2050

-    prawo archaiczne - od 753 r p.n.e. do połowy III w p.n.e. (do pierwszej wojny punickiej w 264 r. p.n.e.)

-    prawo przedklasyczne - od 2-giej połowy III w. p.n.e. do końca republiki

-    prawo klasyczne - od początków pryncypatu do objęcia władzy przez cesarza Dioklecjana (koniec dynastii Sewerów)

-    prawo poklasyczne - od Dioklecjana do 476 r n.e.

*    prawo justyniańskie - 527-565 r. n.e.

Źródła prawa w okresie archaicznym

-    Zwyczaj (mos, mos malorum) - z niego wywodziło się wiele ważnych instytucji, np. Ius vitae ac necis. zakaz darowizn między małżonkami, zakaz małżeństw między krewnymi itp. Z biegiem czasu zwyczaj przekształcam się w prawo zwyczajowe, które z kolei przejmowane było przez prawo stanowione.

-    Leges regiae (ius Papirianum) - ustawy królewskie, zebrane przez najwyższego kapłana Papiriusa. Obecnie uważa się, że jest to prawo spisane w okresie wczesnej republiki o nadanej nazwie zwiększającej ich autorytet.

-    Ustawa XII tablic (/ex duedecim tabularum) - uchwalona w latach 450-451 p.n.e., wymuszona przez plebejuszy, domagających się spisania prawa. Prawa te zdaniem Liwiusza był ,.fons omnis publlci privatique lurls"). Ustawa nigdy formalnie nieuchylona. Prawo kazuistyczne, formalne, dotyczące tylko obywateli rzymskich.

-    Leges i plebisclta - uchwały zgromadzeń ludowych i plebejskich.

*    Tryb uchwałodawczy - Z wnioskiem o jej uchwalenie występował urzędnik (pretor, konsul, dyktator), pytając zgromadzonych, czy przyjmują jego projekt (rogatio). Głosowanie było początkowo jawne, później tajne. Przyjęta ustawa wymagała początkowo zatwierdzenia przez senat.

*    Tekst ustaw składał się: praescrlptio (imię wnioskodawcy, datę i inne uchwalenia); rogatio (właściwa część ustawy); sanctio.

*    Leges rogatae - uchwały zgromadzeń ludowych. Leges datae - akty wydawane przez magistraty na mocy upoważnienia zgromadzenia ludowego lub senatu.

*    Dwie ustawy dotyczące tej samej materii, gdy się uzupełniały łączono, np. Iex lulia et Papla

*    Lex posterior derogat priori

*    lex retro non agit - wyrażona w konstytucjach Teodozjusza II i Walentyniana III.

*    Lex Hortensia w 287 r p.n.e. zrównała plebiscyty i uchwały. Plebiscyty od tej pory zaczęły odgrywać podstawową rolę.

-    Interpretacja ustawy XII tablic i początki rzymskiej jurysprudencji

*    początkowo zajmowali się interpretacją pontyfikowie wraz z pontifex maximus. którzy oprócz ceremonii religijnych, zajmowali się układaniem kalendarza, wyznaczaniem dni, w których można dokonywać czynności prawnych, znali formuły legis actiones i zajmowali się rozwiązywaniem sporów.

*    stosowano wykładnię rozszerzającą.

*    od 304 r p.n.e. gdy pontifex maximus Flavius ogłosił formuły legis actiones i kalendarza prawny prawo stawało się dostępne również dla osób z poza kolegium pontyfików.

^*    od ok. 250 r pierwszy plebejski pontifex maximus Tiberius Coruncanius zaczął publicznie objaśniać prawo.

Źródła prawa w okresie przedklasycznym

-    Edykty urzędników (ius honorarium)

*    leges rzadko zajmowały się prawem prywatnym

*    wraz z rozwojem i ekspansją państwa tworzono urzędników mających kompetencje do tworzenia prawa. Najważniejsi z nich to pretor miejski (od 367 r p.n.e.), pretor dla peregrynów (od 242 r p.n.e.).