5987092043

W Polsce pierwsze obszerne i nowoczesne opracowania w zakresie wpływu odpadów powęglowych na środowisko wodne datują się na lata 80. ubiegłego wieku (Twardowska, 1981; Szczepańska, Twardowska, 1986, 1987; Szczepańska, 1987; Herzig i in., 1986; Twardowska i in., 1988). Dotyczyły one głównie skał karbońskich gromadzonych na zwałowiskach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego (GZW), w mniejszym stopniu odpadów z Lubelskiego Zagłębia Węglowego (LZW)¹.

Część doświadczalna objęła badania mineralogiczno-strukturalne, mikrobiologiczne, fizyko-chemiczne i lizymetryczne. Przeprowadzono także rozpoznanie hydrologii zwałowisk i warunków przenikania powietrza. W oparciu o wyniki badań laboratoryjnych i terenowych skonstruowano matematyczny model ługowania odpadów i transportu składników rozpuszczalnych (w środowisku suchym i podtopionym), ze szczególnym uwzględnieniem parametrów kinetycznych. Wyniki przeprowadzonych badań świadczą, iż heterogeniczność odpadów i zróżnicowanie warunków hydro(geo)logicznych wpływają na zróżnicowanie charakteru i stopnia oddziaływania na środowisko wodne.

Pierwszym z czynników decydujących o skali oddziaływania odpadów na środowisko wodne jest rodzaj i zawartość składników rozpuszczalnych w świeżym odpadzie. Są to głównie chlorki, a także pierwotne siarczany - ich koncentracja jest generalnie niewielka, na łączną ilość tych składników wpływa jednak masa zgromadzonych odpadów. Zdecydowanie większe znacznie mają składniki rozpuszczalne powstałe w wyniku procesów fizykochemicznych zachodzących po zdeponowaniu odpadu (wietrzenie). Są to głównie produkty rozpadu reaktywnych siarczków (głównie żelaza), takie jak siarczany i kwas siarkowy. Buforujące (neutralizujące, stabilizujące) działanie mogą mieć natomiast minerały ilaste, a zwłaszcza węglany wapnia i magnezu (zasadniczą rolę odgrywa w tym przypadku tzw. poj emność jonowymienna).

Kolejny czynnik to dostępność wody ługującej oraz zasięg i pojemność strefy aeracji w obrębie bryły zwałowiska, co z kolei uwarunkowane jest przepuszczalnością odpadów i intensywnością wymiany wody. Skala i zasięg transportu zanieczyszczeń poza bryłę składowiska zależą natomiast od budowy geologicznej podłoża i przedpola oraz warunków hydrologicznych i hydrogeologicznych całego obszaru. W rezultacie ługowania (chemicznego

1    biochemicznego) składników rozpuszczalnych stężenia jonów Cl' oraz SO4¹' w wodach porowych, wolnych i wyciekach z odpadów liczących kilka-kilkanaście lat przekraczać mogą wartości dopuszczalne dla wód pitnych nawet w przypadku składowisk o stosunkowo

15

1

   głębienie szybów w LZW rozpoczęto w 1975, a pierwsza ściana badawcza rozpoczęła wydobycie w 1982 r., toteż materiał badawczy w latach 80. był jeszcze dość skromny