do podstawowych sposobów „nadawania wartości" należy stosowanio odpowiedniego systemu wzmocnień, dostarczanie wzorów (modelowanie), organizowanie systemu informacyjnego w umyśle jednostki w taki sposób, aby pewne pojęcia zajmowały w nim pozycję centralną.

Istnieje wiele społecznie wypracowanych sposobów nadawania wartości instytucjom, zawodom, przedsięwzięciom: np. organizowanie uroczystości, przybywanie „ważnych osób", odpowiednia organizacja informacji przekazywanych przez środki masowego przekazu — ma na celu przemieszczenie określonych układów na wyższe pozycje w Indywidualnej hierarchii ważności.

Jednym ze sposobów nadawania wartości może być powiązanie danego układu ze „strukturą ja". Powiązanie takie może opierać się bądź na „włączeniu w obszar ja” (na wytworzeniu identyfikacji z obiektem — por. Reykowski 1970), bądź na spostrzeżeniu podobieństwa między obiektem a „własnym ja”. Jak wynika z danych zebranych przez nasz Zespól (Karyłowski, 1975; Smoleńska, 1975; Reykowski, 1975o), są podstawy do przypuszczenia, że im wyższy stopień spostrzeganego podobieństwo między „własnym ja" a inną osobą, tym większa gotowość do działania na rzecz tej osoby, a więc tym większy potencjał regulacyjny układu reprezentującego daną osobę.

Wśród czynników zmiennych, warunkujących potencjał regulacyjny motywacji zadaniowej, można wyróżnić dwa podstawowe. Pierwszym z nich jest wielkość dostrzeżonej rozbieżności: im poważniejsza rozbieżność, tym większe będzie, jak można się spodziewać, napięcie, a tym samym większy będzie jego wpływ regulacyjny. Innymi słowy, im większą krzywdę lub większą szkodę ponosi obiekt, im poważniejsze grozi mu niebezpieczeństwo (albo ogólniej: im bardziej podstawowe znaczenie dla funkcjonowania, ochrony lub rozwoju obiektu ma dana sytuacja), tym większe napięcie powstaje w układzie

Drugim czynnikiem jest umiejętność formułowania celów i wypracowywania programów zaspokojenia potrzeb obiektu. W tych wypadkach, w których napięcie w układzie prowadzi do jasnego sformułowania celów i w których podmiot dysponuje dobrze wypracowanymi sposobami działania (programami), układ będzie miał większy potencjał regulacyjny niż wtedy, gdy cel i program nie zostały uformowane. Na rolę tych czynników wskazują m. in. badania B. Łatane i J. M. Darleya; stwierdzili oni, że gotowość do udzielenia pomocy osobom, które jej potrzebują, jest mniejsza wtedy, gdy ludzie znajdujący się na miejscu wypadku nie znają dobrze sytuacji i czują się w niej obco (por. Łatane, Dar-ley, 1970). W tych warunkach nie formuje się odpowiednio rozwinięto struktura regulacyjna. Jak wskazuje Hcbb (1949), dobrze rozwinięta struktura ma większą zdolność kontroli nad zachowaniem niż struktura mało rozwinięto