plik


ÿþ Niniejszy darmowy ebook zawiera fragment peBnej wersji pod tytuBem: "Inteligencja Twojego Dziecka" Aby przeczyta informacje o peBnej wersji, kliknij tutaj Darmowa publikacja dostarczona przez ZloteMysli.pl Niniejsza publikacja mo|e by kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyBcznie w formie dostarczonej przez Wydawc. Zabronione s jakiekolwiek zmiany w zawarto[ci publikacji bez pisemnej zgody wydawcy. Zabrania si jej odsprzeda|y, zgodnie z regulaminem Wydawnictwa ZBote My[li. © Copyright for Polish edition by ZloteMysli.pl Data: 12.11.2008 TytuB: ABC Mdrego Rodzica  Inteligencja Twojego Dziecka (fragment utworu) Autor: Jolanta Gajda Projekt okBadki: Marzena Osuchowicz Korekta: Sylwia Fortuna SkBad: Anna Popis-Witkowska Internetowe Wydawnictwo ZBote My[li ul. DaszyDskiego 5 44-100 Gliwice WWW: www.ZloteMysli.pl EMAIL: kontakt@zlotemysli.pl Wszelkie prawa zastrze|one. All rights reserved. SPIS TREZCI CZZ I..............................................................................................6 DZIECKO  CUD ISTNIENIA..............................................................7 TO I OWO NA TEMAT DZIECICEGO MÓZGU.................................18 Istota inteligencji...............................................................................................18 Rola bodzców.....................................................................................................21 Inteligencja wrodzona czy nabyta?...................................................................23 Przyswajanie nowych informacji......................................................................24 Prawa i lewa póBkula..........................................................................................27 Rola od|ywiania................................................................................................30 Inne czynniki wspierajce prac mózgu...........................................................33 Ruch i tlen.....................................................................................................33 ZmysBy...........................................................................................................34 Zmiech...........................................................................................................34 Efekt Mozarta................................................................................................35 RODZAJE INTELIGENCJI................................................................37 DZIECKO W WIEKU 0 DO 3 LAT.....................................................55 Okres ci|y jest bardzo wa|ny...........................................................................55 Stymulacja noworodka poprzez zmysBy............................................................56 Stymulacja sBuchowa.....................................................................................59 Stymulacja wzrokowa...................................................................................60 Inne zmysBy...................................................................................................63 Inteligencja jzykowa........................................................................................64 Inteligencja kinestetyczna.................................................................................67 Inteligencja emocjonalna..................................................................................72 Zaspokajanie dziecicej ciekawo[ci...................................................................75 WIEK PRZEDSZKOLNY I WCZESNOSZKOLNY..............................80 Geny, zdrowie, czynniki kulturowe...................................................................82 Na co TY masz wpByw?......................................................................................83 MiBo[ i bezpieczeDstwo....................................................................................85 Akceptacja..........................................................................................................85 Poczucie wBasnej warto[ci.................................................................................87 Wszechstronny rozwój......................................................................................90 Dziecku potrzebna bdzie odwaga....................................................................92 Rozwijanie samodzielno[ci i niezale|no[ci......................................................94 DbaBo[ o rozwój umysBu...................................................................................97 Telewizja i komputer.........................................................................................98 Wsparcie emocjonalne.....................................................................................101 Twoje oczekiwania wobec dziecka..................................................................103 Motywacja........................................................................................................107 Nauka i zabawa.................................................................................................116 CZZ II.........................................................................................128 WSTP...........................................................................................127 ISTOTA INTELIGENCJI JZYKOWEJ............................................131 Podstawowe zasady..........................................................................................136 Niezbdne s bodzce...................................................................................136 Aczy nowe z tym, co znane i lubiane........................................................137 Zadawanie pytaD.........................................................................................139 Rozwój jzyka mówionego i wzbogacanie sBownictwa....................................141 ReguBy jzykowe...............................................................................................150 Rymowanki i wyliczanki...................................................................................151 Jzyk receptywny (sBuchanie i czytanie).........................................................152 Nauka liter i alfabetu.......................................................................................160 Nauka pisania...................................................................................................161 Nauka jzyka obcego........................................................................................165 wiczenia i zabawy..........................................................................................166 WBa[ciwa ocena rozwoju dziecka....................................................................169 INTELIGENCJA LOGICZNO-MATEMATYCZNA.............................173 Istota inteligencji logiczno-matematycznej....................................................173 Odpowiednie nastawienie................................................................................176 Trening czyni mistrza......................................................................................178 Gry i zabawy matematyczne............................................................................182 Jak rozwija matematyczne my[lenie.............................................................189 PrzykBadowe zadania...................................................................................191 INNE WYBRANE RODZAJE INTELIGENCJI..................................194 Inteligencja wizualno-przestrzenna................................................................194 wiczenia i zabawy......................................................................................195 Inteligencja naukowa......................................................................................200 wiczenia i zabawy......................................................................................201 Inteligencja emocjonalna................................................................................206 wiczenia i zabawy.....................................................................................208 KREATYWNOZ, CZYLI TWÓRCZE MYZLENIE.............................211 Istota kreatywno[ci..........................................................................................211 Jak wspiera twórcze my[lenie.......................................................................212 wiczenia i zabawy..........................................................................................214 ZAKOCCZENIE, CZYLI O... OBIERANIU ZIEMNIAKÓW SAÓW KILKA ;-)................................217 BIBLIOGRAFIA..............................................................................224 Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 5 Jolanta Gajda Dziecko  cud istnienia Dziecko  cud istnienia Czy sByszaBe[ kiedy[ o siedmiu cudach [wiata? Pewnie tak. Mo|e nawet potrafisz je wszystkie wymieni. Pozwolisz, |e Ci pomog  oto one: Piramida Cheopsa, Zwitynia Artemidy, Kolos Rodyjski, Latarnia Morska w Faros, Wiszce ogrody Semiramidy, Posg Zeusa w Olimpii i Mauzoleum w Halikarnasie. ZnalazBy si w tym zaszczytnym gronie, poniewa| zadziwiaj, ol[niewaj, budz respekt i inne podobne emocje. Nie znajdujemy w[ród wytworów czBowieka podobnie wielkich dzieB, a ich powstanie do dzi[ dnia owiane jest mgieBk tajemnicy i zagadkowo[ci. Tylko po co ja Ci to wszystko mówi? Co taka Piramida Cheopsa ma wspólnego z Twoim dzieckiem? Otó| to  niewiele :-). Bo ka|dy z tych tzw. siedmiu cudów [wiata jest bBahostk, niewiele znaczcym drobiazgiem w porównaniu z prawdziwym cudem istnienia, jakim jest umysB dziecka. ChciaBabym Ci ten cud nieco przybli|y. Zaryzykuj nawet stwierdzenie, |e sprawi, i| lepiej poznasz swoj pociech, dostrze|esz cechy, które dotychczas umykaBy Twojej uwadze, zobaczysz to, co ja widz w ka|dym dziecku bez wyjtku  olbrzymi potencjaB i niesamowite pokBady mo|liwo[ci, które tylko czekaj na to, by je odkry i rozwin. Nie czytaj tego e-booka, je[li jeste[ przekonany, |e o swoim synu czy córce wiesz ju| wszystko. Nie czytaj, je[li uwa|asz, |e Twoje dziecko jest przecitne i niczego nowego ju| w nim nie odkryjesz. Daj sobie Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 6 Jolanta Gajda spokój, je[li sdzisz, i| jeste[ doskonaBym rodzicem i wiesz najlepiej, jakie metody si sprawdzaj. Ten e-book oka|e si dla Ciebie przydatny tylko wtedy, je[li jeste[ gotów przyj nowe, czasem zaskakujce informacje. Bdzie Ci sBu|yB pomoc pod warunkiem, |e jeste[ gotów uzyska wiedz, która by mo|e zburzy Twój dotychczasowy schemat my[lenia, ale  je[li wykorzystasz j w praktyce  pozwoli Ci zobaczy swoje dziecko w zupeBnie innym [wietle i wydoby z niego to, co drzemie utajone gBboko w [rodku. Ka|de dziecko jest kim[ szczególnym. Ka|de jest jedyne i wyjtkowe. Ka|de rodzi si z wieloma uzdolnieniami i talentami, a Twoj rol, czyli rodzica, jest poszuka w swoim potomku tych wBa[nie ukrytych skarbów, wydoby je na [wiatBo dzienne i pomóc maBemu czBowiekowi zrobi z nich u|ytek. Pamitasz mo|e z dzieciDstwa tak bajk, gdzie jaki[ ubogi chBopina klepie bied, nie wiedzc, |e w jego ogrodzie, pod drzewem, zakopana jest skrzynia peBna zBota i drogocennych kamieni. Czy sam fakt, |e w jego ziemi le|y skarb, czyni go bogatszym? Nie. Dopiero wtedy, gdy dowie si o jego istnieniu, gdy wykopie klejnoty i spieni|y caBy majtek, stanie si zamo|nym czBowiekiem. Twoje dziecko równie| ma szans bardzo wiele w |yciu osign, ale dopiero wtedy, gdy Ty pomo|esz mu dotrze do bogactw ukrytych w jego wntrzu. Przybycie ze szpitala poBo|niczego do domu z nowo narodzonym czBowieczkiem w ramionach to tak, jak przejcie sterów odrzutowca bez umiejtno[ci pilotowania. Niestety w przypadku dziecka nie dostaniesz |adnej instrukcji obsBugi i nie ma bezpBatnej infolinii, na któr mo|na zadzwoni, by uzyska pomoc. A jednocze[nie spoczywa na Tobie olbrzymia odpowiedzialno[, bo to przecie| gBównie od Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 7 Jolanta Gajda Ciebie  rodzica - zale|y, jaki czBowiek wyro[nie z tego maleDstwa i jak bdzie przygotowany do dorosBego |ycia. Im dokBadniejsz i peBniejsz wiedz bdziesz posiadaB na temat rozwoju maBej istoty ludzkiej, tym lepiej bdziesz w stanie ten rozwój wspiera i odpowiednio ukierunkowywa. Dlatego najpierw  ju| na pocztku cz[ci I - przedstawi Ci par ciekawostek na temat funkcjonowania ludzkiego mózgu. Nie zamierzam Ci zanudza |adnymi naukowymi szczegóBami, bo sama  jako umysB i[cie pragmatyczny  nie przepadam za wchodzeniem w naukowe teorie i drobiazgowe rozwa|ania. Przedstawi Ci tylko w skrócie konkretne fakty, które u[wiadomi Ci, jak cenny dla rozwoju dziecka jest okres od jego urodzenia do ok. sze[ciu lat. Zrozumiesz, dlaczego tak wa|ne jest, czym karmisz dziecko w tym okresie (nie tylko fizycznie, ale przede wszystkim intelektualnie i duchowo) oraz przekonasz si, jak wiele od Ciebie zale|y. W rozdziale trzecim zapoznam Ci z najnowszymi odkryciami dotyczcymi inteligencji i wspomagania jej rozwoju. Czym tak naprawd jest inteligencja? Dlaczego inteligencja to nie to samo co intelekt? Jak i dlaczego rozwija inteligencj u swojego dziecka? Celowo u|ywam tu sBowa  rozwija , poniewa| KA{DE DZIECKO JEST ju| z natury INTELIGENTNE. Ma t  przypadBo[ od urodzenia :-). Je[li jednak zaniedbasz pewnych podstawowych kroków, mo|esz ten niezwykBy potencjaB zmarnowa i zablokowa mo|liwo[ peBnej samorealizacji swojego syna czy córki. Z kolei w nastpnych rozdziaBach opisz, jak mo|esz wpByn na rozwój dziecka poprzez zapewnienie odpowiedniego otoczenia, dostarczenie stymulujcych bodzców i rozwijanie wBa[ciwej komunikacji. Oddzielnie potraktowaBam dzieci w wieku od urodzenia Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 8 Jolanta Gajda do trzech lat, gdy| tu potrzebne s nieco inne metody i dziaBania. Je[li jeste[ dopiero przyszB mam, której maleDstwo wBa[nie ro[nie w Twoim brzuchu  znajdziesz tu tak|e kilka wskazówek bezpo[rednio dla Ciebie. Potem opisz postpowanie w przypadku dzieci starszych  w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. To wszystko znajdziesz w I cz[ci e-booka, czyli tej, któr wBa[nie czytasz. W cz[ci II zajm si poszczególnymi rodzajami inteligencji. Znajdziesz tam wiele wskazówek na temat tego, jak rozwija u dziecka inteligencj jzykow, matematyczno-logiczn, przestrzenno-wizualn, naukow, emocjonaln. Znajdziesz równie| par sBów na temat kreatywno[ci. Rodzajów inteligencji jest o wiele wicej, ale mam do dyspozycji ograniczon ilo[ stron (nie strawiBby[ chyba opasBego e-booka liczcego ok. 1000 stron ;-)), skupi si wic tylko na wybranych typach inteligencji. Omawiajc ka|de z tych zagadnieD podpowiem Ci, jak si z dzieckiem bawi, by zapewni mu bardzo przyjemn, a jednocze[nie skuteczn edukacj, która da w przyszBo[ci wspaniaBe owoce. Jedno jest pewne. Chcc dotrze do potencjalnych mo|liwo[ci swojego dziecka, nie mo|esz pozosta biernym obserwatorem jego rozwoju i poprzesta tylko na wBa[ciwej pielgnacji i zapewnieniu fizycznego bezpieczeDstwa. Mam nadziej, |e ju| po pierwszych rozdziaBach uznasz to za oczywiste. Talenty czBowieka s niczym kwiaty w ogrodzie. Je[li nie otoczysz ich opiek, nie bdziesz ich podlewa i chroni przed chwastami, uschn lub zmarniej w gszczu panoszcego si zielska. Bdz troskliwym ogrodnikiem dla umysBu Twojego dziecka, a zaskoczy Ci swoimi umiejtno[ciami i mo|liwo[ciami w momentach zupeBnie nieoczekiwanych. Bardzo Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 9 Jolanta Gajda wiele bdzie zale|aBo od Twojej wiedzy, przekonaD i postawy jak przyjmiesz jako rodzic. Niniejszy e-book ma za zadanie dostarczy Ci wiedz, a ta wpBynie niewtpliwie na Twe przekonania i postaw. Bdziesz bardziej [wiadomie ksztaBtowaB umysB swojego malucha. Czy zastanawiaBo Ci kiedykolwiek, dlaczego Mozart, Einstein czy Leonardo da Vinci byli tak fantastycznie kreatywni, my[leli w sposób oryginalny, posiedli ogromn wiedz i rozwinli wrodzone talenty w niespotykanym stopniu? Okazuje si, |e olbrzymi rol w rozwoju ich indywidualnych uzdolnieD odegraB fakt, |e od dzieciDstwa mogli rozwija i twórczo wyra|a swoje wBasne, niepowtarzalne pomysBy. W jaki sposób rozwinBy si ich talenty? Poprzez trosk i zainteresowanie rodziców. Ich przekonanie, |e warto inwestowa w dzieci uwag, czas i pienidze. Trzeba obserwowa dzieci, rozmawia z nimi i pozwoli im si rozwija, a ja dam Ci par wskazówek, jak to robi. Sama jestem matk dwojga dzieci. PoznaBe[ je ju| troch, je[li czytaBe[ innego e-booka mojego autorstwa:  ABC Mdrego Rodzica  Droga do sukcesu . Czsto sBysz na ich temat pochlebne komentarze -  Jakie pani ma zdolne dzieci! ,  Uczy takie dzieci to sama przyjemno[! i tym podobne, a ja jestem gBboko przekonana, |e WSZYSTKIE dzieci s zdolne i inteligentne. Wszystkie s wspaniaBe. Tak|e i Twoje. Tylko niestety nie ka|demu dana jest szansa, by te uzdolnienia odkry, uzewntrzni i wykorzysta. Moje zdanie w tej kwestii nie wynika  wbrew pozorom  z rozbrajajcej naiwno[ci i nieznajomo[ci problemów, z jakimi borykaj si rodzice (mi przecie| tak|e nieobce s ró|ne rodzicielskie rozterki i zmartwienia). Jednak interesujc si ju| od dawna rozwojem dziecka, wczytujc si w literatur poruszajc ten temat Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 10 Jolanta Gajda i [ledzc najnowsze odkrycia w zakresie edukacji czBowieka i rozwijania umysBu  miaBam mo|liwo[ zapoznania si z wynikami wielu badaD i eksperymentów naukowych, które jednoznacznie potwierdzaj, |e dziecko rodzi si z olbrzymim potencjaBem i niesamowitymi mo|liwo[ciami, które nigdy nie s w peBni wykorzystane. Tak naprawd bardzo niewielu ludzi maksymalnie wykorzystuje swój potencjaB. Jednak niektóre dzieci, o niemaBych mo|liwo[ciach intelektualnych, spotyka niepowodzenie w dziedzinach, w których zdecydowanie powinny odnosi sukcesy. Zdarza si  i to nierzadko  |e kto[ przechodzi przez |ycie z potencjalnie ogromnymi mo|liwo[ciami, jednak nigdy nie osiga sukcesu, gdy| mo|liwo[ci te nie s w por rozpoznane albo pozostaj niewykorzystane. Shakuntala Devi  geniusz matematyczny, wykonujca skrupulatne obliczenia matematyczne szybciej ni| komputer z dobrym procesorem, stwierdziBa kiedy[, |e ka|de dziecko rodzi si jako potencjalny geniusz. Sama urodziBa si w Indiach i nie uzyskaBa |adnego formalnego wyksztaBcenia, ale  jak sama opowiada  bawiBa si liczbami, od kiedy skoDczyBa 3 lata. O zadatkach na geniusza, które tkwi w ka|dym z nas, pisze równie| brytyjski specjalista Tony Buzan. Ka|dy posiada naturalne uzdolnienia, rodzi si z  ziarnem geniuszu . Jednak ten cudowny dar u wikszo[ci z nas nie zostaB wydobyty, uksztaBtowany czy nale|ycie wykorzystany w okresie najlepiej do tego przeznaczonym, czyli w dzieciDstwie. Rodzic, na którym spoczywa obowizek zapewnienia dziecku wBa[ciwych warunków rozwoju, ma z jednej strony do[ Batwe zadanie, poniewa| umysB dziecka jest bardzo elastyczny, Batwo daje si formowa i zmienia. Z drugiej jednak strony niesie to ze sob Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 11 Jolanta Gajda pewne niebezpieczeDstwo. Poprzez niewBa[ciw ocen mo|liwo[ci dziecka i nieodpowiednie metody uczenia, mo|emy maluchowi zaszkodzi, niszczc w zarodku to, co w nim najcenniejsze. Je[li chcesz prawidBowo i bardziej [wiadomie ksztaBtowa umysB maBego czBowieka, spróbuj go najpierw pozna. W swoim e-booku poka| Ci jak to zrobi i na jakie aspekty zwraca uwag. Czytajc kolejne rozdziaBy, spostrze|esz, |e jestem zwolenniczk wszechstronnego rozwoju malucha. Nie jest to jednak wszechstronno[ rozumiana w kategoriach szkolnych, wg których uczeD powinien by dobry we wszystkim, powinien biegle opanowa wszystkie umiejtno[ci i da si nafaszerowa wiedz ze wszystkich mo|liwych dziedzin, a przy tym wszystkim da si wcisn w sztywn ramk, przystajc do standardów narzuconych przez reszt spoBeczeDstwa. Wszechstronny rozwój to co[ zupeBnie innego. To zapewnienie maluchom [rodowiska bogatego w wiele ró|norodnych bodzców, by mogBy one  mówic obrazowo - posmakowa z  ka|dej miseczki i wybra te potrawy, które im najbardziej odpowiadaj. Wyja[ni to szerzej przy okazji odkrywania tajników ludzkiego mózgu. Teraz chc tylko, by[ dobrze zrozumiaB moje intencje. Nie namawiam Ci do robienia z dziecka geniusza, który przejawia doskonaBo[ w ka|dej dziedzinie i zdobywa sukcesy na wszelkich mo|liwych polach. Wtpi, by to byBo mo|liwe i by uczyniBo Twoj pociech szcz[liwszym czBowiekiem. Pragn natomiast pomóc Ci odkry w Twoim dziecku wszystkie (lub prawie wszystkie) mocne i sBabe strony. Mocne  by je dalej wspiera i stwarza warunki sprzyjajce rozwijaniu jego indywidualnych uzdolnieD, a sBabe  by pomóc dziecku pracowa nad nimi i rozwin Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 12 Jolanta Gajda je do takiego stopnia, by unikn ewentualnych drwin czy dokuczliwo[ci ze strony rówie[ników, którzy bezlito[nie wytykaj sobie nawzajem wszelkie braki. Stosujc si do przedstawionych tu wskazówek, odkryjesz w swoim dziecku wiele zalet i predyspozycji, nauczysz si je rozwija i pielgnowa, ale te| zauwa|ysz, z czym dziecko ma kBopoty i dowiesz si, jak mu pomóc, by nie zrodziBo si w nim poczucie niedowarto[ciowania i niskiej samooceny, które bardzo przeszkadzaj w drodze do samorealizacji. By mo|e miaBby[ ochot mi powiedzie - wszystko fajnie, ale s przecie| dzieci z dysleksj, dysgrafi albo nawet z ADHD (nadpobudliwo[ psychoruchowa). Mo|e powoBasz si na jeszcze inne diagnozy, wystawiane lekk rk przez psychologów czy pedagogów. U mojej córki te| szkolna pani psycholog stwierdziBa lekk nadpobudliwo[. Co[ Ci wic powiem. To s etykietki nadawane przez dorosBych, którzy nie potrafi sobie poradzi z jakim[ dziecicym problemem. To bardzo wygodne. Przyszywa si dziecku na czóBku tak Batk i ma si problem rozwizany, bo nic nie trzeba robi. Dziecko jest dys-... albo ma dys-..., wic to wszystko wyja[nia. Jestem zdecydowanie przeciwna szufladkowaniu dzieci do okre[lonych kategorii. Nie podoba mi si, gdy kto[ usiBuje zakwalifikowa ka|dy niewielki zbiór cech jako syndrom choroby, nie przejmujc si wcale pitnujcymi skutkami takiego orzeczenia. Bywa, |e rodzice wiele czytaj na temat mo|liwo[ci zakBóceD rozwoju, a potem wystarczy, |e zaobserwuj u swojego dziecka jeden czy drugi objaw i ju| z Jasia robi si dziecko z zaburzeniami rozwoju, z Natalki  chorobliwie nie[miaBe, a Anto[ zaczyna mie nagle trudno[ci w nauce. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 13 Jolanta Gajda Etykietki nie wnosz nic dobrego, nie sprzyjaj rozwojowi  wrcz przeciwnie  hamuj go i dziaBaj jak samospeBniajce si proroctwo. Rodzice powinni traktowa ka|de dziecko jako niepowtarzaln, odrbn i odmienn jednostk. Inteligentnie i z wyczuciem reagowa na to, co obserwuj w swoich pociechach. Ka|dy umysB jest niepowtarzalny, ka|de dziecko posiada oryginalny splot ró|nych cech. Najwa|niejsze jest poznanie i docenienie jego mocnych stron, a to pomo|e zredukowa czy nawet zupeBnie zniwelowa inne niedocignicia czy braki. Rodzice maj najlepsze mo|liwo[ci obserwacji, a wobec tego im wBa[nie najBatwiej wykry sBabo[ci dziecka i dostrzec pierwsze oznaki niepowodzeD. Wystarczy po[wici dziecku troch czasu i jeszcze w wieku przedszkolnym rozpozna jego mocne i sBabe strony. Mo|na wówczas zaradzi niebezpieczeDstwu przyszBych pora|ek, które zwykle prowadz nie tylko do sBabych wyników w szkole, ale tak|e do trudnych do usunicia komplikacji emocjonalnych i poczucia niskiej warto[ci. Ka|de dziecko przychodzi na [wiat z zal|kami uzdolnieD, które otrzymaBo w genach. Problem w tym, |e w momencie narodzin nikt nie wie, co  siedzi w takim maBym Krzysiu czy Oli. Te wrodzone predyspozycje zakre[laj potem ramy, granice mo|liwych osigni. Ramy te jednak nie zapeBni si samoistnie. Rodzice  stosujc wBa[ciwe metody  powinni wspiera dzieci, aby mogBy one wBasne predyspozycje odkry i rozwija  zgodnie ze swoimi mo|liwo[ciami. A mo|liwo[ci te s na ogóB znacznie wiksze, ni| przypuszczaj rodzice. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 14 Jolanta Gajda Wszystko zale|y od tego czy otoczenie dziecka wpBywa mobilizujco, czy hamujco na rozwój jego talentów. Przeprowadzone eksperymenty dowiodBy, |e zapewnienie dziecku [rodowiska bogatego w stymulujce bodzce skutkuje pr|nym rozwojem umysBu. Przy czym im dziecko mBodsze, tym wicej korzystnych zmian wywoBa w jego umy[le stymulujce [rodowisko. Dlatego tak wa|ne jest, co Ty jako rodzic zaoferujesz dziecku w procesie ksztaBcenia i wychowywania. Od doboru zaj dla dziecka, od jako[ci proponowanych zabaw, od Twojej postawy i aktywno[ci zale|e bdzie to, jak rozwinie ono swoje sprawno[ci intelektualne, zdolno[ci twórcze, kompetencj spoBeczn, wra|liwo[ na sztuk, zdolno[ci artystyczne czy sprawno[ fizyczn. Kolejne rozdziaBy podsun Ci wiele inspiracji i wskazówek co do zaj i zabaw, które najlepiej bd sBu|y Twojemu dziecku. Poniewa| zamiarem moim byBo, by e-book ten miaB wymiar przede wszystkim praktyczny, by[ mógB natychmiast wprowadza w |ycie zalecane dziaBania, pominBam wic opisy ró|norodnych eksperymentów, stojcych u podstaw wiedzy, któr Ci przeka|. Je[li interesuje Ci, jakimi metodami naukowcy doszli do takich wniosków, odsyBam Ci do literatury, któr podaj w bibliografii. Tu przedstawiam jedynie minimum teorii, jak musisz pozna, by zrozumie podstawowe zaBo|enia rozwijania inteligencji maBego czBowieka. SkupiBam si gBównie na konkretnych zasadach postpowania z maluchem, wskazówkach co do metod domowego nauczania oraz zaproponowaBam przykBadowe wiczenia i zabawy, które mo|esz z powodzeniem zastosowa w swojej rodzinie, a które posBu| rozwiniciu ró|nych aspektów inteligencji u Twojego dziecka. Celowo dobraBam takie zabawy, które nie wymagaj Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 15 Jolanta Gajda |adnych nakBadów finansowych ani te| jakich[ specjalistycznych akcesoriów. Wszystko co potrzebne posiadasz w domu lub bez trudu i za niewielkie pienidze nabdziesz w najbli|szym sklepie. Pamitaj, |e nie chodzi o to, by ambitnie stara si realizowa wszystkie przedstawione przeze mnie zalecenia i propozycje. Signij po te pomysBy, które podobaj si Tobie, wybierz zajcia i zabawy, które Wam obojgu sprawi przyjemno[. Zapoznawszy si z gBównymi zaBo|eniami, bdziesz mógB z powodzeniem dodawa wBasne pomysBy i stwarza zabawy specjalnie dobrane dla Twojego dziecka, rozwijajce jego mózg i ksztaBtujce jego osobowo[. A zatem  do dzieBa. Zapraszam Ci do I cz[ci e-booka, która rozpoczyna si maB wypraw odkrywcz po niesamowitym, fascynujcym fragmencie ciaBa Twojego berbecia, ukrytym tu| pod jego czupryn :-) - czyli po jego mózgu. Przy okazji dowiesz si tak|e co nieco o swoim wBasnym, bo przecie| wszyscy nale|ymy do tego samego gatunku Homo Sapiens. Dowiesz si, dlaczego pierwszych sze[ lat |ycia dziecka jest tak wa|ne dla jego dalszego rozwoju. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 16 Jolanta Gajda To i owo na temat dziecicego mózgu To i owo na temat dziecicego mózgu Ka|de dziecko uwielbia bajki i fantastyczne historie. Powinno si wic dowiedzie, |e najbardziej bajecznym cudem i jedyn prawdziw magi jest... jego wBasny umysB. Nie istnieje w naturze nic bardziej zBo|onego ani nic cudowniejszego od mózgu dziecka. Jest to jego najwikszy kapitaB i o tym powinien te| wiedzie ka|dy rodzic. Mózg  cho znacznie mniejszy od gBówki saBaty - stanowi doskonaBe narzdzie, które daje czBowiekowi niesamowite mo|liwo[ci. Mo|liwo[ci tysice razy wiksze ni| te, które oferuj najwikszej mocy komputery. Rzecz w tym, |e maBo kto wie, jak mózgu u|ywa. Kupujc do domu nowe urzdzenie (nieco bardziej skomplikowane ni| mBotek czy obcgi :-)), sigasz zazwyczaj po instrukcj obsBugi, by nie uszkodzi swego nabytku w trakcie obsBugi i by w peBni wykorzysta oferowane przezeD funkcje. A przecie| mózg czBowieka jest czym[ o wiele bardziej zBo|onym i skomplikowanym. Im lepiej go poznasz, tym sprawniej bdziesz go u|ywa, a w przypadku swojego dziecka  pomo|esz mu peBniej wykorzysta jego potencjaB. W niniejszym rozdziale pomog Ci pozna mózg Twojego dziecka i podpowiem te|, jak t wiedz wykorzysta w jego wychowywaniu. Istota inteligencji Jeszcze zanim kobieta u[wiadomi sobie, |e jest w ci|y, jej dwunastodniowy potomek ju| zaczyna doskonali swój mózg, czyli skupisko komórek nerwowych zwanych neuronami. Wiesz z jak Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 17 Jolanta Gajda prdko[ci powstaj te komórki? 250 tysicy na minut! Niesamowite. Nawet trudno wyobrazi sobie caBy ten proces. Gdy dziecko postanawia opu[ci brzuch swojej mamy, jest ju| wBa[cicielem 100 miliardów komórek nerwowych, bdcych w peBnej gotowo[ci do pracy. Po przyj[ciu na [wiat w korze mózgowej dziecka nie przybdzie ju| |aden neuron. Jedynie tzw. mó|d|ek, odpowiedzialny za nasz pami zwizan z ruchem, zachowaB mo|liwo[ wytwarzania komórek nerwowych, dziki czemu nawet dorosBy czBowiek mo|e nauczy si pBywa, jezdzi na rowerze czy taDczy, nawet je[li nie robiB tego w dzieciDstwie. To, |e mózg maluszka przygotowaB ju| ostateczn ilo[ neuronów nie oznacza, |e w jego gBowie po urodzeniu niewiele si dzieje. Wrcz przeciwnie. Od momentu narodzin jest tam wikszy ruch ni| w najbardziej zatBoczonym centrum handlowym w okresie przed[witecznym :-). Otó| neurony Bcz si z innymi w zawrotnym tempie 3 miliardów poBczeD na sekund. Jak to si dzieje? Ka|dy neuron posiada specjalne gaBzie - dendryty, które odbieraj informacje przesyBane od innych komórek oraz dBugi akson, który przesyBa informacje do kolejnych neuronów. Jeden neuron mo|e mie a| 20 tysicy rozgaBzieD zdolnych do tego, by poBczy si z innymi komórkami. Miejsca, w których ramiona jednego neuronu Bcz si z ramionami innego to tzw. synapsy. Tu zachodz okre[lone reakcje chemiczne, które pozwalaj na przenoszenie informacji z jednej komórki do drugiej. WBa[nie te poBczenia stanowi o potdze naszego mózgu. Zastanawiasz si pewnie, po co ja Ci to wszystko mówi. Miej jeszcze odrobin cierpliwo[ci  ju| za moment doznasz prawdziwego ol[nienia :-). Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 18 Jolanta Gajda Otó| niektóre z komórek nerwowych wchodz w poBczenia z innymi komórkami jeszcze przed narodzinami dziecka. Kontroluj one prac serca, oddychanie, odruchy oraz reguluj inne niezbdne funkcje |yciowe. Ale prawdziwa eksplozja poBczeD neuronalnych nastpuje po wyj[ciu dzieciaczka na [wiat i trwa przez mniej wicej pierwsze sze[ lat jego |ycia. W tym okresie powstaje caBa masa rozgaBzieD i poBczeD, a im jest ich wicej, tym mózg sprawniej funkcjonuje. W dniu 5. urodzin wzrost mózgu jest ju| w 80% ukoDczony. OkoBo 10. roku |ycia osiga on swoj ostateczn wielko[. Odpowiednio stymulowany mózg bdzie wprawdzie tworzyB jeszcze nowe poBczenia tak|e w pózniejszym wieku, ale tempo ich przyrostu bdzie niewielkie. Jak podaje Glenn Doman, w caBym okresie pomidzy 8. a 18. rokiem |ycia wzrost mózgu jest mniejszy ni| w czasie midzy 7. a 8. rokiem. Gdy dziecko ma trzy latka, w jego mózgu jest okoBo kwadryliona poBczeD  czyli mniej wicej dwukrotnie wicej ni| w mózgu osoby dorosBej. Potem stopniowo ilo[ poBczeD bdzie si zmniejsza. Neurony, które w czasie wzrostu mózgu nie zostaBy przyBczone do sieci poBczeD neuronalnych lub wytworzyBy bardzo sBabe powizania, obumieraj i zostaj wchBonite. Mózg oczyszcza si ze sBabych komórek po to, by wzmocni poBczenia midzy neuronami, które pozostan. Przypuszcza si, |e niszczone komórki i ich sBabe poBczenia mog kry w sobie szereg intuicyjnych zdolno[ci, które na zawsze tracimy. By mo|e zaczynasz ju| rozumie, do czego zmierzam. Wystarczy, |e zapamitasz z tego wszystkiego dwie rzeczy: Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 19 Jolanta Gajda 1. Mo|liwo[ci umysBowe ka|dego czBowieka zale| od liczby i zBo|ono[ci powizaD, jakie powstan pomidzy komórkami nerwowymi w jego mózgu. 2. Najbardziej intensywny rozwój tych powizaD zachodzi w cigu pierwszych 6-10 lat |ycia dziecka. Dlatego im gstsza i bogatsza  pltanina powstanie na pocztku w gBowie Twojego malucha, tym bdzie on przejawiaB wiksz Batwo[ uczenia si nowych rzeczy, bdzie si wykazywaB wy|sz inteligencj oraz zdradzi wicej talentów i uzdolnieD w przeró|nych dziedzinach. I tu wBa[nie jest zadanie dla Ciebie jako rodzica  zadba o to, by ten gszcz dendrytów, aksonów i synaps byB jak najbujniejszy. Pamitaj Ty jeste[ ogrodnikiem, a umysB Twojego dziecka to |yzne poletko do uprawy :-). Podrapiesz si teraz pewnie po gBowie i zapytasz: No tak, ale co ja mam zrobi, |eby tych poBczeD w mózgu byBo wicej? Czy ja mam w ogóle na to jaki[ wpByw? Otó| masz  i to kolosalny. {eby Ci to wyja[ni, bd Ci musiaBa zaaplikowa kolejn piguBk naukowych faktów, ale my[l, |e bez grymasu j przeBkniesz, bo czego si nie robi dla dobra swojej pociechy :-). Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 20 Jolanta Gajda Rola bodzców Tworzenie tych wa|nych dróg nerwowych jest stymulowane przez bodzce, na dziaBanie których wystawiony jest mózg nowo narodzonego czBowieka. Za ka|dym razem, kiedy maBe dziecko robi co[ nowego, w jego mózgu tworzy si nowa droga, po której przepBywaj impulsy nerwowe. Im cz[ciej dziecko powtarza dan czynno[, tym bardziej droga ta utrwala si i rozszerza. W pózniejszym wieku po tych drogach bd przepBywa impulsy nerwowe odpowiedzialne np. za efektywne uczenie si matematyki, historii lub jzyka obcego. Je[li pragniesz uBatwi swoim pociechom nauk, powiniene[ jak najwcze[niej stymulowa mBody umysB, by powstaBo jak najwicej sprawnych dróg nerwowych, po których informacje bd si bByskawicznie przemieszcza. Mózg uczy si, tworzc kolejne poBczenia pomidzy ró|nymi elementami wiedzy i czyni to od momentu narodzin a| do [mierci. Jednak najwcze[niejsze lata maj dla uczenia si najwiksze znaczenie, poniewa| wBa[nie wtedy w ró|nych obszarach mózgu zostaj wytyczone najwa|niejsze [cie|ki. Dziki gBównym drogom i wszystkim Bczcym je [cie|kom informacje skBadowane w dowolnej cz[ci mózgu mog by Bczone z informacjami przechowywanymi w innych obszarach. W tym wBa[nie tkwi zródBo caBej naszej inteligencji i kreatywno[ci. Ka|de zdarzenie jakiego do[wiadczamy, pozostawia swój [lad w mózgu. Gdy do naszego ciaBa dociera jaki[ bodziec (wzrokowy, sBuchowy lub inny), powstaje nowe poBczenie neuronalne. Zostaje ono utrwalone je[li informacja, któr przyniósB dany bodziec, powtórzy si oraz gdy bdzie skojarzona Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 21 Jolanta Gajda z informacjami ju| zapamitanymi. Je[li nie, to po pewnym czasie poBczenie to zostanie zatarte. Najbardziej wic po|dane dla rozwoju umysBowego dzieci jest to, by dorastaBy w otoczeniu ciekawym, bezpiecznym i w[ród ludzi zaspokajajcych ich emocjonalne i intelektualne potrzeby. Do[wiadczenia z wczesnego dzieciDstwa maj bardzo du|y wpByw na struktur mózgu i jego mo|liwo[ci. Jako[, liczba i regularno[ bodzców w du|ym stopniu okre[la liczb synaps i sposób ich funkcjonowania. Ma to wpByw zarówno na rozwój intelektualny, jak i emocjonalny czBowieka. Mo|esz pomaga swoim dzieciom wzrasta i uczy si, zadajc im wBa[ciwe pytania, zapewniajc szeroki wachlarz do[wiadczeD i zadaD do wykonania, otaczajc je ciekawymi przedmiotami (i wcale nie mam tu na my[li jakich[ wymy[lnych, drogich zabawek), no a przede wszystkim dajc im miBo[ i bezpieczeDstwo. Dzieci ucz si w kontek[cie relacji z innymi ludzmi. PoBczenia midzy poszczególnymi komórkami nerwowymi powstaj wraz z poznawaniem przez malca otaczajcego [wiata i tworzeniem wizi z rodzicami, czBonkami rodziny i opiekunami. Inteligencja wrodzona czy nabyta? Tu by mo|e nasuwa Ci si pytanie, jak si ma do tego wszystkiego rola genów? Tyle si przecie| mówi o uwarunkowaniach genetycznych i wrodzonych talentach. Otó| badania naukowe oficjalnie potwierdziBy od dawna istniejce prze[wiadczenie, i| zdolno[ danej osoby do przyswajania wiedzy Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 22 Jolanta Gajda i radzenia sobie z problemami jest wypadkow dwóch elementów: wrodzonych predyspozycji oraz wychowania. Liczba dziedziczonych genów jest skoDczona, a tymczasem zdolno[ mózgu do tworzenia miliardów nowych poBczeD midzy komórkami nerwowymi, z którymi przychodzimy na [wiat, jest nieskoDczona. Edukacja, wiedza, uczenie si i do[wiadczenia wywieraj ogromny wpByw na ilo[ nowych poBczeD, jakie w cigu |ycia tworz si w mózgu ka|dego z nas. Wa|ne jest zatem to, z czym si rodzimy, ale jeszcze wa|niejsze jest, co zrobimy z tym kapitaBem, z którym przyszli[my na [wiat. To jest tak jak z ro[linkami. Je[li wezmiesz dwie równie dobrze uformowane sadzonki i umie[cisz ka|d z nich w odmiennym [rodowisku, to uzyskasz z nich ró|ne ro[liny. Sadzonka wetknita w podBo|e zaopatrzone we wszystkie niezbdne skBadniki od|ywcze wyro[nie wysoko i piknie zakwitnie. W podBo|u jaBowym ro[lina bdzie marnie, stanie si wtBa i rachityczna. To [rodowisko, a nie dziedzictwo biologiczne sadzonek, zadecyduje o ich sukcesie i rozwoju. Z czBowiekiem jest tak samo... Z tej cz[ci wystarczy, |e zapamitasz tylko t informacj: Na rozwój poBczeD midzy komórkami nerwowymi ma wpByw [rodowisko, w jakim dziecko si wychowuje. Je[li maluch bdzie wystawiony na wiele ró|norodnych, ciekawych i stymulujcych bodzców, bdzie miaB wiksze szanse w peBni rozwin i wykorzysta swój potencjaB. Je[li zapamitaBe[ ten prosty fakt, mo|emy i[ dalej. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 23 Jolanta Gajda Przyswajanie nowych informacji Teraz chciaBabym, |eby[ dowiedziaB si wicej na temat tego, co si dzieje z tymi wszystkimi sygnaBami, które odbiera dziecko z otoczenia. Jest to o tyle wa|ne, |e pozwoli Ci pozna mechanizm, który sprawia, |e nauka nowych rzeczy staje si Batwiejsza i bardziej efektywna. A na pewno chciaBby[, |eby taka byBa dla Twojego maBego geniusza :-). Mózg bez przerwy zbiera informacje z otoczenia  [rednio okoBo 40.000 bodzców na sekund. W cigu jednej doby jest w stanie przyj i przetworzy wicej informacji ni| najnowocze[niejszy komputer na przestrzeni kilku lat. OkoBo 95% tych informacji dociera do nas za po[rednictwem wzroku, dotyku i sBuchu. Wszystkie informacje trafiaj do naszej pamici krótkotrwaBej na poziomie nie[wiadomym. Jako |e mózg nie mo|e przeanalizowa takiej ilo[ci danych na raz, nastpuje proces selekcji, na skutek którego odrzucane s informacje niepasujce do indywidualnych do[wiadczeD jednostki, czyli z jej punktu widzenia  niewa|ne . Przefiltrowane informacje s przesyBane do naszej pamici operacyjnej. To tu koncentrujemy si na poszczególnych faktach i po raz pierwszy [wiadomie po[wicamy im uwag. Tutaj staramy si zrozumie otrzymane informacje. Je[li jeste[my w stanie poBczy nowe dane z tymi, które ju| znamy, trafiaj one do naszej pamici dBugotrwaBej. W mózgu panuje idealny porzdek. Ka|da informacja zostaje przesBana do obszaru zawierajcego adekwatny dla siebie wzorzec. Tam mózg wytwarza nowe gaBzie, na których zostan zapisane nowe Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 24 Jolanta Gajda informacje i Bczy je z grup komórek, na których s ju| informacje o podobnej tre[ci. Najlepiej wyja[ni to na przykBadzie. ZaBó|my, |e dziecko po raz pierwszy widzi truskawk. W jego gBowie od razu powstaje szufladka (grupa komórek), gdzie zostan zapisane wszystkie informacje dotyczce tego nowego  obiektu . Neurony z tego obszaru poBcz si równie| z szufladk magazynujc informacje o owocach, gdy dziecko dowie si, |e truskawka to owoc, podobnie jak poznane wcze[niej jabBko. Powstan równie| poBczenia z szufladk przeznaczon na kolory, bo truskawka ma |yw, czerwon barw. Kolejne poBczenia powstan po posmakowaniu tego sBodkiego owocu, a zatem uaktywni si szufladka przeznaczona na odczuwane smaki. Kiedy maBy czBowiek ponownie zobaczy truskawk (np. na dziaBce u babci), zostanie ona wpasowana do istniejcego ju| wzorca, a wszystkie nowe zaobserwowane cechy wytworz kolejne poBczenia, modyfikujc tym samym wiedz dziecka na temat tych owoców. I tak oto, wraz z rozwojem mózgu, powstaj w nim coraz to nowe szufladki  schematy poBczone ze sob drogami neuronalnymi, po których bByskawicznie pod|aj impulsy z nowymi informacjami. Nasz mózg zwraca najwiksz uwag na informacje, które nie pasuj do ustalonego schematu - na rzeczy nowe. Gdy wci| docieraj do nas podobne bodzce, mózg si do nich przyzwyczaja i reaguje coraz sBabiej. Ka|da nowa sytuacja powoduje przypByw adrenaliny, która usprawnia proces zapamitywania informacji. Naukowcy s zgodni, |e to, co nowe i nieznane, jest najkorzystniejsze dla naszego mózgu. Kluczem do naszej inteligencji jest umiejtno[ rozpoznawania podobieDstw, schematów i wzajemnych powizaD we wszystkim, Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 25 Jolanta Gajda czego do[wiadczamy. Wzmacnianie sieci neuronowych u dziecka polega wic na nauczeniu malca dostrzegania tych schematów oraz odnoszenia ich do nowych informacji. Jaki z tego wynika praktyczny wniosek dla Ciebie i Twojego dziecka? Im wicej ró|norodnych poBczeD istnieje w mózgu, tym szybciej i z wiksz Batwo[ci nowo poznane informacje zostan przyswojone i zapamitane. Dzieje si tak, gdy| dziecko mo|e je w krótkim czasie odnie[ do wiedzy, któr zdobyBo wcze[niej, szybciutko  poszufladkowa i nada im zrozumiaBe dla siebie znaczenie. Do tak zmagazynowanych informacji bdzie te| miaBo szybki dostp, gdy zajdzie taka potrzeba. Dlatego uczc swoje dziecko czego[ nowego, staraj si zawsze nawizywa do tych faktów i umiejtno[ci, które s dziecku znane. Stosuj t zasad równie| we wszelkiego rodzaju zabawach stymulujcych rozwój poszczególnych rodzajów inteligencji. Prawa i lewa póBkula Z poziomu komórek i ich powizaD wzniesiemy si nieco wy|ej, by spojrze na mózg z troch innej perspektywy. Zrozumiesz dziki temu, dlaczego tak wa|ny w uczeniu si i rozwijaniu inteligencji jest udziaB emocji i wszystkich zmysBów. WidziaBe[ pewnie kiedy[ na obrazku, jak z grubsza wyglda mózg. Najcz[ciej zapamitujemy go jako obraz sporej wielko[ci orzecha wBoskiego (dziki temu, |e odniosBe[ wygld mózgu do czego[, co byBo Ci znane, zapamitaBe[ bez trudu jego ksztaBt). Mózg skBada si tak naprawd z trzech gBównych warstw: Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 26 Jolanta Gajda 1. pieD  jest to dolna cz[ mózgu, która steruje wieloma odruchami. Jest odpowiedzialna za procesy oddychania, trawienia, chodzenia, snu i akcji serca. Za pniem mózgowym ulokowany jest mó|d|ek, w którym zamieszkuje pami kinestetyczna (zwizana z ruchem) i który jest swojego rodzaju koordynatorem ruchów ciaBa i kontrolerem utrzymania postawy. 2. ukBad limbiczny  centralna cz[ mózgu, która alarmuje nas o tym, |e chce nam si je[, pi czy mamy potrzeby seksualne. Tu równie| znajduje si nasze centrum emocjonalne, które kontroluje nasze uczucia i zawiaduje wszelkimi przejawianymi przez nas reakcjami emocjonalnymi. Tu te| znajduje si hipokamp  królestwo pamici. To wBa[nie dlatego o wiele lepiej zapamitujemy do[wiadczenia, którym towarzyszyBy silne prze|ycia emocjonalne  pozytywne i negatywne. 3. kora  jest to górna cz[ mózgu odpowiedzialna za my[lenie, mówienie, czytanie, liczenie, rozumowanie i tworzenie. Okrywa ona pieD mózgu i ukBad limbiczny, nadajc mózgowi charakterystyczny ksztaBt orzecha wBoskiego. Ta warstwa mózgu skBada si z dwóch póBkul, których role musisz koniecznie pozna, je[li chcesz bardziej [wiadomie ksztaBtowa umysB swojego maluszka. Ka|da z tych póBkul odpowiada za inne funkcje. Lewa póBkula odpowiada za jzyk, my[lenie cyfrowe, organizacj, matematyk, planowanie, szczegóBy, analiz. Aczy si z ni zdolno[ Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 27 Jolanta Gajda mówienia, liczenia i logicznego rozumowania. Odgrywa wic du| rol w przyswajaniu tzw. wiedzy akademickiej. Prawa póBkula natomiast specjalizuje si w muzyce, wyobrazni, widzeniu obrazów i wzorów, w dziaBaniach twórczych. Odpowiada za my[lenie wzrokowe i przestrzenne, za rytm, emocje, syntez. W przypadku leworcznego dziecka funkcje lewej i prawej póBkuli mog by odwrócone. I nie ma w tym absolutnie nic nienormalnego. Teraz to, co jest najistotniejsze. Nie jest wa|ne to, czym si która póBkula zajmuje ani te| nie to, czy dziecko jest lewo- czy praworczne. Sedno sprawy polega na tym, |e naprawd czarodziejskim, bajecznym i cudownym zjawiskiem jest wspóBdziaBanie obu póBkul. Tak naprawd osiganie nadzwyczajnych wyników wymaga wspóBdziaBania obu stron mózgu. Lew i praw póBkul Bczy ciaBo modzelowate. Zbudowane jest ono z milionów komórek nerwowych i dziaBa jak wielka autostrada, któr wdruj informacje z jednej póBkuli mózgu do drugiej. Kiedy sBuchasz piosenki, lewa póBkula przetwarza sBowa, a prawa muzyk. Nie jest wic przypadkiem, |e z Batwo[ci uczymy sie sBów znanych piosenek. Uczymy si bardzo szybko, poniewa| w ten proces zaanga|owane s obie póBkule oraz emocjonalny o[rodek mózgu w ukBadzie limbicznym. Twórczo[ (obojtnie w jakiej dziedzinie), cho odpowiada za ni prawa póBkula, nie mo|e mie miejsca, je[li lewa odpowiednio szybko nie dostarczy potrzebnych szczegóBów i technicznych Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 28 Jolanta Gajda rozwizaD. Pikna gra na instrumencie wymaga technicznej precyzji lewej póBkuli w odtwarzaniu nut i ukBadaniu palców na instrumencie oraz melodyjno[ci i pBynno[ci wydawanych dzwików, o co dba prawa póBkula. Mówic lub czytajc, równie| zapraszamy do wspóBpracy obie póBkule: lewa ukBada lub odczytuje sBowa, a prawa dba o pBynno[ i melodyjno[ wypowiedzi oraz zabarwia j emocjonalnie. Jaki jest z tego wniosek dla Ciebie? Proponujc dziecku wiczenia i zabawy, które maj na celu nauczy go czego[ nowego, nale|y zadba o to, by anga|owa w nie obie póBkule, czyli w nauce mówienia, liczenia czy logicznego rozumowania wykorzystywa muzyk, rytm, obrazy, wyobrazni. Zobaczysz, jak to dziaBa w przykBadach zabaw, które podaj w dalszej cz[ci e-booka. Je[li zrozumiesz t zasad (i poprzednie omówione w tym rozdziale), bdziesz mógB sam  wykorzystujc wBasn pomysBowo[  tworzy doskonaBe, ksztaBcce zabawy dla swego malucha. By stymulowa wspóBprac obu póBkul, zaleca si przykBadowo wykonywanie rkami i nogami ruchów z jednej strony ciaBa na drug, gdy| wpBywa to  zdaniem badaczy  na zdolno[ przyswajania wiedzy. Jako |e lewa póBkula mózgu kontroluje praw stron ciaBa, a prawa póBkula lew, takie ruchy zmuszaj obie póBkule do wzajemnej komunikacji. Mog to by skBony w pozycji stojcej: prawa rka do lewej nogi i na odwrót, skrty w pozycji le|cej (prawa noga do lewej rki i na odwrót) czy te| klknwszy na kolana  oprze rce na podBodze (pozycja jak by[my udawali czworono|ne zwierz) i podnosi na przemian w gór: raz lew rk i praw nog, potem odwrotnie  praw rk i lew nog. Wszystkie te wiczenia Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 29 Jolanta Gajda pobudzaj wspóBprac obu póBkul, co wpBynie na efektywno[ nauki i przyswajanie nowej wiedzy. Rola od|ywiania Poza ró|norodnymi bodzcami, czyli straw intelektualn, trzeba te| dostarczy dziecku odpowiednich skBadników od|ywczych w tradycyjnym tego sBowa znaczeniu. {eby funkcjonowa w sposób optymalny, nasze mózgi  tak samo jak reszta ciaBa  potrzebuj zrównowa|onej diety. Nale|aBoby wic tak|e i od tej strony zadba o umysB dziecka, aby mie poczucie, |e zrobiBo si wszystko, by uBatwi mu dobry start. WBa[ciwe od|ywiane jest niezwykle wa|ne dla prawidBowego funkcjonowania mózgu. Proteiny (zawarte m.in. w jajach, rybach, misie z kurczaka czy jogurcie) s potrzebne dla zachowania odpowiedniego stanu pobudzenia, wysokiego poziomu koncentracji i sprawno[ci umysBowej. By mózg funkcjonowaB jak najlepiej, obok protein w jadBospisie powinien znalez si selen (zawarty m.in. w owocach morza, orzechach i pieczywie peBnoziarnistym), bor (brokuBy, jabBka, brzoskwinie, winogrona), kwas foliowy (zielone li[cie warzyw, wtróbka woBowa, fasola), cynk (ryby, fasola, zbo|a) oraz witaminy z grupy B (dro|d|e, pBatki owsiane, wtroba, miso, ryby, jaja, orzechy, pieczywo peBnoziarniste). Wszystkie te skBadniki maja skuteczniejsze dziaBanie, gdy dostarczymy je organizmowi w sposób naturalny, a nie za pomoc piguBek kupionych w aptece. Badania nad zwizkami midzy diet i mózgiem dowiodBy, i| tak|e pewne oleje maj szczególne znaczenie dla rozwoju uzdolnieD poznawczych dzieci. Mózgi skBadaj si w ok. 60% z tBuszczów, wic Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 30 Jolanta Gajda odpowiedni dobór spo|ywanych tBuszczów ma ogromny wpByw na optymalizacj naszych mo|liwo[ci umysBowych. Najwiksz rol w rozwoju i dziaBaniu odgrywaj dwa z nich: DHA i AA (nie myli z Anonimowymi Alkoholikami ;-)) Pewnie nic Ci te nazwy nie mówi, wic kilka sBów na ich temat. DHA to kwas tBuszczowy omega-3 stanowicy jeden z naturalnych skBadników ludzkiego mleka. Badacze odkryli jeszcze w latach 90- tych, |e dzieci karmione piersi s na ogóB lepszymi uczniami ni| dzieci karmione z butelki. DHA pomaga zachowa sprawno[ komórek nerwowych, dziki czemu komunikacja midzy nimi jest skuteczniejsza. Kiedy neurony pracuj peBn par, wówczas wysyBaj i przenosz sygnaBy z wielk szybko[ci. DHA peBni t sam rol dla sprawnego funkcjonowania komórek nerwowych, co wysokiej jako[ci smar dla maszyny produkcyjnej. DHA odgrywa decydujc rol w utrzymaniu caBego systemu przepBywu informacji w mózgu w idealnej formie. AA  kwas arachidonowy  to kolejny kwas tBuszczowy (z grupy omega-6), który odgrywa szczególn rol w rozwoju wzroku, uzdolnieD poznawczych i centralnego ukBadu nerwowego w okresie wczesnego dzieciDstwa. Poza ludzkim mlekiem bogatym zródBem obu kwasów tBuszczowych s tBuste ryby (np. tuDczyki, Bososie, makrele). O ile Twoje dziecko nie wymaga jakiej[ szczególnej diety ze wzgldów medycznych, wBczenie tBustych ryb na staBe do jego jadBospisu da Ci pewno[, |e zarówno jego mózg, jak i reszta organizmu, bdzie nale|ycie od|ywiona. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 31 Jolanta Gajda Aby prawidBowo funkcjonowa, mózg musi te| otrzymywa odpowiedni ilo[ wody. Dzieci, które s odwodnione, mog wyglda na znudzone, apatyczne i ospaBe. Woda bardzo dobrze wpBywa na prac mózgu. Wspomaga proces tworzenia neuroprzekazników (impulsów chemicznych), które przenosz informacje pomidzy neuronami. Warto nauczy dzieci pi  obok innych napojów - czyst wod. Soki owocowe z powodu wysokiej zawarto[ci cukru s przez organizm traktowane jako pokarm. Po wypiciu soku uruchamia si proces trawienny, który dodatkowo powoduje spadek poziomu wody w organizmie. Niech wic Twoje dziecko ma staBy dostp do niegazowanej wody mineralnej lub po prostu do dzbanka ze zwykB, przegotowan wod. Czysta woda najlepiej gasi pragnienie. Gdy mowa o od|ywianiu, warto wspomnie o jeszcze jednej rzeczy. Badania potwierdziBy, |e nasza sprawno[ umysBowa i fizyczna jest najwy|sza, gdy spo|ywamy kilka niewielkich posiBków w cigu dnia, zamiast typowych obfitych trzech. Taki sposób od|ywiania skutkuje wy|szym poziomem insuliny, ni|szym poziomem kortyzolu oraz lepszym wchBanianiem glukozy. Dlatego postaraj si przyzwyczai dziecko do piciu lekkich posiBków w trakcie ka|dego dnia. Inne czynniki wspierajce prac mózgu Ruch i tlen Mózg do sprawnego dziaBania potrzebuje staBego dopBywu energii. Warunkiem dobrego funkcjonowania mózgu jest dopByw dotlenionej krwi. wiczenia fizyczne uBatwiaj przepByw krwi i tlenu do mózgu. Osoby, które regularnie si gimnastykuj, mog si pochwali lepsz Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 32 Jolanta Gajda pamici krótkotrwaB i refleksem, a tak|e wiksz kreatywno[ci. W czasie aktywno[ci ruchowej  rozBadowujemy stres. WysiBek powoduje wzmo|one wydzielanie endorfin, czyli naturalnych substancji chemicznych poprawiajcych nam nastrój. Neurologowie z Instytutu Salka w Stanach Zjednoczonych przeprowadzili eksperyment. Grupa myszy przez pi tygodni zmuszana byBa do za|ywania ruchu przez trzy godziny dziennie. Druga grupa przez tych pi tygodni prowadziBa mniej ruchliwy tryb |ycia. Po zakoDczeniu badaD stwierdzono, |e u myszy, które si wicej ruszaBy, wytworzyBy si silniejsze poBczenia midzy komórkami nerwowymi w mózgu. Inaczej mówic myszy, które si wicej ruszaBy, staBy si sprytniejsze od myszy, które prowadziBy siedzcy tryb |ycia :-). Je|eli wic Twoje dziecko nie uprawia sportu i w ogóle maBo si rusza, trzeba to zmieni. Pamitaj, |e wiczenia fizyczne nie tylko pomagaj nam zachowa sprawno[ fizyczn, ale tak|e stymuluj mózg. Zabawy edukacyjne, które polecam w swoim e-booku, zawieraj czsto  jak zauwa|ysz  tak|e elementy ruchu. ZmysBy Nasze mózgi s tak zbudowane, by uczy si za po[rednictwem wszystkich zmysBów: od wra|liwych na dotyk czubków palców, poprzez wch, kubeczki smakowe, a| na obserwowaniu i sBuchaniu skoDczywszy. Im wicej zmysBów dziecko bdzie anga|owa w zabaw i nauk, tym wicej rzeczy bez wysiBku przyswoi i zapamita. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 33 Jolanta Gajda Co ciekawe naukowcy odkryli, |e nawet niektóre zapachy mog wspomaga zdolno[ przyswajania wiedzy, tworzenia oraz my[lenia lub te| podnosi poziom koncentracji. Udowodniono na przykBad, |e zapachy mity pieprzowej, bazylii, cytryny, cynamonu i rozmarynu zwikszaj aktywno[ umysBu. Zapachy lawendy, rumianku, pomaraDczy i ró|y maj z kolei dziaBanie relaksujce. Zmiech Wszyscy wiemy, |e  [miech to zdrowie , ale tak naprawd rola [miechu jest przez nas niedoceniana. Zmiech zwiksza aktywno[ biaBych krwinek i zmienia równowag chemiczn krwi. Dziki tym procesom produkowanych jest wicej substancji, które s odpowiedzialne za pobudzenie organizmu oraz tworzenie nowych poBczeD w mózgu. Zmiech poprawia kr|enie, co zapewnia lepsze dotlenienie mózgu. Wprowadza umysB w stan relaksu, który uBatwia otwarcie si, przyswojenie i zapamitanie nowych wiadomo[ci. Postaraj si, by Twoje zabawy z dzieckiem byBy okraszone czstymi salwami [miechu :-). Efekt Mozarta Eksperymenty naukowe dowiodBy, |e sBuchanie muzyki Mozarta ma znaczcy wpByw na dziaBanie mózgu. Uczestnicy tych|e eksperymentów wykazali zwikszone zdolno[ci przyswajania wiedzy i zapamitywania oraz lepiej radzili sobie z zadaniami wymagajcymi logicznego my[lenia. Muzyka Mozarta dziaBa jak co[ w rodzaju umysBowej rozgrzewki, która przygotowuje umysB do lepszego radzenia sobie z problemami i rozumowaniem potrzebnym do uporania si z zadaniami matematycznymi lub analitycznymi. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 34 Jolanta Gajda Jako ciekawostk powiem Ci, |e Einstein grywaB niekiedy Mozarta na skrzypcach, gdy chciaB przemy[le spokojnie jaki[ problem czy pomysB. Warto wic pu[ci czasem w domu pByt Mozarta lub Bacha (muzyka barokowa ma na nasz umysB dobroczynny wpByw), by wspomóc proces uczenia si maBego dziecka. Sam równie| sBuchaj tych utworów, gdy próbujesz nad czym[ pracowa lub zapamita nowe informacje. To ju| wszystko, co chciaBam, |eby[ dowiedziaB si o mózgu dziecka i o mózgu czBowieka w ogóle. Oczywi[cie nie wyczerpuje to tematu, ale daje pewne ogólne rozeznanie. Nie wiem na ile byBa to dla Ciebie wiedza nowa czy interesujca (niektórych ludzi naukowe teorie nudz  ja wBa[nie do takich osób nale| :-)), ale jestem przekonana, |e uzbrojony w te podstawowe informacje bdziesz bardziej [wiadomie podchodziB do sprawy rozwoju umysBowego Twojego dziecka, lepiej zrozumiesz kolejne rozdziaBy po[wicone poszczególnym rodzajom inteligencji i dostrze|esz bez trudu sens i znaczenie przedstawionych tu wiczeD i zabaw. Z t wiedz poradzisz te| sobie z wymy[leniem wielu innych zabaw  pomysBy bd przychodzi Ci do gBowy w trakcie zwykBych, codziennych czynno[ci, takich chocia|by jak obieranie ziemniaków czy odkurzanie dywanu. Dlatego naprawd bardzo si ciesz, |e przez ten rozdziaB wspólnie ze mn dzielnie przebrnBe[ :-). W kolejnym rozdziale dowiesz si, czym wBa[ciwie jest inteligencja we wspóBczesnym rozumieniu tego sBowa i zaczniesz obserwowa wiele jej aspektów u swojego dziecka. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 35 Jolanta Gajda Rodzaje inteligencji Rodzaje inteligencji Dawniej uwa|ano, |e inteligencja jest czym[ staBym, czym[ w rodzaju silnika o okre[lonej pojemno[ci, z którym si rodzimy i którego nigdy nie zmieniamy. Moc tego motoru umysBowego mierzono za pomoc testów i okre[lano j jako IQ (ang. Intelligence Quotient  iloraz inteligencji). IQ to pewna okre[lona dla danego czBowieka liczba (100 dla przecitnej inteligencji, ponad 100 dla ponad przecitnej, mniej ni| 100 dla poni|ej przecitnej), któr uzyskuje si dzielc  wiek rozwojowy dziecka (zdefiniowany na podstawie wyników testu) przez jego wiek kalendarzowy. Problem polega na tym, |e nie ma na [wiecie takiego testu, który mógBby w peBni ujawni wszystkie uzdolnienia i talenty. Ka|de dziecko jest inne i wyjtkowe, ka|de promieniuje blaskiem wBasnej indywidualno[ci. O ile potencjaB dziecka jest nieograniczony, o tyle testy maj ograniczon mo|liwo[ zgBbienia tego potencjaBu. Tak naprawd IQ okre[la tylko to, jak daleko zaszedB rozwój wybranych postaci czy przejawów inteligencji (gBównie jzykowej i matematycznej). Dzisiaj wiadomo ju|, |e osoby o wy|szym IQ w ostatecznym rozrachunku nie zawsze bywaj bogatsze albo szcz[liwsze. Wysoki iloraz inteligencji nie stanowi gwarancji sukcesu czy osigni na wybranej drodze kariery. Równie wa|n rol (a czasem i wa|niejsz) odgrywa osobowo[, indywidualny poziom kreatywno[ci i oddziaBywanie [rodowiska. Nie wiem, czy zdajesz sobie spraw, |e Einstein i Edison z caB pewno[ci uzyskaliby mierne wyniki w testach na inteligencj, Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 36 Jolanta Gajda poniewa| obaj my[leli wolno i nie potrafili nale|ycie wyartykuBowa swych my[li. Einstein zreszt nie zdaB egzaminów wstpnych na studia. {adne testy i egzaminy nie s w stanie bowiem uchwyci tego, co posiadaB ten uznany geniusz  twórczej wyobrazni. PBynie z tego do[ wa|ny dla Ciebie wniosek  nabierz sporego dystansu do wszelkiego rodzaju testów. Nasze dzieci |yj w [wiecie, gdzie ludzie nagminnie s sprawdzani przez ró|nego rodzaju formularze, które roszcz sobie prawo do orzekania o ich inteligencji czy umiejtno[ciach. Je|eli Twoje dziecko ograniczy si do nauki, jak rozwizywa testy i pozwoli, by inni oceniali jego mo|liwo[ci na podstawie wyników, to odda swoje uzdolnienia, dary i umiejtno[ci w cudze rce. Dziecko powinno samo, na swój wBasny u|ytek pozna swoje prawdziwe atuty i uzdolnienia, i z Twoj pomoc zaj si ich umacnianiem i rozwijaniem. IQ, który przez wiele lat byB jedynym miernikiem zdolno[ci, zostaB w ostatnich badaniach naukowych zakwestionowany jako zbyt ograniczony, by ogarn caB rozmaito[ wybitnych uzdolnieD i talentów. Profesor Howard Gardner, który spdziB wiele lat na badaniu ludzkiego mózgu i jego wpBywu na ksztaBcenie, doszedB do wniosku, |e nie istnieje jedna inteligencja, ogarniajca wszystkie operacje umysBu i tym bardziej nie mo|na jej zmierzy za pomoc testów. Wyró|niB on wiele rodzajów inteligencji, rozszerzajc tym samym pojcie dziecicego potencjaBu i wysuwajc koncepcj ró|norodno[ci talentów. W oparciu o stworzony przez Gardnera model, niektórzy badacze wyBonili jeszcze dodatkowe obszary uzdolnieD. W tej chwili, we wspóBczesnej literaturze psychologicznej, wymienia si nastpujce rodzaje inteligencji: Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 37 Jolanta Gajda 1. Inteligencja jzykowa  jest to nasza umiejtno[ czytania, pisania i porozumiewania si za pomoc sBów. Umiejtno[ ta jest w wysokim stopniu rozwinita u pisarzy, poetów i mówców. Wyra|a si ona m.in. w bogatym sBownictwie, w umiejtno[ci budowania piknych wypowiedzi i snuciu interesujcych opowie[ci. 2. Inteligencja logiczno-matematyczna  to nasza umiejtno[ rozumowania i liczenia, rozumienie liczb i zdolno[ logicznego my[lenia. Najlepiej jest rozwinita u naukowców, matematyków, prawników i sdziów. 3. Inteligencja muzyczna  to uczenie si przez sBuchanie, [wiadomo[ ró|norodno[ci dzwików, umiejtno[ ich rozpoznawania, odtwarzania i wykorzystywania w kompozycjach. Szczególnie rozwinita u kompozytorów, dyrygentów i czoBowych muzyków. 4. Inteligencja przestrzenno-wizualna  to ten rodzaj zdolno[ci, któr wykorzystuj architekci, rzezbiarze, malarze, nawigatorzy i piloci, czy nawet pracownicy firmy transportowej, którzy musz sprawnie zaBadowa meble na ci|arówk podczas przeprowadzki. Jest to uczenie si przez patrzenie, [wiadomo[ ksztaBtów, umiejtno[ zagospodarowania przestrzeni. 5. Inteligencja kinestetyczna (motoryczna)  rozwinita w du|ym stopniu u sportowców, tancerzy, gimnastyków, a prawdopodobnie tak|e u chirurgów czy mechaników precyzyjnych. To uczenie si poprzez ciaBo, rozwijanie Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 38 Jolanta Gajda umiejtno[ci fizycznych, zdolno[ koordynacji i bezbBdnego wykonywania zBo|onych sekwencji ruchów. 6. Inteligencja interpersonalna  umiejtno[ nawizywania kontaktu z innymi ludzmi, szczególnie widoczna u psychologów, handlowców, agentów ubezpieczeniowych, negocjatorów oraz osób, które motywuj innych. Umiejtno[ nawizywania kontaktu i przyjaznego obcowania z innymi osobami, zdolno[ wczuwania si w poBo|enie innych (empatia). 7. Inteligencja intrapersonalna (introspektywna)  umiejtno[ wejrzenia w siebie, poznania siebie. Ten rodzaj inteligencji wi|e si u niektórych ludzi z wielk intuicj. Pozwala równie| sign do ogromnych zasobów informacji przechowywanych w naszej pod[wiadomo[ci. Zdolno[ postrzegania i kontrolowania wBasnych my[li, potrzeb oraz uczu  umiejtno[ t w stopniu doskonaBym posiada np. mistrz zen. Inteligencja inter- i intrapersonalna s czsto Bczone i nazywane inteligencj emocjonaln. 8. Inteligencja przyrodnicza  umiejtno[ pracy i |ycia w zgodzie z natur, poczucie harmonii ze [wiatem przyrody i odpowiedzialno[ci za utrzymanie równowagi ekologicznej. 9. Inteligencja naukowa  zdobywanie wiedzy o [wiecie, ciekawo[, by dowiedzie si wicej, wykorzystywanie eksperymentów w celu zbadania reguB rzdzcych wszech[wiatem. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 39 Jolanta Gajda 10.Inteligencja filozoficzna  my[lenie i zadawanie pytaD dotyczcych sensu |ycia, umiejtno[ my[lenia na poziomie abstrakcyjnym. 11. Inteligencja moralna  umiejtno[ dostosowania si do zasad spoBecznych i religijnych, poczucie sprawiedliwo[ci, kierowanie si etyk. 12.Inteligencja finansowa  umiejtno[ dysponowania wBasnymi [rodkami pieni|nymi i ich pomna|ania, rozumienie zasady obiegu pienidza w spoBeczeDstwie. Dobra wiadomo[ jest taka, |e ka|dy z nas posiada wiele typów inteligencji, przejawiajcych si na ró|ne sposoby. Co ciekawe, sekcje i badania mózgu wykazaBy, |e ka|da z tych inteligencji czy zdolno[ci ma swój o[rodek w odrbnej partii mózgu. Dlatego wBa[nie udar mózgu mo|e upo[ledzi zdolno[ chodzenia albo mówienia w zale|no[ci od tego, która partia mózgu zostaBa uszkodzona. Tak naprawd to nie jest wa|ne, czy wszystkich rodzajów inteligencji jest osiem, dziesi, dwana[cie, czy jeszcze wicej. Wa|ne jest to, |e w ka|dym z nas tkwi olbrzymi potencjaB. Je[li Ty, ju| jako dorosBy czBowiek, robisz to, co lubisz, w czym jeste[ dobry i [wietnie si realizujesz, to znaczy, |e odkryBe[ w sobie te aspekty inteligencji, które posiadasz i doskonale je wykorzystujesz w praktyce. Cho prawd jest, |e ka|da istota ludzka przychodzi na [wiat z ró|norodnymi i zBo|onymi mo|liwo[ciami mentalnymi, to jednak powiniene[ pamita, |e wszystkie talenty, jakiekolwiek by one nie byBy, musz zosta rozbudzone, aby mogBy si dalej rozwija. To Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 40 Jolanta Gajda wBa[nie otoczenie  Ty, rodzina, przedszkole, szkoBa  wyzwala tkwice w dziecku umiejtno[ci (intelekt, kreatywno[, talenty) i wspiera je albo niestety robi niewiele w tym zakresie. Im silniej stymulowane s potrzeby Twojego dziecka, tym silniej ono reaguje. WspóBdziaBanie jego  ja z otaczajcym go [rodowiskiem sprawia, |e wzrasta w nim odwaga podejmowania ryzyka, motywacja, by si zaanga|owa i dziki wytrwaBo[ci co[ osign. W sprzyjajcym mu [rodowisku ma mo|liwo[ci stawania w obliczu wielu wyzwaD i podejmowania ró|nych prób i wysiBków. Wspierajce [rodowisko nagradza jego wysiBki i zachca do nowych zadaD, bdc tym samym prawdziwym katalizatorem jego rozwoju. Niestety otoczenie dziecka nie zawsze oferuje mu pomoc. Niektórym maluchom wmawia si, |e s niemdre, niewiele potrafi, |e s niegrzeczne i sprawiaj same kBopoty. Wystarczy, przechodzc przez miasto lub stojc na przystanku, przysBucha si niektórym rozmowom midzy rodzicem a dzieckiem (o ile krzyki lub gderanie mamy czy taty mo|na nazwa rozmow...). Takie rzucone bezmy[lnie stwierdzenia dziaBaj jak samospeBniajca si przepowiednia, a ka|da pózniejsza pora|ka zdaje si je tylko potwierdza. Zamiast wyszukiwa u swojej pociechy wad, przykBadów gBupoty czy niezdarno[ci, skupmy si raczej na docenieniu zalet, dostrze|eniu indywidualnych uzdolnieD i talentów. Nauczmy malucha [wiadomie wykorzystywa swój potencjaB umysBowy i efektywnie posBugiwa si swoj umysBow energi. Niech Twoje dziecko wie, |e ma wiele mocnych stron, a i te sBabsze mog zosta rozwinite - bez wzgldu na to, z jakim baga|em genetycznym si urodziBo. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 41 Jolanta Gajda Istota inteligencji jzykowej Istota inteligencji jzykowej Inteligencja jzykowa mo|e by rozwijana i wzmacniania w ka|dym wieku, na dowolnym etapie |ycia. Ty równie|  bez wzgldu na swój wiek  masz szanse poczyni jeszcze spore postpy w tym zakresie ;-) Jednak bezsprzecznie najlepszym czasem na jej uaktywnienie s najwcze[niejsze lata, kiedy mózg jest najbardziej podatny i najbardziej wra|liwy na oddziaBywania otaczajcych bodzców. Inteligencja jzykowa zaczyna si rozwija wcze[niej ni| przypuszczasz. Ju| w macicy niemowl uczy si rozpoznawa gBos matki. Po urodzeniu, od czwartego dnia |ycia, potrafi rozpoznawa u|ywane przez ni wzorce intonacyjne jzyka. Przed ukoDczeniem roku zaczyna kojarzy sBowa z ich znaczeniami. W okresie midzy 9 miesicem a 4 rokiem |ycia obserwujemy u naszych maluchów rozwój mowy. Przed upBywem 18-tego miesica |ycia maBy mówca zaczyna rozbudowywa swój sBownik, który przed ukoDczeniem dwóch lat rozro[nie si do okoBo dwóch tysicy sBów. Dzieci najlepiej chBon jzyk do szóstego roku |ycia i jest to najlepszy okres na rozwój inteligencji jzykowej. Okres od 9 do 13 lat jest natomiast niezwykle wa|ny, je[li chodzi o nauk poj abstrakcyjnych, naukowych, swoistych dla ró|nych dyscyplin wiedzy. Gdyby[my mieli prze[ledzi [cie|k rozwojow inteligencji jzykowej, to wyglda ona mniej wicej w ten sposób:  rozumienie prostych sBów  wypowiadanie prostych zdaD Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 42 Jolanta Gajda  posiadanie podstawowych umiejtno[ci w zakresie porozumiewania si  zwikszajcy si zasób sBownictwa  zdolno[ opowiadania historii i dowcipów  opanowywanie podstaw czytania i pisania  czytanie w celu zdobywania wiedzy i dla przyjemno[ci  pisanie ró|nego rodzaju tekstów dla ró|nych ludzi i z ró|nym przeznaczeniem  skuteczna komunikacja w zmiennych okoliczno[ciach i [rodowiskach Te wszystkie umiejtno[ci Twoje dziecko nabywa stopniowo, a Ty mo|esz w tym znaczco pomóc. Jak? O tym przeczytasz za chwil. Inteligencja jzykowa jest zlokalizowana w lewej cz[ci mózgu, Bczy si jednak z innymi obszarami inteligencji. PosBugujemy si jzykiem rozmawiajc o matematyce, muzyce czy sporcie, jednak nasza zdolno[ posBugiwania si sBowami wywodzi si z inteligencji jzykowej. Tutaj wida, jak wa|na jest rola inteligencji jzykowej dla rozwoju innych jej rodzajów. Je[li niedostatecznie rozwinie si w dziecku umiejtno[ rozumienia i posBugiwania si jzykiem, bdzie miaBo problemy w szkole nie tylko na lekcjach jzyka polskiego, ale mo|e sobie równie| nie radzi z matematyk, przedmiotami przyrodniczymi czy nawet z lekcjami w-fu, gdzie trudno mu bdzie zrozumie polecenia nauczyciela czy reguBy jakiej[ gry dru|ynowej. Do tego wszystkiego niezbdne jest przecie| dobre opanowanie jzyka ojczystego tak|e na poziomie zBo|onych struktur skBadniowych. Podobnie ma si sprawa z nauk jzyka obcego. Opanowanie jzyka angielskiego, niemieckiego czy jakiegokolwiek innego wymaga Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 43 Jolanta Gajda okre[lonych zdolno[ci jzykowych. Znajomo[ zasad jzyka ojczystego zdecydowanie pomaga w nauczeniu si kolejnego. Dziecko, które nigdy nie zdoBaBo przyswoi sobie dobrze fonologii, semantyki i skBadni w ojczystym jzyku, najprawdopodobniej napotka jeszcze wiksze trudno[ci w nauce angielskiego. Dlatego, z my[l o przyszBej edukacji dziecka, nale|y jak najwcze[niej  poprzez dostarczanie odpowiednich bodzców - dba o jego rozwój w tym zakresie. Wspomaganie rozwoju inteligencji jzykowej ma jeszcze wiele innych atutów. BiegBe posBugiwanie si jzykiem ojczystym jest dla pamici dziecka niczym dobrej jako[ci smar zmniejszajcy tarcie. SBowne opracowanie nowych informacji uBatwia ich zatrzymanie w pamici dBugotrwaBej. Je[li  przykBadowo  dziecko uczy si przyrody i potrafi tre[ przedstawion w podrczniku uj wBasnymi sBowami (czyli wykorzysta do tego swoje zasoby jzykowe), to zapamita wszelkie fakty w stosunkowo krótkim czasie. Natomiast je[li jego zasób sBownictwa jest tak ubogi, |e nie wystarcza do przedstawienia tre[ci we wBasnej postaci jzykowej, to bdzie próbowaBo wyuczy si przedmiotu mechanicznie na pami, co jest maBo efektywne. Jzyk jest równie| kluczem do lepszego rozumienia poj. Posiadajc du| sprawno[ jzykow, szybciej uczymy si nowych terminów. Po pierwsze dlatego, |e Batwiej rozumiemy ich definicje, a po drugie dlatego, |e wiele mo|na wywnioskowa z budowy samego wyrazu. Jzyk uBatwia pozyskiwanie i zachowywanie przyjacióB. Bdc  wygadanym i majc lekko[ wypowiadania si, szybko znajdujemy bliskich sobie ludzi. Jednym z aspektów inteligencji jzykowej jest te| zdolno[ odkrywania skojarzeD w |artach, ukrytych sensów Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 44 Jolanta Gajda i aluzji w zabawnych historyjkach, co bardzo pomaga w kontaktach spoBecznych. Do zdobycia pewno[ci siebie, nawizania dobrych stosunków z kolegami, uporania si w |yciu z nieuniknionymi stresami potrzebna jest wic dzieciom pot|na artyleria jzykowa. Im bogatsze sBownictwo i lepsze opanowanie skBadni, tym precyzyjniej mo|na wyrazi swoje zdanie, ubra w sBowa swoje my[li, broni swoich argumentów w sporze  jednym sBowem mo|na lepiej komunikowa si z innymi. Elastyczne posBugiwanie si jzykiem (przy czym nie chodzi tu o gimnastyk narzdu mowy :-)) umo|liwia bardziej kreatywne podchodzenie do problemów. Przedstawienie czego[ innymi sBowami pozwala na szersze spojrzenie na problem, ujrzenie go z innej perspektywy. Jzyk pozwala tak|e na lepsze wyra|anie wBasnych emocji. Wszyscy ludzie potrzebuj dobrze rozwinitej inteligencji jzykowej, |eby skutecznie wyra|a to, czego chc lub potrzebuj. Dziecko o dobrze rozwinitej inteligencji jzykowej uczy si poprzez mówienie, sBuchanie, czytanie i pisanie; dlatego nauka przychodzi mu z Batwo[ci. Ponadto szybciej nawizuje kontakty z innymi ludzmi. Mam nadziej, |e udaBo mi si Ciebie przekona, jak wa|na jest dbaBo[ o rozwój jzykowy Twojego dziecka, nawet je[li marzy Ci si dla niego np. kariera matematycznego geniusza czy [wiatowej sBawy sportowca. Nie ka|de dziecko, rzecz jasna, wyro[nie na rozchwytywanego gawdziarza czy dowcipn dusz towarzystwa. Ale nie o to przecie| Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 45 Jolanta Gajda chodzi. Je[li przejawia inne zdolno[ci  skoncentrujmy si na ich rozwijaniu i wzmacnianiu, ale nie zaniedbujmy zabaw i wiczeD rozwijajcych mówienie, pisanie, czytanie i rozumienie. Inteligencja jzykowa nie musi przejawia si gadatliwo[ci i wprawianiem sBuchaczy w zachwyt. Mo|e mie równie| posta talentu pisarskiego, charakterystycznego nie tylko dla autorów ksi|ek, ale te| dla dziennikarzy, felietonistów, poetów. Po czym poznasz, czy Twoje dziecko przejawia talent pisarski? Oto pewne symptomy:  dziecko czyta pBynnie od bardzo wczesnego dzieciDstwa, samo chtnie siga po ksi|k, czyta z przyjemno[ci i zrozumieniem  wyprzedza rówie[ników w umiejtno[ci pisania  z Batwo[ci potrafi wymy[la logiczne i ciekawe historyjki, z niezwykBym lub nieoczekiwanym zakoDczeniem  u|ywa szczegóBów, aby wzbogaci i uwiarygodni opowiadanie  w tym co pisze, nie odbiega od tematu i nie traci wtku  zarówno w mowie jak i w pi[mie posBuguje si bogatym sBownictwem  lubi zapisywa swoje my[li i pomysBy  potrafi sprawi, |e postacie przez nie stworzone wydaj si prawdziwe  jest bystrym i wnikliwym obserwatorem ludzkich zachowaD, jest wra|liwe na uczucia innych i potrafi rozpozna ukryte intencje ludzkich zachowaD. Je[li dostrzegasz w swoim dziecku wiele z powy|szych cech, to nie pozostaje nic innego jak pogratulowa. Z Twojej pociechy mo|e wyrosn wielki pisarz, którego ksi|ki bd rozchwytywane w[ród Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 46 Jolanta Gajda dzieci lub dorosBych. Kto wie, mo|e kolejny noblista. Uwa|asz, |e bujam w obBokach? Co[ Ci wic powiem: NIGDY, przenigdy nie mów, |e co[ jest niemo|liwe, |e to fantazjowanie. Nie zaw|aj dziecku pola osigni, nie ograniczaj jego mo|liwo[ci wBasnym sposobem my[lenia i sceptycznym nastawieniem. W |aden sposób nie pomo|esz tym swojemu maluchowi, a wrcz mo|esz bardzo zaszkodzi. Jest to taka dygresja, która równie dobrze mo|e pojawi si tak|e w rozdziaBach opisujcych inne typy inteligencji. Jest ona zawsze prawdziwa i aktualna... My[l, |e wiesz ju| mniej wicej, czym jest inteligencja jzykowa i jak si przejawia w praktyce. Pytanie  jak j rozwija? Jakie zabawy i wiczenia stosowa? Na które umiejtno[ci szczególnie zwraca uwag? W kolejnych podrozdziaBach znajdziesz odpowiedz na te pytania. Podstawowe zasady Je[li nie masz czasu na przeczytanie caBego rozdziaBu o rozwijaniu inteligencji jzykowej, to przeczytaj chocia| podstawowe zasady. Bez nich  naprawd  ani rusz :-). Niezbdne s bodzce O tym ju| pisaBam przy okazji rozwa|aD na temat budowy mózgu, ale warto to powtórzy jeszcze raz. Do rozwoju NIEZBDNE S BODyCE. Wyczucie jzyka rozwija si poprzez u|ywanie jzyka, sBuchanie sBów, widzenie sBów, czytanie sBów i pisanie sBów. Umiejtno[ ta pojawia si w kontek[cie interakcji dziecka Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 47 Jolanta Gajda z dorosBymi, a tak|e z innymi dziemi. Dziecko musi by ZANURZONE W JZYKU. Ju| od momentu narodzin. Je[li maluch:  ma jedynie sporadyczny kontakt z dorosBymi,  ma rzadk mo|liwo[ sBuchania rodziców, bo mama i tata s zbyt zapracowani, by z nim pogawdzi  o wszystkim i o niczym ,  nie zna przyjemno[ci sBuchania bajek czytanych wieczorem przez ukochan osob ( bo kto by na to znalazB cierpliwo[ i czas ),  jest nadmiernie strofowany, gdy o czym[ opowiada, bo  przeszkadza dorosBym lub mama czy tata nie ma czasu sBucha dziecicych wywodów,  nie ma mo|liwo[ci podejmowania pierwszych prób pisarskich, zanim pójdzie do szkoBy ( bo przecie| od tego jest szkoBa, by nauczy go pisa ) to takie dziecko bdzie miaBo w przyszBo[ci olbrzymie kBopoty. I to nie tylko na lekcjach j. polskiego, ale tak|e i w wielu innych dziedzinach szkolnych i |yciowych. To mo|e si wydawa oczywiste, ale wolaBam t podstawow zasad tu umie[ci. Ot tak, |eby byBa jasno[ :-). Aczy nowe z tym, co znane i lubiane Dzieci najlepiej doskonal umiejtno[ci jzykowe przez czytanie, pisanie, sBuchanie i rozmowy NA BLISKIE IM TEMATY. Dlatego zachcaj dziecko do rozmów o tym, co je interesuje. Pamitaj przy tym, |e nie zawsze jest tak, |e to, co interesuje Twojego kilkulatka, bdzie interesowaBo tak|e Ciebie. Ale to nie rol dziecka jest dostosowanie si do Twoich potrzeb, tylko na odwrót :-). Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 48 Jolanta Gajda Mój syn na przykBad interesuje si [wiatem dinozaurów i potrafi o nich opowiada godzinami. Ja  szczerze mówic  nie bardzo mam ochot sBucha szczegóBów na temat tego, czy tyranozaur byB miso- czy padlino|erc i ile metrów dBugo[ci miaBy zauropody, ale zawsze staram si sBucha syna z uwag, bo wiem, ile to dla niego znaczy. Dziki tym opowie[ciom  maBy odkrywca lepiej zapamituje czytane przez siebie fakty, rozwija swój jzyk, sBownictwo, pBynno[ mówienia, pogBbia swoj pasj (w trakcie rozmowy nasuwaj si ró|ne pytania i nowe wnioski) i  co chyba najwa|niejsze  rozmowy te umacniaj emocjonaln wiz midzy mn a synem. To ostatnie ma olbrzymie znaczenie w rozwoju maBego czBowieka. Poza rozmowami bardzo warto[ciowe jest czytanie ksi|ek. Znajdz ksi|eczki, które bd interesujce dla Twojego malucha i czytaj mu je, a potem czytajcie je wspólnie. Nie ma tu uniwersalnej tematyki, która byBaby dobra dla wszystkich dzieci (no, mo|e poza bajkami i ba[niami, cho i tu jest du|a ró|norodno[). Znów podam jako przykBad swoje pociechy. Syn, w wieku przedszkolnym, (poza ba[niami) lubiB ksi|eczki z ciekawostkami na temat zwierzt i [wiata przyrody. Córka natomiast byBa zupeBnie obojtna na  naukowe nowinki i preferowaBa opowie[ci o maBych dziewczynkach w ró|owych sukienkach, misiach z czerwonymi kokardami, psotnych szczeniaczkach i puszystych kotkach :-). PozwalaBam dzieciom na wybór tematyki, poniewa| zmuszanie do czytania tego, co dziecko uzna za nudne, wywoBa jedynie niech do ksi|ek i sBowa pisanego. Je[li bdziesz dobiera ksi|ki tak, by byBy one dla dziecka zajmujce i ciekawe, to bdzie ono sBuchaBo, a pózniej samo czytaBo z przyjemno[ci. Nawizuj do tego, co ostatnio je zafascynowaBo lub o czym ciekawym (ciekawym dla dziecka!) ostatnio usByszaBo. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 49 Jolanta Gajda Szczególnie wa|na jest ta zasada przy dzieciach, które ju| chodz do szkoBy i czytaj bardzo opornie. Poniewa| maj z tym problemy, nie lubi czyta i unikaj ksi|ek jak ognia. Mo|na dziecku pomóc i zachci je do lektury, wykorzystujc jego zainteresowania. Je[li Twój syn pasjonuje si samochodami rajdowymi, zach go, by rozmawiaB i pisaB o samochodach, by czytaB magazyny motoryzacyjne. Je[li obejrzaB jaki[ program, który go zainteresowaB, znajdz ksi|k o podobnej tematyce. Niech rozwija umiejtno[ci jzykowe w tych dziedzinach, które go  krc i o których du|o wie lub chciaBby wiedzie. Podobnie jest z nauk pisania. Pisanie jako  sztuka dla sztuki nie wszystkim sprawia przyjemno[. Spróbuj znalez prawdziwy powód napisania czego[, a tak|e kogo[, kto bdzie chciaB czyta to, co napisze dziecko. Zamiast kaza dziecku przepisa póB strony tekstu z podrcznika w celu powiczenia ortografii, znajdz dla niego (lub sam stwórz) odpowiednie krzy|ówki, rebusy i zagadki, które speBni t sam rol. Dziecko poBczy przyjemne z po|ytecznym. Szukajc mo|liwo[ci twórczego wykorzystania zainteresowaD i upodobaD dziecka pamitaj, by nie oczekiwa, |e dziecko bdzie automatycznie lubiBo to samo, co Ty. Daj mu szans wyboru wBasnych lektur, tematów i szans powiedzenia Tobie, co o nich my[li. Zadawanie pytaD Dbajc o rozwój inteligencji jzykowej warto zwróci uwag na znaczenie zadawania dziecku pytaD. Co wicej  zadawania WAAZCIWYCH pytaD. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 50 Jolanta Gajda Stawianie pytaD to prawdziwa sztuka. FormuBuj je w taki sposób, by nie tylko sprawdza pami dziecka poprzez odpytanie go z faktów (np. Co jest stolic Polski?), ale tak|e sprawdzi zrozumienie informacji (Co to jest stolica? Czym si ró|ni od innych miast?), nawiza do wiedzy ogólnej dziecka (Czy znasz jeszcze jakie[ inne stolice paDstw? A w której cz[ci Polski le|y Warszawa? Poka| mi na mapie). Gdy czytacie wspólnie bajk, zachci je do wycignicia wniosków, sformuBowania moraBu, przeanalizujcie prawdziwo[ lub prawdopodobieDstwo wydarzeD w realnym [wiecie, zastanówcie si, jak zmiana jednego elementu mogBaby wpByn na caB histori, zapytaj, co sdzi o bajce, czy widziaBoby jakie[ inne rozwizania lub inny bieg wydarzeD. Nie zadawaj ogólnikowych pytaD i nie daj si zby ogólnikowymi odpowiedziami. Je[li spytasz:  Jak byBo w szkole / przedszkolu? i usByszysz  Dobrze (lub inny tego odpowiednik - typu  OK czy  w porzo :-)), i t wymian zdaD si zadowolisz, to taka rozmowa nie wnosi zupeBnie nic ani w rozwój jzykowy dziecka, ani w rozwój emocjonalny, ani |aden inny. ZagBuszy mo|e jedynie Twoje wyrzuty sumienia bijce na alarm z powodu po[wicania dziecku zbyt maBej ilo[ci czasu. Reasumujc, wBa[ciwie postawione pytania prowokuj do dBu|szych wypowiedzi, skBaniaj do my[lenia, wykorzystywania i rozwijania swoich zasobów jzykowych, pomagaj dzieciom poukBada sobie w gBowie nowe informacje i dopasowa je do tego, co ju| wiedz. Nie tylko Ty zadawaj pytania. Staraj si zachca malca do zadawania wBasnych pytaD. Daj mu na to dosy czasu i nie przechodz do kolejnego tematu bez rozwiania wszelkich wtpliwo[ci. Kiedy dzieci zadaj pytania, mamy pewno[, |e zastanawiaj si nad Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 51 Jolanta Gajda tematem, |e zachodzi proces uczenia si i zapamitywania. Dzieci bardzo chtnie zadaj pytania (caBe mnóstwo pytaD :-)), o ile tylko widz, |e mama czy tata nie zbywaj go, tylko anga|uj si w rozmow. Ty by byBo tyle na temat PODSTAWOWYCH zasad. Je[li wprowadzisz je w |ycie, stworzysz podatny grunt dla rozwoju inteligencji jzykowej Twojego malucha. Je[li chciaBby[ dowiedzie si na ten temat nieco wicej, zapraszam do dalszej cz[ci rozdziaBu. Rozwój jzyka mówionego i wzbogacanie sBownictwa Na rozwój inteligencji jzykowej skBadaj si dwa elementy: opanowanie jzyka receptywnego i ekspresywnego. To pierwsze oznacza rozumienie komunikatów sBownych (w mowie lub pi[mie). Oznacza tak|e Batwo[ uchwycenia moraBu w bajce, umiejtno[ doszukania si sensu w kalamburze kolegi (kalambur to gra sBów oparta na dwuznaczno[ci wyrazów) czy w zasByszanym dowcipie. Jzyk ekspresywny natomiast sBu|y do produkcji jzykowej, jest sposobem przeksztaBcania my[li w sBowa, w zdania i w dBu|sze komunikaty. Obie te umiejtno[ci wymagaj zbudowania bogatego zasobu sBownictwa. Na samym pocztku dziecko zdobywa umiejtno[ rozró|niania dzwików. Potem uczy si mówi, poszerzajc jednocze[nie swoj znajomo[ sBów. Wszystkie te elementy stan si podstaw skutecznej nauki czytania. Niezbdny w rozwijaniu inteligencji jzykowej jest zmysB sBuchu. Bez wystawienia si na mow drugiego czBowieka mózg dziecka nigdy nie wyksztaBci odpowiednich struktur Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 52 Jolanta Gajda odpowiedzialnych za rozró|nianie dzwików. Im wicej mówisz do dzieci, czytasz im i [piewasz, tym sprawniej bd potrafiBy rozró|nia dzwiki i tym wikszy zasób sBów sobie przyswoj. By wzbogaca sBownik dziecka i da mu mo|liwo[ wprawiania si w stosowaniu zdaD zBo|onych, trzeba stwarza okazje do prowadzenia zajmujcych dyskusji na przeró|ne tematy  zarówno te wa|ne, jak i te bBahe. Zachcaj dziecko, by du|o opowiadaBo, by opisywaBo swoje wra|enia, nawet je|eli przychodzi mu to z trudem. I nawet je[li du|o Ci kosztuje wytrzymanie do koDca jego rozwlekBej lub zbyt zawiBej wypowiedzi. Zachcaj je do tego, by wypowiadaBo si w sposób wyczerpujcy i by unikaBo potocznych przerywników i ogólników w rodzaju  takie co[ ,  rzecz ,  ta ,  tego no . Okazj do rozmów s zwBaszcza wspólne posiBki, pora kBadzenia si spa (dzieci w pozycji poziomej s czsto bardziej rozmowne i mniej rozproszone ni| w pionowej  to sprawdzony fakt :-)), odprowadzanie dzieci do przedszkola czy szkoBy, wspólne wyj[cie na zakupy czy na spacer oraz jazda autobusem, tramwajem czy samochodem. W tym ostatnim przypadku pewnie trzeba bdzie wyBczy radio przynajmniej na pewien czas, je|eli mamy zachci maBych pasa|erów do wynurzeD. Rozmawiaj tak|e z dzieckiem podczas codziennych czynno[ci i zabiegów pielgnacyjnych. Opowiadajcie sobie nawzajem, co Wam si przydarzyBo. Wykorzystuj ka|d sprzyjajc okazj i podejmij postanowienie, |e nie bdziesz sie tBumaczy brakiem czasu, stresem, przepracowaniem i zmczeniem. Chodzi przecie| o TWOJE dziecko. Mów do dziecka wyraznie, prosto i nie za szybko, aby mogBo prawidBowo odbiera dzwiki mowy, przetwarza je i rozumie. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 53 Jolanta Gajda Rodzice, bdc dla dziecka najwa|niejszym punktem odniesienia, powinni zacz rozmawia ze swoj pociech  normalnym jzykiem najpózniej od czasu, kiedy rozpoczyna si intensywniejsze wzbogacanie sBownictwa, to jest od wieku 12-18 m-cy. Nie rozmawiaj z nim caBy czas jak z dzidziusiem. Pieszczotliwe przemawianie nie zachca do rozwijania jzyka i u|ywania go w sytuacjach rzeczywistych. Zbyt dBugotrwaBe nadu|ywanie zdrobnieD i dziecicych neologizmów niepotrzebnie hamuje rozwój jzykowy. Mów peBnymi zdaniami, gdy| to dostarcza dobrego modelu dla jego wBasnych, dBu|szych wywodów. Niech dobór sBów, budowa i dBugo[ zdaD bd odpowiednie do stanu rozwoju jzykowego i intelektualnego dziecka lub nawet odrobin ponad ten poziom  zawsze mo|esz przecie| wyja[ni dziecku trudniejsze zwroty czy terminy. MaBe dzieci zakochuj si w jzyku, je[li do[wiadczaj jego bogactwa i ró|norodno[ci. Lubi, gdy si im [piewa; uwielbiaj, gdy na ró|ne sposoby wymawia si ich imi. Zdjcia, plakaty, kolorowe czasopisma, ilustracje w ksi|kach oraz rysunki wykonywane przez same dzieci to [wietne narzdzia, które mog posBu|y do rozwijania zdolno[ci wysBawiania si. Gdy dziecko jeszcze nie umie czyta, mo|esz da maluchowi ksi|eczk bez tekstu  z sam tylko sekwencj obrazków i poprosi, by Ci opowiedziaBo wBasnymi sBowami przedstawion na ilustracjach histori. Przedszkolaki mówi czsto krótkimi, zwizBymi zdaniami i to jest normalny etap rozwoju. Mo|na pomóc maBemu dziecku si rozwija, rozbudowujc jego wypowiedzi, a tak|e proponujc mu peBniejsze wersje tego, co - naszym zdaniem - próbuje powiedzie, np.  Tam kotek siedzi (mówi dziewczynka, wskazujc na zwierz) Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 54 Jolanta Gajda  Tak, rzeczywi[cie, na dachu ssiedniego budynku siedzi maBy, puszysty kotek (rozwinicie wypowiedzi). Jak my[lisz, czy ma swojego wBa[ciciela? (podtrzymywanie rozmowy). Ilo[ czasu, jak rodzice spdzaj na rozmowach z dziemi oraz jako[ tej rozmowy maj olbrzymie znaczenie i s decydujcymi czynnikami w przewidywaniu szkolnych sukcesów dziecka. Dzieci potrafi czsto opowiada niesamowite historie, które  cho nie maj nic wspólnego z rzeczywisto[ci - s przedstawiane w taki sposób, jakby zdarzyBy si naprawd. Z jednej strony nie powinni[my tBumi dziecicej wyobrazni. Jednak je[li zale|y nam na tym, by dziecko umiaBo odró|ni fikcj od rzeczywisto[ci  mo|na powiedzie dziecku z podziwem w gBosie:  Opowiadasz tak wspaniaBe historie, |e którego[ dnia bdziesz pisa bajki dla dzieci . Wyobraznia to du|y atut i nie nale|y jej tBamsi. Poszerza horyzonty, pobudza kreatywno[, czyni |ycie bardziej interesujcym, umo|liwia posuwanie si do przodu w wybranej dziedzinie czy sferze zainteresowaD. Nie ulega wtpliwo[ci, |e o rozwój wyobrazni dziecka trzeba dba. Wyobraznia i twórcze my[lenie znajduj si bardzo blisko siebie, czsto na siebie zachodzc. Wyobraznia to zródBo nowych pomysBów, twórcze my[lenie umo|liwia stworzenie tego, co zrodziBo si z pomysBu. Dodatkowo wszystkie dzieci powinny doskonali umiejtno[ streszczania. Streszczanie jest czynno[ci znajdujc si na zbiegu funkcji pamici i jzyka, Bczy rozumienie z zapamitywaniem. Niech syn czy córka opowie Ci najciekawszy fragment z ksi|ki, któr Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 55 Jolanta Gajda wBa[nie czyta lub zda relacj z przebiegu uroczysto[ci szkolnej lub wycieczki przedszkolnej. Je[li zauwa|ysz, |e jaki[ film w telewizji szczególnie poruszyB Twoj córk, popro[ by Ci powiedziaBa na jego temat par zdaD. Z wBasnego do[wiadczenia wiem, |e trudno si czasem zmusi do sBuchania czego[, co nas niespecjalnie interesuje (w koDcu nie musimy interesowa si wszystkim), ale WARTO mimo wszystko po[wici dziecku t chwil uwagi. Jak sprawi, by dziecko mówiBo du|o i chtnie? Wystarczy je[li bdziesz od najwcze[niejszych lat dziecka, stosowaB aktywne sBuchanie (wicej na temat aktywnego sBuchania mo|esz dowiedzie si z e-booka "ABC Mdrego Rodzica - Droga do Sukcesu"). Mo|esz te| pomóc sobie i jemu, pocigajc je za jzyk, u|ywajc ró|nych (adekwatnych do sytuacji)  wytrychów' , zachcajcych dziecko do mówienia, np.: Powiedz co[ wicej: Co powiedziaB..?, Dlaczego to zrobiBa?, I co z tego wynikBo? A potem? Naprawd? No i? Co[ ty? Jeste[ pewien? Co ty mówisz? Jakie to jest? Czym to si ró|ni od...? PodobaBo ci si? Dlaczego tak/nie? WidziaBe[ ju| co[ podobnego? MógBby[ mi to opisa? Co to znaczy? Mo|esz to wytBumaczy? Skd to wiadomo? Jest jeszcze jedna rzecz, o której warto wspomnie. Osobie dorosBej Batwo zdominowa rozmow z dzieckiem. Po prostu dlatego, |e wicej wie i sprawniej wyra|a swoje my[li. Dziecko potrzebuje czasu Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 56 Jolanta Gajda do namysBu, czasu na opracowanie tego, co ma do powiedzenia i czasu na zadanie wBasnych pytaD. Dlatego nie zalewaj go potokiem sBów i nie bombarduj bezustannie pytaniami. Zdolne dziecko, to dziecko my[lce. Rozmawiajc z nim, zostawiaj mu czas na my[lenie. Nie ponaglaj go, nie uprzedzaj tego, co chce powiedzie, nie dokaDczaj za nie zdaD bez pozostawienia mu czasu na samodzielne udzielenie odpowiedzi. Oczywi[cie zdarzaj si sytuacje, kiedy dziecko potrzebuje pomocy, bo brak mu na przykBad sBów. Nale|y jednak odró|ni te przypadki od tych, kiedy dorosBy ma po prostu skBonno[ci do dBugich monologów  szczególnie wtedy, gdy mówi do dziecka, czyli sBuchacza z przymusu, a nie z wyboru :-). Nie traktuj te| dziecka jak bezmy[lnego automatu zaprogramowanego na wykonywanie Twoich lakonicznych, rzuconych w przestrzeD poleceD. Wyja[niaj i uzasadniaj wprowadzane reguBy, polecenia itd. (nie martw si  nie stracisz przez to autorytetu) i pro[ tak|e dziecko, by wyja[niaBo i uzasadniaBo swoje wybory, opinie, decyzje. Traktuj malucha jak osob my[lc i rozsdn. Dziecko bdzie dokBadnie takie, jakim bdziesz je widziaB. Je[li bdziesz o nim caBy czas my[laB jako o kim[ nieodpowiedzialnym i bezmy[lnym, to ono takie bdzie. Je[li bdziesz je traktowaB jako maBego, ale rozsdnego czBowieka, bdzie staraBo si sprosta Twoim oczekiwaniom. A do tego, sBuchajc Twoich wyja[nieD i bdc zachcane do uzasadniania swoich wBasnych decyzji, bdzie równie| nabieraBo wprawy w posBugiwaniu si jzykiem. Staraj si zwraca uwag dziecka na to, jak zbudowane s wyrazy i jak powstaj. Przydaje si to zreszt tak|e w nauce ortografii. Ostatnio próbowaBam córce pomóc w samodzielnym doj[ciu do tego, jakie  u napisa w sBowie  piórnik . Pytaniami naprowadziBam j na Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 57 Jolanta Gajda to, |e nazwa piórnika wziBa si std, |e trzyma si w nim pióro. A skd si wziBo sBowo pióro? WytBumaczyBam jej, |e kiedy[ ludzie pisali gsim piórem maczanym w atramencie. Wtedy córka triumfalnie wykrzyknBa:  a pióro pisze si przez ó zamknite, bo wymienia si na  pierze . No i ju| byBy[my w domu :-). Uczniowie majcy dobre wyczucie morfologiczne (morfologia  nauka o budowie i odmianie wyrazów) niezwykle szybko rozbudowuj swoje sBownictwo, poniewa| na podstawie morfemów wystpujcych w danym sBowie odkrywaj jego znaczenie. UczeD nie znajcy morfemów musi przy tworzeniu bogatego sBownictwa i opanowywaniu pisowni nadmiernie obci|a pami. Poszczególne cz[ci sBowa nie maj dla niego |adnego znaczenia, std te| mo|e mie trudno[ci ze zrozumieniem sensu caBego wyrazu. Warto bawi si z dziemi morfemami  wymy[la jak najwicej sBów z jakim[ morfemem (sBów istniejcych, a potem tak|e i nieistniejcych  jako forma rozwijania kreatywno[ci). Poni|ej znajdziesz przykBad sBów z morfemem  dom : istniejce naprawd  domownik, domator, podomka, domowy, udomowi, bezdomny, przydomowy, domorosBy, domokr|ca nieistniejce, wymy[lone - domczysko, zadomowy, poddomny, domu[, itp. (Gdyby istniaBy takie sBowa  co by znaczyBy?) Je[li dziecko jest jeszcze za maBe, by samo podaBo przykBady sBów z okre[lonym morfemem, mo|esz przygotowa na karteczkach ró|ne sBowa, z których cz[ bdzie zawieraBo uzgodniony na pocztku Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 58 Jolanta Gajda morfem, a cz[ nie bdzie z nim miaBa nic wspólnego. Zadaniem dziecka bdzie znalezienie wszystkich sBów zawierajcych dany morfem i podanie przykBadów zdaD, w których mogByby te sBowa wystpi. Je[li dziecko nie rozumie znaczenia którego[ ze sBów, niech spróbuje si go domy[le na podstawie jego budowy lub te| mo|esz mu poda przykBadowe wyra|enie, w którym sBowo to zwykle si pojawia. Spróbujcie wymy[li jak[ historyjk, w której obowizkowo wystpi caBy zestaw sBów. Bdzie przy tym na pewno sporo [miechu. Gdy wyja[niasz dzieciom nowe wyrazy, nie podawaj tylko suchej definicji, ale podaj jaki[ szerszy kontekst, przykBady wzite z |ycia. Powiedz te| od czego pochodzi to sBowo (je[li da si to okre[li) i jakie s jego przeciwieDstwa. Na przykBad sBowo  egoizm pochodzi od sBowa  ego znaczcego  ja i oznacza skupienie si na sobie samym, na wBasnych tylko potrzebach, oznacza skpstwo i brak wra|liwo[ci na los innych. Podaj prosty przykBad z |ycia dziecka  je[li Micha[ nie podzieli si z rodzeDstwem cukierkami, których du| paczk dostaB na urodziny, to jest to zachowanie egoistyczne, a czBowiek, który tak postpuje nazywany jest egoist. W ten sposób dziecko poznaje caB rodzin sBów i wzrasta w nim [wiadomo[ tego, jak powstaj nowe sBowa. Jest to równie| dobra okazja, by zapozna dziecko z pojciem  altruizm , które jest przeciwieDstwem egoizmu. By mo|e na tym etapie nie zapamita jeszcze tego trudnego sBowa, ale bdzie to dobra cegieBka w budowaniu jego [wiadomo[ci jzykowej. Baw si jak najcz[ciej w ró|ne zabawy sBowne: Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 59 Jolanta Gajda  pokazujc ró|ne odcienia znaczeniowe (pies, pieseczek, psisko, psiak  ka|de z tych sBów ma nieco inny odcieD znaczeniowy)  porównujc wyrazy, szukajc ich synonimów (synonimy: wyrazy o podobnym znaczeniu, np. dom  chata, budynek, mieszkanie) i antonimów (przeciwieDstwa: skpy  hojny, oszczdny  rozrzutny)  budujc rodziny wyrazów (kwiat, kwietnik, kwiecisty, ukwiecony)  wyszukujc homonimy (wyrazy o tym samym brzmieniu, ale ró|nym znaczeniu, np. zamek jako budowla i jako zamek bByskawiczny w kurtce), znajdujc ró|ne zastosowania sBów w ró|nych dziedzinach (myszka  zwierztko lub przyrzd potrzebny do pracy przy komputerze)  porównujc nowe sBowa z ju| znanymi, odszukujc podobieDstwa i ró|nice. To wszystko uBatwi dziecku ich przyswajanie, rozumienie i umiejtno[ ich zastosowania w praktyce. By dziecko rozwijaBo si jzykowo, konieczne jest ograniczenie zaj niesprzyjajcych rozwojowi jzyka, takich jak niektóre gry komputerowe i programy telewizyjne. Telewizja daje dzieciom wiedz o [wiecie i kulturze, w której |yj, ale ogldanie telewizji mo|e okaza si szkodliwe, je|eli pochBania wszystkie wolne godziny dziecka. Prowadzone badania wykazuj, |e haBas z odbiorników telewizyjnych nieustannie rozbrzmiewajcy w tle, kiedy przebywamy w domu, mo|e opózni rozwój mowy u maBych dzieci. Warto poczyni pewne zabiegi, by czas spdzony przed telewizorem nie byB czasem straconym. Aby dziecko odniosBo korzy[ z ogldania telewizji mo|na: Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 60 Jolanta Gajda  poprosi dziecko, by uzasadniBo, dlaczego chce obejrze wybrany program,  przedyskutowa z dzieckiem to, co obejrzaBo,  sprawdzi rozumienie niektórych trudniejszych sBów,  pozwoli dziecku oceni obejrzany program i uzasadni swoje zdanie,  pomóc dzieciom oddzieli to, co rzeczywiste od tego, co wyimaginowane (prawd od fikcji),  zapyta dziecko, jaki cig dalszy przewiduje (je[li oglda film obyczajowy) lub czego si dowiedziaBo, czy te| co jeszcze chciaBoby wiedzie o tygrysie (je|eli oglda film dokumentalny o dzikich kotach),  przeanalizowa z dzieckiem reklamy, wychwyci gry sBowne, narzdzia stosowane przez autorów reklam i ich cel. Takie rozmowy nie tylko przyczyni si do rozwoju jzyka u Twojego malucha, ale tak|e Ty dowiesz si czego[ wicej o swoim dziecku, a ono czego[ wicej dowie si od Ciebie o otaczajcym go [wiecie. Pamitaj: ZANURZENIE W JZYKU  to jest klucz do rozwoju inteligencji jzykowej. Pozwalaj swojemu malcowi spokojnie do[wiadcza jzyka, wiczy, uczy si i rozwija. ReguBy jzykowe Kiedy dzieci robi bBdy w zakresie sBownictwa, gramatyki czy wymowy, wa|niejsze jest wzmacnianie wBa[ciwych elementów ni| poprawianie bBdnych cz[ci caBo[ci. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 61 Jolanta Gajda  Tam du|o autów!  Tak, tam jest du|o aut. A z tyBu stoj jeszcze ci|arówki! Tym, czego potrzebuj dzieci, |eby wyzwoli proces rozumienia jzyka, jest do[wiadczenie. Na podstawie do[wiadczeD mog dochodzi same do reguB jzykowych, które staj si nieu[wiadomion cz[ci ich wiedzy i kompetencji jzykowej. 'To jest jeden wuk.  To s dwa ...... (dziecko dokoDczy  wuki , mimo |e nie zna tego sBowa, ale zna reguBy gramatyczne) Je|eli zupeBnie pozbawimy dziecko do[wiadczeD rozmawiania z innymi ludzmi, nigdy nie nauczy si mówi. PrzykBadem s poruszajce przypadki dzieci, które zostaBy uwizione w piwnicy czy jakim[ innym pomieszczeniu i pozbawiono ich kontaktu z reszt spoBeczeDstwa na wiele lat (na pewno natknBe[ si na takie koszmarne historie w prasie czy telewizji). Dzieci te - odnalezione po dBugim czasie  miaBy nikBe szanse, by cho w cz[ci dogoni w rozwoju swoich rówie[ników. Bdziesz czsto [wiadkiem tego, jak Twój maluch stosuje reguBy jzykowe, ale w niewBa[ciwych miejscach. Takie bBdy pokazuj, |e dziecko potrafi reguBy te rozpoznawa i stosowa w praktyce. Potrafi wyciga wnioski. Dlatego nie koryguj bezpo[rednio takich bBdów, ale sam oczywi[cie u|ywaj form prawidBowych. Powtórz po prostu zdanie dziecka, stosujc form poprawn  bez zbdnego pouczania czy krytykowania. Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 62 Jolanta Gajda Rymowanki i wyliczanki Jest to ulubiona zabawa dzieci we wszystkich krajach i kulturach  a przy tym stanowi wszechstronne wiczenie ró|nych uzdolnieD i sprawno[ci: 1. uczc si rymowanki, dziecko wiczy pami i wymow, co sprzyja rozwijaniu sprawno[ci intelektualnych i przyswajaniu mowy 2. powtarzanie wierszyka poprawia poczucie rytmu, a zatem wiczy jedn ze sprawno[ci muzycznych 3. konieczno[ koordynacji ruchów wzmaga sprawno[ motoryczn (np. dwoje dzieci stoi do siebie twarz i w rytm wyliczanki odpowiednio klaszcz dBoDmi, uderzaj na przemian swoimi dBoDmi w dBonie partnera, krzy|uj ramiona na piersiach, uderzaj si w uda. Wszystko wg ustalonego rytmu i schematu) 4. zabawa w wyliczanki wymaga kontaktu z innymi dziemi  a wic zacie[nia wizi spoBeczne, uczy wspóBpracy z innymi. By mo|e zd|yBe[ zauwa|y, |e dzieci bardziej interesuj si jzykiem, gdy napotykaj w nim rymy. Dziki nim teksty staj si zabawniejsze i bardziej przewidywalne. Mo|na przeprowadzi wiele prostych zabaw z rymami. Wez jaki[ prosty wierszyk dziecicy (Brzechwy, Tuwima lub inny) i czytaj go, robic pauzy tam, gdzie pojawia si rym. Niech dziecko odgadnie, jakie tam jest sBowo. W ten sposób wykorzystuj dowolne, znane dzieciom wierszyki. Mo|esz te| podsuwa mu pojedyncze sBowa wyrwane z kontekstu, by dziecko samo znajdowaBo rymujce si Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 63 Jolanta Gajda odpowiedniki (np. lalka  pralka, sBoneczko  jajeczko itp.) Mo|ecie nawet stworzy ksi|eczk rymów. Przygotuj plik kartek, przedziurkuj je dziurkaczem i przewi| kolorow wst|eczk. Na ka|dej kartce dziecko rysuje dwa przedmioty, których nazwy si rymuj. PrzykBady rymowanek oraz zabaw z rymami znajdziesz na stronie Superkid.pl Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda Inteligencja Twojego Dziecka - fragment - kliknij po wicej Ï% str. 64 Jolanta Gajda Jak skorzysta z wiedzy zawartej w peBnej Jak skorzysta z wiedzy zawartej w peBnej wersji ebooka? wersji ebooka? Wicej praktycznych porad na temat tego, jakie warunki zapewni dziecku, by z rado[ci chBonBo wiedz i bez przeszkód odkrywaBo i rozwijaBo swoje uzdolnienia, znajdziesz w peBnej wersji ebooka. Zapoznaj si z opisem na stronie: http://inteligencja-dziecka.zlotemysli.pl/ Jak rozbudzi w dziecku inteligencj? Copyright by Wydawnictwo ZBote My[li & Jolanta Gajda POLECAMY TAK{E PORADNIKI: POLECAMY TAK{E PORADNIKI: ABC Mdrego Rodzica: Droga do Sukcesu  Jolanta Gajda Dowiedz si, jak pomóc swojemu dziecku osign sukces i sprawi, aby byBo szcz[liwe Czy wprowadzasz dziecko w [wiat pikny, jasny i barwny? Czy wskazujesz mu drog, która prowadzi do speBnienia marzeD? A mo|e ka|esz mu i[ po omacku... Wicej o tym poradniku przeczytasz na stronie: http://dziecko.zlotemysli.pl "Taki wBa[nie "przepis" na mdre rodzicielstwo pragn odda do Twojej dyspozycji w postaci publikacji "ABC Mdrego Rodzica: Droga do Sukcesu". Sprawdza si to znakomicie w przypadku moich wBasnych dzieci, które s pogodne i otwarte, maj ju| na swym koncie sporo osigni, zbieraj czsto nagrody i pochwaBy. Ta recepta sprawdzi si równie| u Ciebie." Jolanta Gajda, autorka Szcz[liwe macierzyDstwo i jego sekrety  Katarzyna Krzan Jak zosta mam i nie zwariowa w cigu pierwszych kilku miesicy? Dziki publikacji "Szcz[liwe macierzyDstwo i jego sekrety" dowiesz si, jak nie da si zwariowa i otumani atakujcymi Ci z ka|dej strony sprzecznymi poradami. To Ty jeste[ Mam. I jeste[ najlepsza na [wiecie. Na pewno Twoje dziecko nie zamieniBoby Ci na |adn inn. Wicej o tym poradniku przeczytasz na stronie: http://macierzynstwo.zlotemysli.pl  Pomimo tego, i| dopiero za 3 miesice zostan Mam, z du| sympati przestudiowaBam tre[ci zawarte w ebooku. Musz przyzna, i| wcze[niej zapoznaBam si z wieloma innymi publikacjami z tego zakresu, lecz nigdzie nie spotkaBam wiedzy tak skondensowanej i przystpnej zarazem. DoskonaBa pozycja warta szerokiego polecenia. Dorota Gutowska 28 lat, jestem w ci|y po raz pierwszy Zobacz peBen katalog naszych praktycznych poradników na stronie www.zlotemysli.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ABC mÄ…drego rodzica Inteligencja Twojego dziecka
ABC Mądrego Rodzica – Inteligencja Twojego dziecka
ABC Madrego Rodzica Inteligencja Twojego Dziecka
Abc madrego rodzica inteligencja twojego dziecka
ABC Madrego Rodzica Inteligencja Twojego Dziecka
inteligencja twojego dziecka fragment inteligencja twojego dziecka fragment

więcej podobnych podstron