24189

Powstało w Pornic i miało spełnić dwa zadania: stać się nową księga objawienia - i Słowackiemu zapewnić wielkość, to uznanie, którego odmawiali mu współcześni. W podtytule utworu Słowacki umieścił określenie rodzajowe: modlitwa. Przedstawia, więc tekst jako osobisty wyraz wzniesienia uczuć i myśli ku Bogu, jako próbę nawiązania bliższego kontaktu ze Stwórcą, jako prośbę o łaskę i zbawienie. W tym utworze chrześcijańska pokora miesza się z dumnym wyznaniem wiary jednostki wybranej. W poetyce tekstu tym, kto poznaje i objawia prawdę jest sam autor, który jest duchem ucieleśnionym w osobie poety romantycznego i duchem globowym zrazem. Źródłem prawdy utworu jest objawienie. Poeta nie jest jednak pasywną istotą, na którą spływa łaska, ale kreatorem, który sam, wsparty jedynie przyzwoleniem bożym, to objawienie tworzy. Nowa wiara, którą Słowacki umieszcza w utworze opiera się silnie na Biblii. Poeta określa Genezis z Ducha jako modlitwę, hymn, ewangelię - i ujmuje ją w poetyce objawienia. Przepełnia dzięki temu utwór atmosferą wzniosłości i ekstazy, ale zrazem narzuca sugestię, że jest to rozwinięcie idei biblijnych. W szczególny sposób konstruował tekst utworu, odwołując się nie do intelekhi, lecz intuicji, uczucia, a przede wszystkim - do wyobraźni. Obrazowani - patetyczna sceneria, gra kolorów i blasków, symbolika zrozumiała i tłumaczona przez autora, dynamika sprawia, że ginie monotonia, krąży wokół trzech tematów: przedstawienia poety, kosmosu, natury. Historyce literatury zwracają uwagę na mocne osadzenie dzieła Słowackiego w tradycji kulturowej. Wymienia się wiele tekstów i nazwisk, odnajduje się bliskie związki z księgami wiary, z ideami filozofów francuskich poprzedniego pokolenia, z najnowszymi wówczas teoriami przyrodniczymi. Największe powiązanie to Biblia. Genezis jako wykład wiary i praw rozwoju ducha ku doskonałości ustala także hierarchię grzechów i cnót, która ma obowiązywać człowieka. Można ją odczytać z przedstawienia dziejów natury, a także z luźnych refleksji, zamieszczonych na ostatnich kartach utworu. Tekst ważny był nie tylko jako pierwsza clironologicznie usystematyzowana próba wykładu idei mistycznych Słowackiego. Mimo, że utwór opowiada dzieje świata z epoki poprzedzającej narodziny człowieka, to prawa rozwoju ducha i form, w dziele tym sformułowane, mają moc obowiązująca także dla przyszłej i przeszłej liistorii ludzkości. Podstawowe zasady „wiary widzącej”, objawione w Genezis z Ducha, w późniejszych pismach Słowackiego nie ulegną zmianom.

HI. Liryka mistyczna

Jednorodność późnej twórczości Słowackiego wyraża się w tym, iż zacierają się granice gatunkowe i podziały między wierszami różnego stylu - liryka patriotyczną, refleksyjną, okolicznościową itd. Były to z reguły nie utwory ukończone o zamyślonej z góry kompozycji, lecz raczej fragmenty liryczne, ułamki większych całości lub coś w rodzaju notatek lirycznych, marginaliów. Można wyodrębnić i połączyć w formalną całość cykl utworów o zbliżonej tematyce, w wierszowanej formie, przedstawiające genezyjskie dzieje ducha - tzw. Próby poematu filozoficznego. Wszystkie późne wiersze łączy natomiast postawa autora, postawa wieszcza i pełnego miłości kapłana, głębiej niż inni czującego, przepojonego metafizyczna mądrością. Zawsze poeta jawi się jako boży wybraniec, które za swe wywyższenie płaci samotnością. W liryce mistycznej Słowackiego świat jawi się stale jako obie sfery bytu naraz, realna i ponadzmysłowa. Sposób komponowania obrazu poetyckiego sprawia, że zacierają się granice między tym, co ziemskie a tym, co spirytualne, materia przenika obszary ducha i na odwrót.

IV PROZA MISTYCZNA

W „Genesis z duch” Słowacki w oparciu o wiarę, sformułował prawa dotyczące natury, ogłosił, że podlega im ludzkość. Później pisał tylko o człowieku i duchu. Uważał, iż dzieje są materiałem dowodowym, potwierdzającym prawdziwość genezyjskiej teorii bytu. Ostatecznie sformułował te idee w 1847 r. w „ Liście do J. N. Remboskiego”. W „Genesis” Słowacki ukazywał siebie jako jednostkę wybraną, przekazywał nową wiarę jako prawdę sobie objawioną. Nauczał jak Clirystus pośród natury. W „ Liście do J. N. Rembowskiego” poeta

2