33174

Wspomaganie osób dotkniętych skutkami skazania słusznie uznany za nieodzowny etap procesu karania - jest ciągle słabym i wbrew pozorom zaledwie powierzchownie poznanym ogniwem polityki penitencjarnej.

Wśród uczonych zajmujących się tą problematyką panuje zgodność poglądów na temat znaczenia pomocy postpenitencjarnej w ograniczeniu przestępczości powrotnej, jak i jej funkcjonalnego związku z resocjalizacją przestępców. Zazwyczaj towarzyszy temu przeświadczenie, że postulat pomocy więźniom jest rzeczywiście odczuwaną powinnością moralną, która wynika z idei miłości bliźniego, braterstwa, humanitaryzmu... jakiejś prepozytywnej normy cywilizacyjnej i przejawia się w życzliwych więźniom postawach społecznych. Rozumowanie to uzupełnia teza, że prawo stwarza możliwość zrealizowania tej normy przez zagwarantowanie społeczeństwu uczestnictwa w wykonywaniu kary pozbawienia wolności.

Przyjęcie tych założeń bez stwierdzenia ich falsyfikowatości kieruje uwagę na prawno-organizacyjne aspekty zagadnienia. Brak jasnej oceny, trudny do określenia cel pomocy postpenitencjarnej oraz jej nieostry zakres podmiotowy i przedmiotowy skłania do wyboru opisowych metod badawczych. W podejściu teoretycznym dominuje, więc relacja przepisów prawnych, które regulują ten wycinek polityki penitencjarnej oraz przegląd struktur organizacyjnych pod kątem ich ustroju i kompetencji. W podejściu empirycznym akcent pada na rożnie zaplanowane sondaże, które ułatwiają łatwe do przewidzenie trudności byłych skazanych lub analizy sprawozdawczości urzędowej, które pozwalają zorientować się w rodzajach świadczonej pomocy i oszacować rozmiary wydatków poniesionych przez daną instytucje. Niewiele zaś mówią na temat adekwatności oferty do rzeczywistych potrzeb petentów, stopnia realizacji celu, czynników, które wywierają wpływ na kształt praktyki

Niewydolność struktur pomocowych jest, zatem zwykle tłumaczona opieszałością wykonawców, niedostatkiem środków, brakiem wyspecjalizowanego zaplecza kadrowego, biurokratyczną bezdusznością, rozproszeniem wysiłków. Formułowane na tej podstawie rekomendacje praktyczne ograniczają się, więc do doskonalenia przyjętych rozwiązań instytucyjno-prawnych przez wprowadzenie korekt do zastanego modelu, wciąż tego samego, choć życie negatywnie weryfikuje jego kolejne wersje. Tym należy tłumaczyć likwidowanie i ratyfikowanie tych samych ciał w zmienionej postaci bądź pod zmienioną nazwą oraz kreowanie organów koordynacyjnych, rozszerzanie ich składu, wpisywanie identycznych zadań do zakresu działań różnych organizacji, przesuwanie środków przeznaczonych na ten cel z kasy do kasy.

Być może ów skromny model naprawczy wynika stąd, że wiedza pozyskana drogą badań opisowych zbyt skąpo oświetla problem. Zostawia, bowiem w cieniu całą aksjologiczną stronę zagadnienia, której nie da się zbyć wskazując jakąś obfitującą w skojarzenia moralne idee, ani tym bardziej pomieścić w ciasnych ramach pragmatyzmu. Nic nie mówi na temat makrostnikturalnych i wewnątrzsystemowych procesów, które przesądzają wybór określonego modelu uczestnictwa społeczeństwa w problemach więźniów i napełniają go treścią pożądaną ze względu na panujący układ stosunków społecznych, sytuację więziennictwa oraz sposób sprawowania władzy. Nie wnika te z w sferę postaw społecznych i motywacji ludzkich, które są tworzywem całego przedsięwzięcia i zasadniczym warunkiem jego powodzenia.

Przyjęcie realizmu praktycznego jako zasady działania wymaga przyjęcia realizmu poznawczego jako zasady badawczej. W przeciwnym razie dyskurs łatwo zbacza na ścieżkę myślenia życzeniowego, które zamiast wyjaśniać rzeczywistość przez wskazania współzależności zjawisk, czynników dynamizujących układ, faktycznych procesów społecznych, przeżyć zbiorowych i indywidualnych, tłumaczy sytuację za pomocą sądów apriorycznych, zdroworozsądkowych, intuicyjnych, jakże często rozmijających się z