42567

4. Fundusze celowe w publicznej gospodarce finansowej

F.c., w odróżnieniu od budżetu, jest urządzeniem wyspecjalizowanym, służącym finansowaniu wąskiej zazwyczaj grupy celów, w oparciu o zasoby zgromadzone z niewielkiej zwykle grupy źródeł dochodów. Wg. u.f.p. f.c. to fundusz, którego środki pochodzą ze środków publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionycli zadań. Przykładami funkcjonujących f.c. są: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (i Fundusz Rezerwy Demograficznej), Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Narodowy Fundusz Rewaloiyzacji Zabytków Krakowa.

Optymalnymi warunkami do utworzenia f.c. jest względnie stałe zapotrzebowanie na środki finansowe oraz względnie stabilne źródło dochodów. Finansowanie określonej sfeiy metodą funduszową zabezpiecza ją przed corocznym konkurowaniem o środki w ramach budżetu. Z drugiej strony okresowe wahania źródeł i dochodów prowadzą do destabilizacji sytuacji. Środki budżetowe i funduszowe są co zasady odseparowane - nie jest możliwe wzajemne wspomaganie. U.f.p. umożliwia jednak w takiej sytuacji sięganie do budżetu. Ze względu na związek funduszy z budżetem można wyodrębnić f. autonomiczne, powiązane oraz wewnątr zbudże towe.

Fundusze autonomiczne nie pozwalają na transfer środków między nimi a budżetem, nie oznacza to jednak, że są funkcjonalnie niezależne. Fundusze powiązane z budżetem mogą przekazywać i otrzymywać środki z budżetu, natomiast fundusze wewnątrzbudżetowe to szczególna konstrukcja prawna samego budżetu. Jest to taka sytuacja, gdy przepisy pozwalają na finansowanie pewnego celu tylko z pewnego źródła dochodów. Podobny charakter ma zresztą dysponowanie środkami ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi. Są one gromadzone na odrębnym rachunku i wydatkowane tylko do wysokości kwot na nim zgromadzonych, na cel określony w umowie lub deklaracji dawcy.

Fundusze scentralizowane tworzą jednolite konstrukcje, ich zasoby znajdują się w dyspozycji określonego ministra (np. Fundusz Promocji Twórczości). Fundusze zdecentralizowane stanowią zespoły jednorodnych funduszy albo fundusz centralny z funduszami terenowymi. Następuje podział dochodów między nie oraz możliwy jest ich przepływ.

Wyodrębniamy także fundusze będące osobami prawnymi oraz stanowiące tylko formę organizacyjną zasobów pieniężnych

Gospodarka finansowa funduszy celowych odbywa się na podstawie ich rocznych planów finansowych. Co do zasady wydatki mogą być dokonywane w ramach zgromadzonych funduszy, wyjątkowo jednak możliwe jest zaciąganie kredytów i pożyczek, gdy ustawa ustanawiająca na to zezwala. Wydatkowanie na cele inne niż w ustawie tworzącej fundusz jest możliwe tylko gdy nie otrzymuje on dotacji z budżetu. Fundusze mogą prowadzić w ograniczonym zakresie działalność zarobkową - np. obejmując udziały w spółkach