��Barbara Szatur-Jaworska Instytut Polityki SpoB
ecznej Uniwersytetu Warszawskiego Polskie Towarzystwo Gerontologiczne Tezy wykB
adu wprowadzaj
cego  Misja uniwersytet�w trzeciego wieku 1. Kr�tka historia uniwersytet�w trzeciego wieku a) 1973  Uniwersytet w Tuluzie, Pierre Vellas  profesor na wydziale prawa i nauk ekonomicznych wyst
puje z inicjatyw
utworzenia przy tym|
e uniwersytecie plac�wki przeznaczonej dla os�b starszych nazwanej uniwersyte- tem trzeciego wieku (Universit� du Troisi
me Age  UTA). Cele powoB
ania UTW: - umo|
liwienie zdobywania wiedzy osobom starszym, kt�re nie mogB
y si
ksztaB
ci
w mB
odo[
ci, a zawsze prag- n
B
y studiowa
 wdra|
ania programu ksztaB
cenia ustawicznego; - prowadzenie badaD
gerontologicznych; - poprawa jako[
ci |
ycia starszego pokolenia m.in. poprzez szerzenie o[
wiaty sanitarnej, pobudzanie aktywno- [
ci fizycznej, umysB
owej i ekspresji artystycznej, otwarcie na wyzwania przyszB
o[
ci; - upowszechnianie wiedzy o starzeniu si
i staro[
ci w spoB
eczeD
stwie i w[
r�d decydent�w. b) 1975  powstanie z inicjatywy prof. P.Vellas Mi
dzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytet�w Trzeciego Wieku (Association Internationale des Universit�s du Troisi
me Age  AIUTA); c) 1975  powstanie z inicjatywy prof. Haliny Szwarc pierwszego uniwersytetu trzeciego wieku w Polsce  w War- szawie, przy Centrum Medycznego KsztaB
cenia Podyplomowego; d) Na [
wiecie dziaB
a ponad 2000 UTW, a w Polsce okoB
o 100. 2. R�|
norodno[

UTW Pi

modeli UTW (wg materiaB
�w z Kongresu AIUTA w Reims w 2006 r.,) A. model  Vellas , czyli zachodnioeuropejski; B. model  anglosaski , C. model p�B
nocnoamerykaD
ski strefy j
zyka francuskiego; D. model poB
udniowo-amerykaD
ski; E. model chiD
ski. Kryteria wyr�|
niania modeli UTW: - typ wi
zi B

cz
cych UTW z tradycyjnymi uczelniami wy|
szymi ( uniwersytetami  matkami ); - zakres oferty i r�|
norodno[

sposob�w jej realizacji; - typ uczestnictwa proponowany uczestnikom lub od nich oczekiwanego; pozycja ucz
cych si
wobec przeka- zywanej wiedzy: sB
uchacze  wielkiego mistrza czy agenci wB
asnego ksztaB
cenia. Ze wzgl
du na typ wi
zi B

cz
cych UTW z tradycyjnymi uczelniami wy|
szymi ( uniwersytetami  matkami ) mo|
na wyr�|
ni
w Polsce dwa typy uniwersytet�w trzeciego wieku. Pierwszy, reprezentowany jest przez plac�w- ki stanowi
ce integraln
cz
[

wy|
szej uczelni, kierowany najcz
[
ciej przez peB
nomocnika rektora danej uczelni. Drugi typ stanowi
uniwersytety luz
no zwi
zane z wy|
sz
uczelni
, powoB
ane najcz
[
ciej przez stowarzyszenia prowadz
ce dziaB
alno[

popularnonaukow
oraz kulturalno-rekreacyjn
. W Polsce obecnie oba typy uniwersy- tet�w wyst
puj
r�wnolegle, jednak zaznacza si
przewaga uniwersytet�w drugiego typu. Co roku powstaj
nowe uniwersytety  jako samodzielne jednostki b
dz
jako filie UTW dziaB
aj
cych w wi
kszych miastach. W maB
ych miejscowo[
ciach wsp�B
pracuj
cz
sto z prywatnymi szkoB
ami wy|
szymi. 1 3. Rola UTW z punktu widzenia jednostki " integracja z grup
r�wie[
nicz
, rozszerzanie zakresu kontakt�w spoB
ecznych; " kompensacja utraconych r�l spoB
ecznych (przede wszystkim zawodowej, ale tak|
e  w przypadku os�b owdo- wiaB
ych  rodzinne); " rozw�j wiedzy i doskonalenie umiej
tno[
ci praktycznych i dyspozycji osobowo[
ciowych; " rekreacja i rozrywka sprzyjaj
ce zmniejszaniu stresu, wypeB
niaj
ce czas wolny; " satysfakcja, lepsza samoocena, lepsza pozycja w rodzinie; " pomaganie innym, uczenie innych, bycie przydatnym i u|
ytecznym dla r�wie[
nik�w oraz dla mB
odszych (gdy UTW wsp�B
pracuje z plac�wkami dla dzieci) ; " uwolnienie si
od stereotyp�w, kt�re ograniczaj
aspiracje os�b starszych, zniech
caj
do aktywno[
ci; " poprawa kondycji fizycznej, promocja zdrowego stylu |
ycia; " rozbudzanie nowych zainteresowaD
. 4. Rola UTW z punktu widzenia spoB
eczeD
stwa " wsp�B
praca mi
dzypokoleniowa  UTW wsp�B
pracuj
np. ze [
wietlicami terapeutycznymi, domami dziecka; " zmiana spoB
ecznego wizerunku staro[
ci dzi
ki wysB
aniu do spoB
eczeD
stwa komunikatu:  Aktywno[

w |
yciu nie koD
czy si
wraz z odej[
ciem na emerytur
 . Przyczynianie si
do osB
abiania negatywnych stereotyp�w czB
owieka starego; " prawie wszystkie UTW rozwijaj
wB
asny wolontariat po to, by udziela
pomocy potrzebuj
cym i przede wszystkim wB
asnym czB
onkom, kt�rzy takiej pomocy potrzebuj
; " UTW mog
sta
si
o[
rodkami kumulacji spoB
ecznej pami
ci, gromadz
c i opracowuj
c wspomnienia, two- rz
c  archiwa |
ycia codziennego . 5. Wyzwania stoj
ce przed UTW " Czy misj
UTW ma by
tylko poprawa jako[
ci |
ycia w staro[
ci, czy tak|
e powinny by
wB

czone do systemu ksztaB
cenia ustawicznego, a ich misj
powinno by
tak|
e przywracania starszych ludzi rynkowi pracy? " UTW realizuj
misj
edukacyjn
gB
�wnie wobec swoich uczestnik�w. Jak zwi
kszy
ich udziaB
(co zakB
adaB
Pierre Vellas) w upowszechnianiu wiedzy o staro[
ci i ludziach starych w otoczeniu UTW? Czy i jak wB

cza
je do badaD
gerontologicznych? " Rosn
ce zainteresowanie ze strony senior�w (popyt przewy|
sza poda|
). Jak utrzyma
wysok
jako[

zaj

tworz
c nowe UTW? " Wkraczanie w wiek emerytalny pokolenia baby-boom  relatywnie dobrze wyksztaB
conego, uksztaB
towanego przez zmieniaj
cy si
rynek pracy,  oswojonego z nowymi technologiami. Czy dotychczasowa oferta b
dzie dla tych os�b zadowalaj
ca? " Problemy z finansowaniem dziaB
alno[
ci jest powszechn
(tak|
e na [
wiecie) bol
czk
UTW. Stosunkowo rzad- ko mog
one liczy
na regularne dotacje ze strony wB
adz. Cz
sto utrzymuj
si
gB
�wnie z wpB
at uczestnik�w (skB
adki czB
onkowskie, opB
aty za poszczeg�lne zaj
cie) i dzi
ki ich nieodpB
atnej pracy. Konieczno[

wB

czania si
do lokalnych projekt�w edukacyjnych, kulturalnych, socjalnych, by w ten spos�b uzyskiwa
[
rodki i ko- nieczno[

nauczenia si
opracowywania takich projekt�w przez uczestnik�w UTW. Jak zapewni
stabilno[

finansowania bez uzale|
niania si
od sponsora? " Rozw�j internetu i ksztaB
cenia za jego po[
rednictwem (e-learning) powinien by
w wi
kszym ni|
dotychczas stopniu uwzgl
dniany w programach UTW. Chodzi nie tylko o nauk
obsB
ugi komputera i poruszania si
w sie- ci, ale wykorzystanie tych umiej
tno[
ci do zdobywania wiedzy. E-learning kosztuje, ale zarazem daje mo|
liwo[

docierania z wiedz
do os�b, kt�re nie maj
mo|
liwo[
ci udziaB
u w tradycyjnych formach ksztaB
cenia. " Interet to tak|
e [
rodek pozwalaj
cy na bardziej intensywne kontakty mi
dzykulturowe. Czy UTW nie po- winny kB
a[

jeszcze wi
kszego nacisku na ksztaB
cenia w zakresie j
zyk�w obcych, by umo|
liwia
osobom starszym owe kontakty mi
dzykulturowe? 2