STANDARDY WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
Wymagania egzaminacyjne
Standardy wymagał
egzaminacyjnych*
Standardy wymagał
, b´dÄ…ce podstawÄ… przeprowadzania egzaminu maturalnego z chemii, obej-
mujÄ… trzy obszary:
I. WiadomoĘci i rozumienie
II. Korzystanie z informacji
III. Tworzenie informacji
W ramach kaŻdego obszaru cyframi arabskimi oznaczono poszczególne standardy wynikające
z Podstawy programowej. PrzedstawiajÄ… one umiej´tnoĘci, które b´dÄ… sprawdzane na egzaminie
maturalnym.
Podpunkty oznaczone literami przedstawiajÄ…:
" zakres treĘci nauczania, na podstawie których moÅ»e byç podczas egzaminu sprawdzany stopieÅ‚

opanowania okreĘlonej w standardzie umiej´tnoĘci,
" rodzaje informacji do wykorzystywania,
" typy i rodzaje informacji do tworzenia.
Schemat ten dotyczy poziomu podstawowego i rozszerzonego.
Przedstawione poniŻej standardy wymagał
egzaminacyjnych z chemii sÄ… dos"ownym przeniesie-
niem fragmentu rozporzÄ…dzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 kwietnia 2003 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie standardów wymagał
b´dÄ…cych podstawÄ… przeprowa-
dzania sprawdzianów i egzaminów.
I. WiadomoĘci i rozumienie
ZdajÄ…cy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa oraz wyjaĘnia procesy i zjawiska:
Poziom podstawowy Poziom rozszerzony
1) zna i rozumie prawa, poj´cia i zjawiska che- 1) jak na poziomie podstawowym oraz:
miczne, pos"uguje si´ terminologiÄ… i symbolikÄ… a) budowÄ… atomu w jakoĘciowym uj´ciu me-
chemicznÄ… zwiÄ…zanÄ… z: chaniki kwantowej, izotopami i promienio-
a) budową atomu, izotopami i promieniotwór- twórczoĘcią sztuczną,
czoĘcią naturalną, b) szybkoĘcią reakcji chemicznych, katalizą,
b) wiÄ…zaniami chemicznymi, c) uk"adami koloidalnymi,
c) molem substancji chemicznej, d) elektrolitami, dysocjacjÄ… jonowÄ… oraz reak-
d) pierwiastkami i zwiÄ…zkami chemicznymi, cjami zachodzÄ…cymi w roztworach wodnych,
e) typami reakcji chemicznych, e) ogniwami galwanicznymi i elektrolizÄ…,
f) roztworami wodnymi i ich st´Å»eniem, f) szeregiem homologicznym,
g) dysocjacjÄ… jonowÄ… i reakcjami zoboj´tnienia g) izomeriÄ… zwiÄ…zków organicznych,
i strącania osadów,
h) reakcjami utleniania i redukcji,
i) w´glowodorami i ich pochodnymi,
* Cytat za: Informator maturalny od roku 2005 z chemii, Warszawa 2003.
www. operon. pl
7
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
2) opisuje w"aĘciwoĘci najwaŻniejszych pierwiast- 2) jak na poziomie podstawowym oraz:
ków i związków chemicznych oraz ich zastoso- a) w"aĘciwoĘci fizyczne i chemiczne metali
wania: (chromu, manganu, srebra),
a) w"aĘciwoĘci fizyczne i chemiczne metali i nie- b) w"aĘciwoĘci fizyczne i chemiczne tlenków
metali (sodu, potasu, magnezu, wapnia, glinu, wymienionych metali, wodorków, wodoro-
cynku, Å»elaza, miedzi, wodoru, tlenu, azotu, tlenków, kwasów i soli, w´glowodorów i ich
chloru, bromu, w´gla, krzemu, fosforu, siarki), pochodnych,
b) w"aĘciwoĘci fizyczne i chemiczne tlenków
wymienionych w literze a) metali i niemetali,
wodorków niemetali (tlenu, azotu, chloru,
bromu, siarki), najwaŻniejszych zasad, kwa-
sów i soli, w´glowodorów i ich pochodnych,
c) zastosowania poznanych substancji che-
micznych i zagroŻenia powodowane niew"a-
Ęciwym ich wykorzystaniem,
3) przedstawia i wyjaĘnia zjawiska i procesy che- 3) jak na poziomie podstawowym.
miczne:
a) zapisuje równania reakcji chemicznych
w formie czÄ…steczkowej i jonowej,
b) interpretuje jakoĘciowo i iloĘciowo równania
reakcji chemicznych,
c) opisuje efekty energetyczne przemian,
d) okreĘla czynniki wp"ywające na przebieg re-
akcji chemicznych.
II. Korzystanie z informacji
ZdajÄ…cy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Poziom podstawowy Poziom rozszerzony
1) odczytuje i analizuje informacje przedstawione 1) jak na poziomie podstawowym,
w formie:
a) tekstu o tematyce chemicznej,
b) tablic chemicznych, tabeli, wykresu, sche-
matu, rysunku,
2) uzupe"nia brakujÄ…ce informacje na podstawie 2) jak na poziomie podstawowym,
analizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu,
schematu, rysunku i tekstu,
3) selekcjonuje, porównuje informacje, 3) jak na poziomie podstawowym,
4) przetwarza informacje wed"ug podanych zasad: 4) jak na poziomie podstawowym,
a) konstruuje schematy, rysunki, tabele, wykresy,
b) formu"uje opisy przedstawionych zjawisk,
procesów,
5) wykonuje obliczenia chemiczne: 5) jak na poziomie podstawowym oraz:
a) z zastosowaniem poj´cia mola i obj´toĘci a) zwiÄ…zane z izotopami i przemianami promie-
molowej, niotwórczymi,
b) stechiometryczne, b) z zastosowaniem warunków standardowych
c) zwiÄ…zane ze st´Å»eniem procentowym i st´- i warunków normalnych,
Żeniem molowym roztworu. c) związane z rozpuszczalnoĘcią, przeliczaniem
st´Å»eÅ‚
,
www. operon. pl
8
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
d) zwiÄ…zane z SEM ogniwa oraz z zastosowa-
niem praw elektrolizy,
e) związane ze sta"ą równowagi, sta"ą i stop-
niem dysocjacji, prawem rozcieł
czeł

Ostwalda, pH roztworu,
f) związane z szybkoĘcią reakcji chemicznej,
g) zwiÄ…zane z efektami energetycznymi prze-
mian.
III. Tworzenie informacji
ZdajÄ…cy rozwiÄ…zuje problemy, tworzy i interpretuje informacje:
Poziom podstawowy Poziom rozszerzony
1) wyjaĘnia zaleŻnoĘci przyczynowo-skutkowe 1) jak na poziomie podstawowym,
w zakresie: podobieł
stw i róŻnic we w"aĘciwo-
Ęciach pierwiastków, zaleÅ»noĘci mi´dzy budo-
wą substancji a jej w"aĘciwoĘciami oraz prze-
mian chemicznych,
2) planuje typowe eksperymenty i przewiduje ob- 2) planuje eksperymenty i przewiduje obserwacje,
serwacje,
3) interpretuje informacje oraz formu"uje wnioski. 3) interpretuje informacje oraz formu"uje wnioski
i uzasadnia opinie.
Opis wymagał
egzaminacyjnych
Wymagania egzaminacyjne dla poziomu podstawowego
I. WiadomoĘci i rozumienie
ZdajÄ…cy zna, rozumie i stosuje prawa, poj´cia i terminy oraz wyjaĘnia procesy i zjawiska:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) zna i rozumie prawa, 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z budowÄ…
poj´cia i zjawiska che- atomu i uk"adem okresowym pierwiastków;
A
miczne, pos"uguje si´
2) okreĘliç na podstawie zapisu E liczb´ czÄ…stek elementarnych w ato-
Z
terminologiÄ… i symbo-
mie i jonie oraz sk"ad jÄ…dra atomowego;
likÄ… chemicznÄ…, zwiÄ…-
3) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: masa atomowa i masa
zanÄ… z:
czÄ…steczkowa;
a) budowÄ… atomu, izo-
4) zapisaç konfiguracj´ elektronowÄ… atomów pierwiastków o Z = 1÷20
topami i promienio-
oraz ich prostych jonów, ustaliç liczb´ elektronów walencyjnych;
twórczoĘcią natural-
5) przewidywaç typowe stopnie utlenienia pierwiastka na podstawie
nÄ…,
konfiguracji elektronowej;
6) okreĘliç zwiÄ…zek mi´dzy budowÄ… atomu, konfiguracjÄ… elektronowÄ…
a po"oŻeniem pierwiastka w uk"adzie okresowym;
7) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z naturalny-
mi przemianami promieniotwórczymi (Ä…, ²-, Å‚);
8) porównywaç trwa"oĘç izotopów promieniotwórczych na podstawie
okresów pó"trwania;
www. operon. pl
9
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
b) wiÄ…zaniami chemicz- 1) okreĘliç zmiany elektroujemnoĘci pierwiastków w okresach i grupach
nymi, uk"adu okresowego;
2) okreĘliç rodzaj wiÄ…zania: (wiÄ…zanie kowalencyjne, kowalencyjne spola-
ryzowane, jonowe) na podstawie róŻnicy elektroujemnoĘci "ączących
si´ pierwiastków;
3) zapisywaç wzory okreĘlajÄ…ce budow´ typowych zwiÄ…zków jonowych
(tlenki, wodorotlenki, sole), wzory elektronowe związków kowalencyj-
nych (typowe czÄ…steczki homoatomowe i heteroatomowe) oraz w´-
glowodorów z uwzgl´dnieniem wiÄ…zaÅ‚
pojedynczych i wielokrotnych;
4) okreĘliç typowe w"aĘciwoĘci fizykochemiczne substancji na podstawie
wyst´pujÄ…cych w nich wiÄ…zaÅ‚
;
c) molem substancji 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: mol, masa molowa, ob-
chemicznej, j´toĘç molowa gazów, warunki normalne;
2) dokonaç interpretacji jakoĘciowej i iloĘciowej równania reakcji w uj´-
ciu molowym, masowym i obj´toĘciowym;
d) pierwiastkami i zwiÄ…z- 1) pos"ugiwaç si´ poprawnÄ… nomenklaturÄ… i symbolikÄ… chemicznÄ… w od-
kami chemicznymi, niesieniu do: pierwiastków i ich po"ączeł
z tlenem, po"ączeł
wodoru
z azotem, siarką i fluorowcami, wodorotlenków, kwasów nieorganicz-
nych i soli;
2) zapisywaç wzory sumaryczne zwiÄ…zków chemicznych na podstawie
ich sk"adu i stopni utlenienia "Ä…czÄ…cych si´ pierwiastków;
e) typami reakcji che- 1) kwalifikowaç przemiany chemiczne ze wzgl´du na:
micznych,  typ procesu (reakcje syntezy, analizy i wymiany oraz substytucji, ad-
dycji, eliminacji, kondensacji, polimeryzacji dla substancji organicz-
nych),
 rodzaj reagentów (reakcje cząsteczkowe, jonowe),
 efekty energetyczne (reakcje egzo- i endotermiczne),
 zmian´ stopni utlenienia reagentów (reakcje utleniania redukcji);
2) zaklasyfikowaç reakcje przebiegajÄ…ce z udzia"em substancji nieorga-
nicznych i organicznych do okreĘlonego typu reakcji;
3) przewidywaç produkty reakcji na podstawie znanych substratów i ty-
pu reakcji chemicznej;
f) roztworami wodny- 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: rozpuszczanie, rozpusz-
mi i ich st´Å»eniem, czalnik, substancja rozpuszczona, roztwór nasycony i nienasycony, roz-
puszczalnoĘç, st´Å»enie procentowe i st´Å»enie molowe;
2) opisaç róŻnice pomi´dzy roztworem w"aĘciwym i zawiesinÄ…;
3) podaç metody rozdzielania sk"adników roztworów w"aĘciwych i zawiesin;
g) dysocjacjÄ… jonowÄ… 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… procesów i reakcji zachodzÄ…cych w roztwo-
i reakcjami zoboj´t- rach wodnych: dysocjacja elektrolityczna (jonowa), reakcje jonowe
nienia i strÄ…cania (reakcja zoboj´tnienia, reakcja strÄ…ceniowa), elektrolit mocny, elektro-
osadów, lit s"aby;
2) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: odczyn roztworu, pH;
3) opisaç zachowanie wskaÄ™ników kwasowo-zasadowych w roztworach
o odczynie kwasowym, oboj´tnym i zasadowym;
h) reakcjami utleniania 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: stopieÅ‚
utlenienia, utle-
i redukcji, niacz, reduktor, utlenianie, redukcja, reakcja utlenienia redukcji;
2) okreĘliç stopnie utlenienia pierwiastka w jonie i czÄ…steczce nieorga-
nicznego zwiÄ…zku chemicznego;
3) wskazaç utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji;
4) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… zasad bilansu elektronowego;
www. operon. pl
10
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
i) w´glowodorami i ich 1) pos"ugiwaç si´ poprawnÄ… nomenklaturÄ… w´glowodorów (nasyconych,
pochodnymi; nienasyconych, aromatycznych), grup funkcyjnych i jednofunkcyjnych
pochodnych w´glowodorów (halogenopochodnych, alkoholi, fenoli,
aldehydów, ketonów, amin, kwasów karboksylowych i estrów) oraz
najwaÅ»niejszych dwufunkcyjnych pochodnych w´glowodorów (ami-
nokwasów);
2) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z izomeriÄ…
konstytucyjnÄ… (izomeria szkieletowa, podstawienia);
3) wykazaç si´ rozumieniem poj´ç: szereg homologiczny, homolog;
4) narysowaç wzory izomerów dla w´glowodorów zawierajÄ…cych do
6 atomów w´gla i wiÄ…zania róŻnej krotnoĘci (bez izomerów geome-
trycznych);
5) napisaç wzory sumaryczne, rysowaç wzory strukturalne i pó"struktu-
ralne (grupowe) w´glowodorów, stosowaç wzory ogólne szeregów
homologicznych;
6) zapisywaç wzory pó"strukturalne (grupowe) podstawowych jedno-
funkcyjnych i wielofunkcyjnych pochodnych w´glowodorów (wymie-
nionych w pkt 1);
7) rozpoznawaç najwaÅ»niejsze cukry proste (glukoza, fruktoza) i z"oÅ»one
(sacharoza, maltoza) zapisane za pomocą wzorów Fischera lub Hawor-
tha;
8) tworzyç wzory dipeptydów i tripeptydów, powstajÄ…cych z podanych
aminokwasów;
9) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… Ä™róde" w´glowodorów, jednofunkcyjnych
i podstawowych wielofunkcyjnych pochodnych w´glowodorów
w przyrodzie;
2) opisuje w"aĘciwoĘci 1) podaç typowe w"aĘciwoĘci fizyczne wymienionych metali i niemetali
najwaŻniejszych pier- (np. stan skupienia, barwa, po"ysk, zapach);
wiastków i zwiÄ…zków 2) podaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne wymienionych pierwiastków,
chemicznych oraz ich w tym zachowanie wobec:
zastosowania:  tlenu (Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu, H, C, P, S),
a) w"aĘciwoĘci fizyczne  wodoru (N, S, Cl, O, Br),
i chemiczne metali  wody (Na, K, Mg, Ca, Cl),
i niemetali (Na, K, Mg,  kwasów nieutleniających (metale),
Ca, Al, Zn, Fe, Cu, H,  siarki i chloru (metale);
O, N, Cl, Br, C, Si, P, S),
b) w"aĘciwoĘci fizyczne 1) opisaç typowe w"aĘciwoĘci fizyczne tlenków metali i niemetali, wodor-
i chemiczne tlenków ków wymienionych niemetali oraz najwaŻniejszych zasad, kwasów
wymienionych w li- i soli;
terze a) metali i nie- 2) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne tlenków najwaÅ»niejszych pier-
metali, wodorków wiastków o l. at. od 1 do 20, w tym zachowanie wobec wody, kwasów
niemetali (O, N, Cl, i zasad;
Br, S), najwaÅ»niej- 3) porównaç tlenki ze wzgl´du na ich charakter chemiczny (kwasowy, za-
szych zasad, kwasów sadowy i oboj´tny);
i soli, w´glowodo- 4) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne wodorków niemetali, w tym za-
rów i ich pochod- chowanie wobec wody, kwasów i zasad;
nych, 5) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne zasad, w tym zachowanie wo-
bec wody i kwasów;
6) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne kwasów, w tym zachowanie
wobec metali, wody i zasad;
7) opisaç zachowanie soli wobec wody, kwasów i zasad;
8) zakwalifikowaç kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgl´du na ich sk"ad,
moc, w"aĘciwoĘci utleniające;
9) opisaç metody otrzymywania tlenków najwaÅ»niejszych pierwiastków
o l. at. od 1 do 20 w reakcjach: syntezy, rozk"adu termicznego niektó-
rych soli i wodorotlenków oraz utleniania lub redukcji tlenków;
www. operon. pl
11
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
10) opisaç metody otrzymywania zasad w reakcjach odpowiedniego
tlenku z wodÄ… i metalu aktywnego z wodÄ…;
11) opisaç metody otrzymywania kwasów w reakcjach odpowiedniego
tlenku z wodą i poprzez rozpuszczanie kwasowych wodorków w wo-
dzie;
12) opisaç typowe metody otrzymywania soli;
13) opisaç typowe w"aĘciwoĘci poszczególnych grup w´glowodorów
i metody ich otrzymywania;
14) opisaç typowe w"aĘciwoĘci zwiÄ…zków organicznych w zaleÅ»noĘci od ro-
dzaju podstawnika i grupy funkcyjnej w czÄ…steczce { X (halogen),  OH,
 CHO, =CO,  COOH,  COOR i  NH2} oraz metody ich otrzymywania;
15) opisaç typowe w"aĘciwoĘci prostych wielofunkcyjnych pochodnych
w´glowodorów ze wzgl´du na posiadanie okreĘlonych grup funkcyj-
nych (hydroksykwasy, aminokwasy, cukry proste);
c) zastosowania pozna- 1) opisaç zastosowania najwaÅ»niejszych substancji: metali, niemetali,
nych substancji che- tlenków, kwasów, zasad, soli i zwiÄ…zków organicznych, np. w´glowo-
micznych i zagroŻenia dorów (nasyconych, nienasyconych, aromatycznych), alkoholi, aldehy-
powodowane niew"a- dów, ketonów, kwasów karboksylowych, estrów, aminokwasów;
Ęciwym ich wykorzy- 2) opisaç przyczyny powstawania najbardziej powszechnych zanieczysz-
staniem; czeł
Ęrodowiska naturalnego;
3) opisaç zagroÅ»enia wynikajÄ…ce z niew"aĘciwego przechowywania i za-
stosowania najwaŻniejszych substancji chemicznych;
4) opisaç znaczenie i zastosowanie surowców mineralnych;
5) opisaç wykorzystanie tworzyw sztucznych w Å»yciu wspó"czesnego
cz"owieka;
6) opisaç zagroÅ»enia zwiÄ…zane z promieniotwórczoĘciÄ…;
3) przedstawia i wyja- 1) zastosowaç prawo zachowania masy, prawo zachowania "adunku oraz
Ęnia zjawiska i proce- zasad´ bilansu elektronowego do uzgadniania równaÅ‚
reakcji zapisa-
sy chemiczne: nych odpowiednio czÄ…steczkowo i jonowo;
a) zapisuje równania 2) uzupe"niaç równania reakcji, dobierajÄ…c brakujÄ…ce substraty lub pro-
reakcji chemicznych dukty;
w formie czÄ…stecz- 3) zapisywaç równania i przewidywaç produkty naturalnych przemian
kowej i jonowej,
promieniotwórczych (Ä…, ² );
4) zapisaç równanie reakcji chemicznej na podstawie s"ownego lub gra-
ficznego opisu przemiany i odwrotnie;
5) zapisaç równania reakcji na podstawie podanego ciÄ…gu przemian
i zaproponowaç ciÄ…g przemian na podstawie podanego opisu procesu
chemicznego;
6) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania tlenków
pierwiastków wymienionych w punkcie I.2)a) w reakcjach rozk"adu
termicznego niektórych soli i wodorotlenków oraz utleniania lub re-
dukcji tlenków;
7) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania kwasów;
8) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania zasad
w reakcjach odpowiedniego metalu z wodÄ…, tlenku metalu z wodÄ…;
9) zapisywaç równania typowych reakcji otrzymywania soli;
10) ilustrowaç zachowanie tlenków najwaÅ»niejszych pierwiastków o l. at.
od 1 do 20 wobec wody, kwasów odpowiednimi równaniami reakcji
chemicznych;
11) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce typowe zachowanie kwasów
wobec metali (wypieranie wodoru), tlenków metali i wodorotlen-
ków;
12) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce charakter chemiczny zwiÄ…z-
ków wodoru z azotem, siarką i fluorowcami;
www. operon. pl
12
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
13) ilustrowaç równaniami reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
 tlenu (Mg, Ca, Al, C, Si, P, S, Fe),
 wodoru (N, S, Cl, O, Br),
 wody (Na, K, Mg, Ca, Cl),
 kwasów nieutleniających (metale),
 siarki i chloru (metale);
14) zapisywaç równania reakcji dysocjacji kwasów (z uwzgl´dnieniem dy-
socjacji wielostopniowej) oraz zasad i soli;
15) ilustrowaç przebieg reakcji jonowych (reakcje zoboj´tnienia, wytrÄ…-
cania osadów), za pomocą równał
reakcji zapisanych w formie czÄ…-
steczkowej, jonowej i skróconej jonowej;
16) zapisywaç równania prostych reakcji utleniania redukcji,
17) zapisywaç równania reakcji typowych dla poszczególnych grup w´-
glowodorów;
18) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce typowe w"aĘciwoĘci zwiÄ…zków
organicznych w zaleŻnoĘci od rodzaju podstawnika i grupy funkcyjnej
w czÄ…steczce { X (halogen),  OH,  CHO, =CO,  COOH,  COOR
oraz  NH2};
19) zapisywaç równania reakcji, jakim ulegajÄ… pochodne wielofunkcyjne
ze wzgl´du na posiadanie okreĘlonych grup funkcyjnych (najprostsze
aminokwasy, cukry proste);
b) interpretuje jakoĘcio- dokonaç interpretacji jakoĘciowej i iloĘciowej równania reakcji w uj´ciu
wo i iloĘciowo rów- atomowo-czÄ…steczkowym, jonowym, molowym, wagowym, obj´toĘcio-
nania reakcji che- wym (dla reakcji przebiegajÄ…cych w fazie gazowej);
micznej,
c) opisuje efekty ener- stosowaç poj´cia: egzotermiczny, endotermiczny, do opisu efektów
getyczne przemian, energetycznych przemian;
d) okreĘlaç czynniki okreĘlaç jakoĘciowo wp"yw róŻnych czynników na szybkoĘç reakcji che-
wp"ywajÄ…ce na prze- micznej (temperatura, st´Å»enie reagentów, stopieÅ‚
rozdrobnienia sub-
bieg reakcji che- stratów, katalizator).
micznych.
II. Korzystanie z informacji
ZdajÄ…cy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) odczytuje i analizuje wyszukaç w podanym tekĘcie informacje potrzebne do rozwiÄ…zania
informacje przedsta- okreĘlonego problemu;
wione w formie:
a) tekstu o tematyce
chemicznej,
b) tablic chemicznych, 1) odczytywaç i interpretowaç informacje z uk"adu okresowego pier-
tabeli, wykresu, sche- wiastków, tablic chemicznych, wykresów i tablic rozpuszczalnoĘci;
matu, rysunku; 2) wyt"umaczyç zachowanie metali wobec wody i kwasów na podstawie
po"oŻenia metalu w szeregu aktywnoĘci metali;
3) wykorzystaç dane zawarte w tablicach rozpuszczalnoĘci do projekto-
wania reakcji strÄ…ceniowych;
4) oceni wp"yw sk"adu zanieczyszczeł
powietrza na zmian´ odczynu wo-
dy deszczowej, wód powierzchniowych;
www. operon. pl
13
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
2) uzupe"nia brakujÄ…ce uzupe"niç brakujÄ…ce dane na podstawie informacji podanych w formie:
informacje na podsta-  tekstów o tematyce chemicznej,
wie analizy tablic  rysunków przedstawiających przebieg doĘwiadczeł
,
chemicznych, tabeli,  schematów procesów chemicznych,
wykresu, schematu,  wykresów,
rysunku i tekstu;  tablic chemicznych,
 tabel;
3) selekcjonuje, porów- dokonaç selekcji i analizy informacji podanych w formie:
nuje informacje;  tekstów o tematyce chemicznej,
 rysunków przedstawiających doĘwiadczenia,
 schematów procesów chemicznych,
 wykresów,
 tablic chemicznych,
 tabel;
4) przetwarza informa- 1) konstruowaç wykresy wg podanych zaleÅ»noĘci;
cje wed"ug podanych 2) przedstawiaç przebieg doĘwiadczeÅ‚
w postaci schematycznych rysun-
zasad: ków;
a) konstruuje schematy, 3) konstruowaç tabele prezentujÄ…ce okreĘlone dane;
rysunki, tabele, wy- 4) konstruowaç schematy procesów chemicznych;
kresy, 5) konstruowaç schematy ciÄ…gów przemian zwiÄ…zków organicznych i nie-
organicznych prowadzących do otrzymywania róŻnych produktów;
b) formu"uje opisy przed- 1) opisaç s"owami lub za pomocÄ… rysunku (schematu) przebieg doĘwiad-
stawionych zjawisk, czeł
, zjawisk lub procesów;
procesów; 2) zapisaç obserwacje wynikajÄ…ce z prezentowanych doĘwiadczeÅ‚
, zja-
wisk i procesów;
5) wykonuje obliczenia 1) obliczyç sk"ad zwiÄ…zku chemicznego w procentach masowych;
chemiczne: 2) wykonaç obliczenia chemiczne z zastosowaniem poj´ç: masa atomowa,
a) z zastosowaniem po- masa czÄ…steczkowa, mol, masa molowa i obj´toĘç molowa gazów;
j´cia mola i obj´toĘci 3) wykonaç obliczenia stechiometryczne na podstawie wzoru sumarycz-
molowej, nego i równania reakcji;
b) stechiometryczne, 4) obliczyç st´Å»enie procentowe i molowe roztworu;
c) zwiÄ…zane ze st´Å»e- 5) obliczyç mas´ substancji, rozpuszczalnika i roztworu, obj´toĘç roz-
niem procentowym puszczalnika i roztworu, g´stoĘç roztworu, majÄ…c odpowiednie dane.
i st´Å»eniem molo-
wym roztworu.
III. Tworzenie informacji
ZdajÄ…cy rozwiÄ…zuje problemy, tworzy i interpretuje informacje:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) wyjaĘnia zaleÅ»noĘci 1) dostrzegaç zwiÄ…zki przyczynowo-skutkowe zachodzÄ…ce w procesach
przyczynowo-skutko- chemicznych w zaleŻnoĘci od warunków, w których przebiegają typo-
we w zakresie: podo- we reakcje;
bieł
stw i róŻnic we 2) wyjaĘniaç przebieg zjawisk spotykanych w Å»yciu codziennym, pos"ugu-
w"aĘciwoĘciach pier- jÄ…c si´ wiedzÄ… chemicznÄ… w korelacji z innymi naukami przyrodniczymi;
wiastków, zaleÅ»noĘci 3) analizowaç, interpretowaç, porównywaç dane zawarte w tablicach
mi´dzy budowÄ… sub- chemicznych i opracowaniach naukowych lub popularnonaukowych;
stancji a jej w"aĘciwo-
Ęciami oraz przemian
chemicznych;
www. operon. pl
14
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
2) planuje typowe eks- 1) projektowaç metody rozdzielania sk"adników mieszanin, w tym roz-
perymenty i przewi- tworów w"aĘciwych i zawiesin;
duje obserwacje; 2) projektowaç doĘwiadczenia prowadzÄ…ce do otrzymywania roztworów
nasyconych i nienasyconych, roztworów o okreĘlonym st´Å»eniu pro-
centowym i molowym;
3) projektowaç doĘwiadczenia ilustrujÄ…ce róŻnice w aktywnoĘci metali
i fluorowców;
4) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na otrzymywanie tlenków,
wodorotlenków, kwasów i soli;
5) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na okreĘlenie charakteru
chemicznego tlenków;
6) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na rozróŻnienie roztworów
kwaĘnych, oboj´tnych i zasadowych;
7) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na identyfikacj´ (odróŻnie-
nie) w´glowodorów róŻnych typów na podstawie ich w"aĘciwoĘci fizy-
kochemicznych;
8) projektowaç typowe doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na identyfikacj´ (od-
róŻnienie) róŻnych pochodnych w´glowodorów na podstawie ich w"a-
ĘciwoĘci fizykochemicznych;
9) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na wykrywanie bia"ek;
3) interpretuje informa- 1) klasyfikowaç substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji che-
cje oraz formu"uje micznych lub w"aĘciwoĘci fizykochemicznych;
wnioski. 2) wnioskowaç o typie pochodnej na podstawie opisu wyników reakcji
identyfikacyjnych;
3) dokonywaç uogólnieÅ‚
i formu"owaç wnioski,
4) uk"adaç zwi´z"Ä… struktur´ wypowiedzi.
Wymagania egzaminacyjne dla poziomu rozszerzonego
I. WiadomoĘci i rozumienie
ZdajÄ…cy zna, rozumie i stosuje terminy, poj´cia i prawa oraz wyjaĘnia procesy i zjawiska:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) zna i rozumie prawa, 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z budowÄ…
poj´cia i zjawiska che- atomu i uk"adem okresowym pierwiastków;
A
miczne, pos"uguje si´
2) okreĘliç na podstawie zapisu E liczb´ czÄ…stek elementarnych w ato-
Z
terminologiÄ… i symbo-
mie i jonie oraz sk"ad jÄ…dra atomowego;
likÄ… chemicznÄ… zwiÄ…-
3) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: masa atomowa i masa
zanÄ… z:
czÄ…steczkowa;
a) budowÄ… atomu w ja-
4) stosowaç zasady rozmieszczania elektronów na orbitalach do zapisu
koĘciowym uj´ciu
konfiguracji elektronowych atomów pierwiastków o Z = 1÷40 (zapis
mechaniki kwanto-
pe"ny, skrócony z symbolem helowca i  klatkowy ) oraz ich prostych
wej, izotopami i pro-
jonów, ustaliç liczb´ elektronów walencyjnych;
mieniotwórczoĘcią
5) przewidywaç typowe stopnie utlenienia pierwiastka na podstawie
naturalnÄ… i sztucznÄ…,
konfiguracji elektronowej;
6) okreĘliç pozosta"e liczby kwantowe zwiÄ…zane z g"ównÄ… liczbÄ… kwanto-
wÄ… n = 1, 2, 3 i opisaç stan elektronu w atomie za pomocÄ… liczb kwan-
towych;
7) okreĘliç zwiÄ…zek mi´dzy budowÄ… atomu, konfiguracjÄ… elektronowÄ…
a po"oŻeniem pierwiastka w uk"adzie okresowym;
8) okreĘliç przynaleÅ»noĘç pierwiastków do bloku s, p, d oraz ustaliç po"o-
Żenie pierwiastka w uk"adzie okresowym na podstawie jego konfigu-
racji elektronowej;
www. operon. pl
15
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
9) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z naturalny-
mi przemianami promieniotwórczymi (Ä…, ²-, Å‚);
10) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… poj´ç zwiÄ…zanych ze sztucznymi przemiana-
mi promieniotwórczymi;
11) porównywaç trwa"oĘç izotopów promieniotwórczych na podstawie
okresów pó"trwania;
b) wiÄ…zaniami chemicz- 1) okreĘliç zmiany elektroujemnoĘci pierwiastków w okresach i grupach
nymi, szybkoĘcią re- uk"adu okresowego;
akcji chemicznych 2) okreĘliç na podstawie róŻnicy elektroujemnoĘci i liczby elektronów
i katalizÄ…, walencyjnych atomów "Ä…czÄ…cych si´ pierwiastków rodzaj wiÄ…zania:
wiÄ…zanie jonowe, wiÄ…zanie kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowa-
ne, koordynacyjne;
3) okreĘliç rodzaje wiÄ…zaÅ‚
(wiÄ…zania ´, wiÄ…zania Ä„) dla typowych czÄ…ste-
czek nieorganicznych i organicznych;
4) okreĘliç kszta"t prostych czÄ…steczek zwiÄ…zków nieorganicznych i orga-
nicznych, wskazując, które z nich są polarne, a które są niepolarne;
5) zapisywaç wzory okreĘlajÄ…ce budow´ typowych zwiÄ…zków jonowych
(tlenki, wodorotlenki, sole), wzory elektronowe związków kowalencyj-
nych (typowe czÄ…steczki homoatomowe i heteroatomowe) oraz w´-
glowodorów z uwzgl´dnieniem wiÄ…zaÅ‚
pojedynczych i wielokrotnych;
6) przedstawiç przyczyny i sposób tworzenia wiÄ…zaÅ‚
wodorowych
na przyk"adzie wody, alkoholi i bia"ek;
7) przewidywaç w"aĘciwoĘci fizykochemiczne substancji, wynikajÄ…ce
z rodzaju wyst´pujÄ…cych w nich wiÄ…zaÅ‚
;
c) molem substancji 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: mol, masa molowa, ob-
chemicznej, j´toĘç molowa gazów, warunki normalne i warunki standardowe;
2) dokonaç interpretacji jakoĘciowej i iloĘciowej równania reakcji w uj´-
ciu molowym, masowym i obj´toĘciowym;
d) pierwiastkami i zwiÄ…z- 1) pos"ugiwaç si´ poprawnÄ… nomenklaturÄ… i symbolikÄ… chemicznÄ… w od-
kami chemicznymi, niesieniu do: pierwiastków i ich po"ączeł
z tlenem, po"ączeł
wodoru
z azotem, siarką i fluorowcami, wodorotlenków, kwasów nieorganicz-
nych i soli;
2) pos"ugiwaç si´ poj´ciem alotropii;
3) zapisywaç wzory sumaryczne zwiÄ…zków chemicznych na podstawie
ich sk"adu i stopni utlenienia "Ä…czÄ…cych si´ pierwiastków;
4) okreĘliç zmiennoĘç w"aĘciwoĘci kwasowo-zasadowych i utleniajÄ…co-re-
dukcyjnych związków chemicznych w zaleŻnoĘci od stopnia utlenienia
pierwiastka centralnego i jego po"oŻenia w uk"adzie okresowym;
e) typami reakcji che- 1) kwalifikowaç przemiany chemiczne ze wzgl´du na:
micznych,  typ procesu (reakcje syntezy, analizy i wymiany oraz substytucji, ad-
dycji, eliminacji, kondensacji, polimeryzacji dla substancji organicz-
nych),
 rodzaj reagentów (reakcje cząsteczkowe, jonowe),
 efekty energetyczne (reakcje egzo- i endotermiczne),
 zmian´ stopni utlenienia reagentów (reakcje utleniania redukcji);
2) zaklasyfikowaç reakcje, przebiegajÄ…ce z udzia"em substancji nieorga-
nicznych i organicznych do okreĘlonego typu reakcji oraz wskazaç róŻ-
ne kryteria klasyfikacji stosowane do okreĘlonej reakcji opisanej s"ow-
nie, graficznie lub za pomocą równania reakcji;
3) przewidywaç produkty reakcji na podstawie znanych substratów i ty-
pu reakcji chemicznej oraz przewidywaç produkty reakcji wspó"bieÅ»-
nych i reakcji nast´pczych;
4) odróŻniaç reakcje odwracalne i nieodwracalne na podstawie podanej
charakterystyki uk"adu (uk"ad otwarty, zamkni´ty, izolowany);
www. operon. pl
16
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
5) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: szybkoĘç reakcji che-
micznej, równanie kinetyczne, sta"a szybkoĘci reakcji, energia aktywa-
cji, katalizator, stan i sta"a równowagi;
6) zapisywaç wyraÅ»enie na st´Å»eniowÄ… sta"Ä… równowagi dowolnej reakcji
odwracalnej na podstawie jej równania stechiometrycznego;
7) okreĘliç jakoĘciowo sk"ad mieszaniny reakcyjnej;
f) roztworami wodny- 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: rozpuszczanie, rozpusz-
mi i ich st´Å»eniem czalnik, substancja rozpuszczona, roztwór nasycony i nienasycony,
oraz uk"adami kolo- rozpuszczalnoĘç, st´Å»enie procentowe i st´Å»enie molowe;
idalnymi, 2) opisaç róŻnice pomi´dzy roztworem w"aĘciwym i zawiesinÄ…;
3) zakwalifikowaç roztwory do roztworów w"aĘciwych i uk"adów kolo-
idalnych;
4) podaç metody rozdzielenia sk"adników uk"adów homogenicznych i he-
terogenicznych;
g) elektrolitami, dyso- 1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: elektrolit mocny, elek-
cjacją jonową oraz trolit s"aby, stopieł
dysocjacji, sta"a dysocjacji, iloczyn jonowy wody,
reakcjami, zacho- skala pH, iloczyn rozpuszczalnoĘci;
dzÄ…cymi w roztwo- 2) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… procesów i reakcji zachodzÄ…cych w roztwo-
rach wodnych, rach wodnych: dysocjacja elektrolityczna (jonowa), reakcje jonowe
(reakcja zoboj´tnienia, reakcja strÄ…ceniowa, hydroliza soli);
3) oszacowaç moc elektrolitu na podstawie wartoĘci sta"ej dysocjacji,
wartoĘci stopnia dysocjacji (podanych lub wyszukanych);
4) podaç wyraÅ»enie na sta"Ä… dysocjacji dowolnego s"abego kwasu
(z uwzgl´dnieniem dysocjacji stopniowej) i s"abej zasady;
5) interpretowaç wartoĘç pH roztworu w odniesieniu do odczynu roz-
tworu i st´Å»enia jonów H+ i OH ;
6) opisaç zachowanie wskaÄ™ników kwasowo-zasadowych w roztworach
o odczynie kwasowym, oboj´tnym i zasadowym;
h) reakcjami utleniania
1) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: stopieÅ‚
utlenienia, utle-
i redukcji oraz ogni-
niacz, reduktor, utlenianie, redukcja, reakcja utleniania redukcji, reak-
wami galwaniczny-
cja dysproporcjonowania;
mi i elektrolizÄ…,
2) okreĘliç stopnie utlenienia pierwiastka w jonie i czÄ…steczce zwiÄ…zku
nieorganicznego i organicznego;
3) wskazaç utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji;
4) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… zasad bilansu elektronowego;
5) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç: szereg aktywnoĘci me-
tali, pó"ogniwo (elektroda), ogniwo, elektrolizer, potencja" pó"ogniwa,
SEM ogniwa, prawa elektrolizy, korozja elektrochemiczna;
i) w´glowodorami i ich
1) pos"ugiwaç si´ poprawnÄ… nomenklaturÄ… w´glowodorów (nasyconych,
pochodnymi, szere-
nienasyconych, aromatycznych), grup funkcyjnych i jednofunkcyjnych
giem homologicz-
pochodnych w´glowodorów (halogenopochodnych, alkoholi, fenoli,
nym i izomeriÄ… zwiÄ…z-
aldehydów, ketonów, amin, kwasów karboksylowych i estrów) oraz
ków organicznych;
najwaÅ»niejszych dwufunkcyjnych pochodnych w´glowodorów;
2) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… i rozumieniem poj´ç zwiÄ…zanych z izomeriÄ…
konstytucyjnÄ… (izomeria szkieletowa, podstawienia, grupy funkcyjnej),
i konfiguracyjnÄ… (izomeria geometryczna cis-trans i optyczna);
3) wykazaç si´ rozumieniem poj´ç: szereg homologiczny, homolog;
4) narysowaç wzory izomerów dla w´glowodorów zawierajÄ…cych do 10
atomów w´gla i wiÄ…zania róŻnej krotnoĘci;
5) narysowaç wzory izomerów róŻnego typu dla typowych jednofunkcyj-
nych i wielofunkcyjnych pochodnych w´glowodorów;
6) wyprowadzaç wzory sumaryczne na podstawie wzorów ogólnych sze-
regu homologicznego, rysowaç wzory strukturalne i pó"strukturalne
(grupowe) w´glowodorów, stosowaç wzory ogólne szeregów homo-
logicznych;
www. operon. pl
17
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
7) okreĘlaç rz´dowoĘç atomów w´gla;
8) zapisywaç wzory pó"strukturalne (grupowe) jednofunkcyjnych i wielo-
funkcyjnych pochodnych w´glowodorów;
9) rozpoznawaç najwaÅ»niejsze cukry proste (glukoza, fruktoza) i z"oÅ»one
(sacharoza, maltoza) zapisane za pomocą wzorów Fischera lub Hawor-
tha i napisaç ich wzory;
10) rozpoznaç w podanych wzorach odpowiednio wiÄ…zanie glikozydowe
w cukrach i peptydowe w bia"kach;
11) tworzyç wzory dipeptydów i tripeptydów, powstajÄ…cych z podanych
aminokwasów oraz rozpoznaç podstawowe aminokwasy w czÄ…stecz-
kach di- i tripeptydów;
12) wykazaç si´ znajomoĘciÄ… Ä™róde" w´glowodorów, jednofunkcyjnych
i podstawowych wielofunkcyjnych pochodnych w´glowodorów
w przyrodzie;
13) rozpoznaç podstawowÄ… jednostk´ (monomer), tworzÄ…cÄ… polimer lub
polikondensat oraz narysowaç fragment "aÅ‚
cucha polimeru lub poli-
kondensatu;
2) opisuje w"aĘciwoĘci 1) podaç typowe w"aĘciwoĘci fizyczne wymienionych metali i niemetali
najwaŻniejszych pier- (np. stan skupienia, barwa, po"ysk, zapach);
wiastków i zwiÄ…zków 2) podaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne wymienionych pierwiastków,
chemicznych oraz ich w tym zachowanie wobec:
zastosowania:  tlenu (Na, K, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu, Cr, Mn, Ag, C, S, H, P),
a) w"aĘciwoĘci fizyczne  wodoru (N, S, Cl, O, Br),
i chemiczne metali  wody (Na, K, Mg, Ca, Cl),
i niemetali (Na, K, Mg,  kwasów nieutleniających (metale),
Ca, Al, Zn, Fe, Cu, H, O,  kwasów utleniających (metale: Cu, Ag, Al, Fe),
N, Cl, Br, C, Si, P, S, Cr,  siarki i chloru (metale),
Mn, Ag), 3) opisaç zachowanie metalu w roztworze soli innego metalu;
4) opisaç metody otrzymywania metali i niemetali w reakcjach: utlenie-
nia redukcji, elektrolizy;
b) w"aĘciwoĘci fizyczne 1) opisaç typowe w"aĘciwoĘci fizyczne tlenków metali i niemetali, wodor-
i chemiczne tlenków ków wymienionych niemetali oraz wodorotlenków, kwasów i soli;
wymienionych meta- 2) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne tlenków pierwiastków o l. at.
li i niemetali, wodor- od 1 do 35, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
ków, wodorotlen- 3) porównaç tlenki ze wzgl´du na ich charakter chemiczny (kwasowy, za-
ków, kwasów i soli, sadowy, oboj´tny, amfoteryczny);
w´glowodorów i ich 4) kwalifikowaç tlenki pierwiastków o l. at. od 1 do 20 oraz Cr, Cu, Zn, Mn,
pochodnych, Fe ze wzgl´du na ich zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
5) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne wodorków niemetali, w tym za-
chowanie wobec wody, kwasów i zasad;
6) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne wodorotlenków i zasad, w tym
zachowanie wobec wody, kwasów i zasad;
7) opisaç typowe w"aĘciwoĘci chemiczne kwasów, w tym zachowanie
wobec: metali, tlenków metali, wodorotlenków, wody i zasad;
8) opisaç zachowanie soli wobec wody, kwasów, zasad i metali;
9) zakwalifikowaç kwasy do odpowiedniej grupy ze wzgl´du na ich sk"ad,
moc, w"aĘciwoĘci utleniające;
10) podaç przyk"ady kwasów i zasad w teorii Arrheniusa i Brönsteda;
11) opisaç metody otrzymywania tlenków pierwiastków o l. at. od 1 do 35;
12) opisaç metody otrzymywania wodorotlenków, kwasów i soli;
13) okreĘliç (jakoĘciowo) tendencj´ zmian w"aĘciwoĘci fizycznych w´glo-
wodorów w szeregu homologicznym (np. stan skupienia, temperatu-
ra topnienia, temperatura wrzenia, rozpuszczalnoĘç) oraz przewidzieç
podstawowe cechy fizyczne dowolnie wybranego homologu;
14) opisaç typowe w"aĘciwoĘci poszczególnych grup w´glowodorów
i metody ich otrzymywania;
www. operon. pl
18
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
15) opisaç typowe w"aĘciwoĘci zwiÄ…zków organicznych w zaleÅ»noĘci
od podstawnika i rodzaju grupy funkcyjnej w czÄ…steczce { X (halo-
gen),  OH,  CHO, =CO,  COOH,  COOR oraz  NH2} oraz metody
ich otrzymywania;
16) opisaç typowe w"aĘciwoĘci prostych wielofunkcyjnych pochodnych
w´glowodorów ze wzgl´du na posiadanie okreĘlonych grup funkcyj-
nych (hydroksykwasy, aminokwasy, cukry proste) i metody ich otrzy-
mywania;
c) zastosowania pozna- 1) opisaç zastosowania najwaÅ»niejszych substancji: metali, niemetali,
nych substancji che- tlenków, kwasów, zasad, soli i zwiÄ…zków organicznych np. w´glowodo-
micznych i zagroŻe- rów (nasyconych, nienasyconych, aromatycznych), alkoholi, aldehy-
nia powodowane dów, ketonów, kwasów karboksylowych, estrów, aminokwasów;
niew"aĘciwym ich 2) opisaç przyczyny powstawania najbardziej powszechnych zanieczysz-
wykorzystaniem. czeł
Ęrodowiska naturalnego;
3) opisaç zagroÅ»enia wynikajÄ…ce z niew"aĘciwego przechowywania i za-
stosowania najwaŻniejszych substancji chemicznych;
4) opisaç znaczenie i zastosowanie surowców mineralnych;
5) opisaç wykorzystanie tworzyw sztucznych w Å»yciu wspó"czesnego
cz"owieka;
6) opisaç zagroÅ»enia zwiÄ…zane z promieniotwórczoĘciÄ…;
7) opisaç wp"yw róŻnych czynników na proces koagulacji i denaturacji
bia"ek.
3) przedstawia i wyja- 1) zastosowaç prawo zachowania masy, prawo zachowania "adunku oraz
Ęnia zjawiska i proce- zasad´ bilansu elektronowego do uzgadniania równaÅ‚
reakcji zapisa-
sy chemiczne: nych odpowiednio cząsteczkowo i jonowo (takŻe dla reakcji z udzia"em
a) zapisuje równania re- związków organicznych);
akcji chemicznych 2) uzupe"niaç równania reakcji, dobierajÄ…c brakujÄ…ce substraty lub pro-
w formie czÄ…steczko- dukty;
wej i jonowej, 3) zapisywaç równania i przewidywaç produkty naturalnych przemian
promieniotwórczych (Ä…, ²-) oraz sztucznych reakcji jÄ…drowych i prze-
widywaç ich produkty;
4) zapisaç równanie reakcji chemicznej na podstawie s"ownego lub gra-
ficznego opisu przemiany i odwrotnie;
5) zapisaç równania reakcji na podstawie podanego ciÄ…gu przemian i za-
proponowaç ciÄ…g przemian na podstawie podanego opisu procesu
chemicznego;
6) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce zachowanie tlenków pierwiast-
ków o l. at. od 1 do 20 oraz Cr, Cu, Zn, Mn, Fe wobec wody, kwasów
i zasad;
7) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania tlenków
wyŻej wymienionych pierwiastków w reakcjach: rozk"adu termicznego
niektórych soli i wodorotlenków oraz utleniania lub redukcji tlenków;
8) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania kwasów
w reakcjach odpowiedniego tlenku z wodÄ…;
9) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce metody otrzymywania wodoro-
tlenków w reakcjach: odpowiedniego tlenku z wodą, metalu aktywne-
go z wodą, w reakcjach strąceniowych dla wodorotlenków nierozpusz-
czalnych w wodzie;
10) zapisywaç równania reakcji otrzymywania soli np. oboj´tnych, po-
dwójnych, wodorosoli, hydrosoli;
11) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce zachowanie kwasów w typo-
wych reakcjach z metalami, z tlenkami i z wodorotlenkami oraz z so-
lami innych kwasów;
12) zapisywaç równania reakcji ĘwiadczÄ…ce o zasadowym bÄ…dÄ™ amfote-
rycznym charakterze danego wodorotlenku (z uwzgl´dnieniem hy-
drokso-kompleksów);
www. operon. pl
19
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
13) zapisywaç równania reakcji uznania substancji za kwas lub zasad´
wed"ug teorii Arrheniusa i Brönsteda;
14) zapisywaç równania reakcji ilustrujÄ…ce charakter chemiczny zwiÄ…z-
ków wodoru z azotem, siarką i fluorowcami;
15) ilustrowaç równaniami reakcji zachowanie pierwiastków wobec:
 tlenu (Na, K, Mg, Ca, Al, C, Si, P, S, Fe, Cr, Mn),
 wodoru (N, S, Cl, O, Br),
 wody (Na, K, Mg, Ca, Cl),
 kwasów nieutleniających (metale),
 kwasów utleniających (Cu, Ag, Al, Fe),
 roztworów soli (metale),
 siarki i chloru (metale);
16) zapisywaç równania reakcji dysocjacji kwasów (z uwzgl´dnieniem dy-
socjacji wielostopniowej) oraz zasad i soli;
17) ilustrowaç przebieg reakcji jonowych (reakcje zoboj´tnienia, wytrÄ…-
cania osadów, hydrolizy soli), wykorzystując równania reakcji zapisa-
ne w formie cząsteczkowej, jonowej i skróconej jonowej;
18) zapisywaç w formie równaÅ‚
procesy utlenienia i redukcji;
19) zapisywaç w formie równaÅ‚
procesy zachodzÄ…ce na elektrodach
w ogniwie;
20) przedstawiç przebieg elektrolizy stopionych soli i tlenków oraz roz-
tworów wodnych kwasów, zasad i soli, pisząc odpowiednie równania
reakcji elektrodowych;
21) zapisywaç równania reakcji dla poszczególnych grup w´glowodo-
rów;
22) ustaliç produkty reakcji przy"Ä…czenia halogenowodorków do niesyme-
trycznych alkenów;
23) wyjaĘniç na prostych przyk"adach mechanizmy reakcji substytucji, ad-
dycji, eliminacji;
24) zapisywaç równania reakcji, ilustrujÄ…ce w"aĘciwoĘci zwiÄ…zków organicz-
nych w zaleŻnoĘci od rodzaju podstawnika i grupy funkcyjnej w cząstecz-
ce { X (halogen),  OH,  CHO, =CO,  COOH,  COOR oraz  NH2};
25) zapisywaç równania reakcji, jakim ulegajÄ… pochodne wielofunkcyjne
ze wzgl´du na posiadanie okreĘlonych grup funkcyjnych (proste hy-
droksykwasy, aminokwasy, cukry proste);
26) ilustrowaç równaniami reakcji procesy hydrolizy pochodnych w´glo-
wodorów (jedno- i wielofunkcyjnych);
b) interpretuje jakoĘcio- dokonaç interpretacji jakoĘciowej i iloĘciowej równania reakcji w uj´ciu
wo i iloĘciowo równa- atomowo-czÄ…steczkowym, jonowym, molowym, wagowym, obj´toĘcio-
nia reakcji chemicz- wym (dla reakcji przebiegajÄ…cych w fazie gazowej);
nej,
c) opisuje efekty ener- 1) stosowaç poj´cia: egzotermiczny, endotermiczny, energia aktywacji
getyczne przemian, do opisu efektów energetycznych przemian;
2) wyjaĘniç znaczenie zapisu "H>0, "H<0;
d) okreĘla czynniki wp"y- 1) okreĘliç wp"yw róŻnych czynników na przebieg reakcji chemicznej
wajÄ…ce na przebieg (temperatura, st´Å»enie substratów, stopieÅ‚
rozdrobnienia substratów,
reakcji chemicznych. katalizator);
2) okreĘliç, na podstawie równania kinetycznego, wp"yw st´Å»enia (lub ci-
Ęnienia) reagentów na szybkoĘç reakcji chemicznej;
3) wskazaç czynniki wp"ywajÄ…ce na równowag´ podanej reakcji odwracalnej.
www. operon. pl
20
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
II. Korzystanie z informacji
ZdajÄ…cy wykorzystuje i przetwarza informacje:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) odczytuje i analizuje dokonaç analizy informacji w tekstach o tematyce chemicznej;
informacje przedsta-
wione w formie:
a) tekstu o tematyce
chemicznej,
b) tablic chemicznych, 1) odczytywaç i interpretowaç informacje z uk"adu okresowego pier-
tabeli, wykresu, sche- wiastków, tablic chemicznych, wykresów i tablic rozpuszczalnoĘci;
matu, rysunku, 2) wyt"umaczyç zachowanie metali wobec wody, roztworów soli innych
metali, kwasów na podstawie po"oŻenia metalu w szeregu aktywno-
Ęci metali;
3) wykorzystaç dane zawarte w tablicach rozpuszczalnoĘci do projekto-
wania reakcji strÄ…ceniowych;
4) okreĘliç moc elektrolitu na podstawie wartoĘci sta"ej dysocjacji (danej
lub wyszukanej) lub podanej wartoĘci stopnia dysocjacji;
5) oceniç zgodnoĘç z podanÄ… normÄ… zawartoĘç zanieczyszczeÅ‚
powie-
trza, wody i gleby oraz oceniç ich przydatnoĘç do celów spoÅ»yw-
czych, higienicznych i technicznych;
6) oceniç wp"yw sk"adu zanieczyszczeÅ‚
powietrza na zmian´ odczynu
wody deszczowej, wód powierzchniowych i gleby;
7) przewidywaç odczyn wodnych roztworów soli;
8) stosowaç iloczyn rozpuszczalnoĘci do przewidywania moÅ»liwoĘci strÄ…-
cania osadu;
9) okreĘlaç odczyn roztworu na podstawie podanych st´Å»eÅ‚
jonów wo-
dorowych lub wodorotlenkowych;
10) interpretowaç schematyczne wykresy zmian energii uk"adu w reak-
cjach egzo- i endotermicznych, stosujÄ…c poj´cie energii aktywacji;
2) uzupe"nia brakujÄ…ce uzupe"niç brakujÄ…ce dane na podstawie informacji podanych w formie:
informacje na podsta-  tekstów o tematyce chemicznej,
wie analizy tablic che-  rysunków przedstawiających doĘwiadczenia,
micznych, wykresów,  schematów procesów chemicznych,
tabel, schematów, ry-  wykresów,
sunków i tekstów;  tablic chemicznych,
 tabel;
3) selekcjonuje, porów- dokonaç selekcji i analizy informacji podanych w formie:
nuje informacje;  tekstów o tematyce chemicznej,
 rysunków przedstawiających doĘwiadczenia,
 schematów procesów chemicznych,
 wykresów,
 tablic chemicznych,
 tabel;
4) przetwarza informa- 1) konstruowaç wykresy wg podanych zaleÅ»noĘci;
cje wed"ug podanych 2) przedstawiaç przebieg doĘwiadczeÅ‚
w postaci schematycznego ry-
zasad: sunku;
a) konstruuje schema- 3) konstruowaç tabele prezentujÄ…ce okreĘlone dane;
ty, rysunki, tabele, 4) konstruowaç schematy procesów chemicznych;
wykresy,
www. operon. pl
21
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
5) konstruowaç schematy ciÄ…gów przemian zwiÄ…zków organicznych i nie-
organicznych prowadzących do otrzymywania róŻnych produktów;
6) wyjaĘniç i przedstawiç na wykresie zaleÅ»noĘç energii uk"adu od czasu
reakcji;
7) stosowaç poj´cie  okres pó"trwania do sporzÄ…dzania wykresów roz-
padu pierwiastków promieniotwórczych i szacowania iloĘci materia"u
promieniotwórczego;
8) ilustrowaç za pomocÄ… wykresu lub interpretowaç wykres zmian szybko-
Ęci reakcji odwracalnej w kierunku tworzenia produktów i substratów;
b) formu"uje opisy 1) opisaç s"owami lub za pomocÄ… rysunku (schematu) przebieg doĘwiad-
przedstawionych czeł
, zjawisk lub procesów;
zjawisk, procesów; 2) zapisaç obserwacje, wynikajÄ…ce z prezentowanych doĘwiadczeÅ‚
, zja-
wisk i procesów;
5) wykonuje obliczenia 1) obliczyç ĘredniÄ… mas´ atomowÄ… pierwiastka na podstawie procento-
chemiczne: wego sk"adu izotopowego, procentowy sk"ad izotopowy dla pierwiast-
a) zwiÄ…zane z izotopami ków wyst´pujÄ…cych w postaci dwóch naturalnych izotopów;
i przemianami pro- 2) obliczyç zmian´ masy izotopu promieniotwórczego w okreĘlonym cza-
mieniotwórczymi, sie, znając jego okres pó"trwania;
b) z zastosowaniem po- 1) obliczyç sk"ad procentowy zwiÄ…zku chemicznego; stosowaç do obli-
j´cia mola i obj´toĘci czeÅ‚
równanie Clapeyrona;
molowej, warunków 2) wykonaç obliczenia chemiczne z zastosowaniem poj´ç: masa atomo-
standardowych i wa- wa, masa czÄ…steczkowa, mol, masa molowa i obj´toĘç molowa gazów;
runków normalnych,
c) stechiometryczne, wykonaç obliczenia stechiometryczne na podstawie równania reakcji;
d) zwiÄ…zane ze st´Å»e- 1) obliczyç st´Å»enie procentowe i molowe roztworu;
niem procentowym 2) obliczyç: mas´ substancji, rozpuszczalnika i roztworu, obj´toĘç roz-
i st´Å»eniem molo- puszczalnika i roztworu, g´stoĘç roztworu, majÄ…c odpowiednie dane;
wym roztworu, z roz- 3) wykonywaç obliczenia zwiÄ…zane z rozpuszczalnoĘciÄ…;
puszczalnoĘciÄ…, prze- 4) rozwiÄ…zywaç zadania, dotyczÄ…ce rozcieÅ‚
czania, mieszania i zat´Å»ania roz-
liczaniem st´Å»eÅ‚
, tworów oraz przeliczaç st´Å»enie procentowe na molowe i odwrotnie;
e) zwiÄ…zane z SEM ogni- 1) obliczyç SEM ogniwa;
wa oraz z zastosowa- 2) stosowaç prawa elektrolizy do obliczania iloĘci produktów reakcji elek-
niem praw elektrolizy, trodowych;
f) zwiÄ…zane ze sta"Ä… 1) obliczyç sta"Ä… równowagi, st´Å»enia poczÄ…tkowe, st´Å»enia równowago-
równowagi, sta"ą we reagentów;
i stopniem dysocja- 2) obliczyç: stopieÅ‚
dysocjacji, st´Å»enie jonów w roztworze, st´Å»enie czÄ…-
cji, prawem rozcieł
- steczek niezdysocjowanych, sta"Ä… dysocjacji, st´Å»enie jonów wodoro-
czeł
Ostwalda, pH wych i wodorotlenkowych w roztworach kwasów i zasad, pH wodnych
roztworu, roztworów kwasów i zasad;
g) zwiÄ…zane z szybkoĘciÄ… stosowaç równanie kinetyczne do obliczeÅ‚
związanych z szybkoĘcią reakcji;
reakcji chemicznej,
h) zwiÄ…zane z efektami stosowaç prawo Hessa do obliczeÅ‚
efektów energetycznych przemian.
energetycznymi
przemian.
www. operon. pl
22
OPI S WYMAGAÄ„ EGZAMI NACYJNYCH %
III. Tworzenie informacji
ZdajÄ…cy rozwiÄ…zuje problemy, tworzy i interpretuje informacje:
Opis wymagał

Standard
ZdajÄ…cy potrafi:
1) wyjaĘnia zaleÅ»noĘci 1) dostrzegaç zwiÄ…zki przyczynowo-skutkowe zachodzÄ…ce w procesach
przyczynowo-skutko- chemicznych w zaleŻnoĘci od warunków, w których przebiegają typo-
we w zakresie: podo- we reakcje;
bieł
stw i róŻnic we 2) wyjaĘniaç przebieg zjawisk spotykanych w Å»yciu codziennym, pos"ugu-
w"aĘciwoĘciach pier- jÄ…c si´ wiedzÄ… chemicznÄ… w korelacji z innymi naukami przyrodniczymi;
wiastków, zaleÅ»noĘci 3) analizowaç, interpretowaç, porównywaç dane zawarte w tablicach
mi´dzy budowÄ… sub- chemicznych i opracowaniach naukowych lub popularnonaukowych;
stancji a jej w"aĘciwo- 4) wyjaĘniç w"aĘciwoĘci substancji wynikajÄ…ce ze struktury elektronowej
Ęciami oraz przemian drobin;
chemicznych; 5) przewidywaç kierunek przebiegu reakcji utleniania redukcji;
6) przewidywaç, jak zmieni si´ po"oÅ»enie stanu równowagi reakcji che-
micznej:
 po zmianie st´Å»enia dowolnego reagenta,
 po zmianie ciĘnienia, (obj´toĘci) dla reakcji przebiegajÄ…cej w fazie ga-
zowej,
 po ogrzaniu lub och"odzeniu uk"adu dla reakcji egzotermicznej i en-
dotermicznej;
2) planuje eksperymenty 1) projektowaç metody rozdzielania sk"adników uk"adów homogenicz-
i przewiduje obserwa- nych i heterogenicznych;
cje; 2) projektowaç doĘwiadczenia prowadzÄ…ce do otrzymywania roztworów
nasyconych i nienasyconych;
3) zaplanowaç sposób sporzÄ…dzania roztworów o okreĘlonym st´Å»eniu
procentowym i molowym oraz sposób rozcieł
czania i zat´Å»ania roz-
tworów;
4) projektowaç doĘwiadczenia ilustrujÄ…ce róŻnice w aktywnoĘci metali
i fluorowców;
5) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na otrzymywanie tlenków,
wodorotlenków, kwasów i soli;
6) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na okreĘlenie charakteru
chemicznego tlenków;
7) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na rozróŻnienie roztworów
kwaĘnych, oboj´tnych i zasadowych;
8) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na identyfikacj´ (odróŻnie-
nie) w´glowodorów róŻnych typów na podstawie ich w"aĘciwoĘci fizy-
kochemicznych;
9) projektowaç typowe doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na identyfikacj´ (od-
róŻnienie) róŻnych pochodnych w´glowodorów na podstawie ich w"a-
ĘciwoĘci fizykochemicznych;
10) projektowaç doĘwiadczenia pozwalajÄ…ce na wykrywanie alkoholi jed-
no- i wielowodorotlenowych, fenoli, aldehydów, kwasów, cukrów
i bia"ek;
11) projektowaç doĘwiadczenia otrzymywania w´glowodorów, jedno-
funkcyjnych pochodnych w´glowodorów i podstawowych wielo-
funkcyjnych pochodnych w´glowodorów;
12) projektowaç doĘwiadczenia ilustrujÄ…ce wp"yw róŻnych czynników
na szybkoĘç reakcji chemicznej;
13) projektowaç doĘwiadczenia prowadzÄ…ce do zmiany stanu równowa-
gi reakcji chemicznej;
14) projektowaç ogniwa, w których dana elektroda metaliczna pe"ni rol´
katody lub anody;
www. operon. pl
23
 % WYMAGANI A EGZAMI NACYJNE
16) zaproponowaç metody zapobiegania korozji elektrochemicznej;
17) projektowaç doĘwiadczenia ilustrujÄ…ce wp"yw temperatury, ciĘnie-
nia, rodzaju rozpuszczalnika (rozpuszczalniki polarne i niepolarne)
na rozpuszczalnoĘç cia" sta"ych, ciek"ych i gazowych;
3) interpretuje informacje 1) klasyfikowaç substancje chemiczne na podstawie opisu reakcji che-
oraz formu"uje wnioski micznych lub w"aĘciwoĘci fizykochemicznych;
i uzasadnia opinie. 2) wnioskowaç o typie pochodnej na podstawie opisu wyników reakcji
identyfikacyjnych;
3) okreĘliç rodzaj produktów powstajÄ…cych w reakcjach hydrolizy zwiÄ…z-
ków nieorganicznych i organicznych;
4) wybieraç te informacje, które sÄ… niezb´dne do uzasadniania w"asnego
poglÄ…du;
5) uzasadniaç zwiÄ…zki przyczynowo-skutkowe pomi´dzy prezentowany-
mi faktami;
6) dokonywaç uogólnieÅ‚
i formu"owaç wnioski, uk"adaç zwi´z"Ä… struktu-
r´ wypowiedzi;
7) wykorzystaç posiadanÄ… wiedz´ do oceny zagroÅ»enia i planowania spo-
sobów przeciwdzia"ania zagroŻeniom dla zdrowia cz"owieka i Ęrodowi-
ska naturalnego.
www. operon. pl
24