4774

Ustrzyki Dolne, 31 grudnia 2003 r.

1. Geneza Sądu Najwyższego

W Polsce feudalnej niełatwo jest wskazać sąd, który uważano by za najwyższy w państwie. Za przyczynę tego stanu rzeczy należy uznać podział społeczeństwa na stany, z których każdy podporządkowany był własnemu prawu i podlegał rostrzygnięciu powołanego tylko dla niego sądu.

Do wskazania najwyższego sądu niezbędne jest wykształcenie się hierarchii jako rezultatu systemu odwoławczego, który zasadniczo w średniowieczu nie istniał. Z drugiej strony, o ile nie istniał w Polsce najwyższy sąd, to możliwe jest wskazanie najwyższego systemu prawa obejmującego stan szlachecki. I tak właśnie skonstruowana została apelacja, wprowadzona kodeksem procesowym „Formula processus” z 1523 r., taka sama dla postępowania cywilnego, jak i karnego.

Kolejnym krokiem w kierunku ustanowienia najwyższego sądu w kraju było powołanie w 1578 r., za panowania Stefana Batorego, Tiybunału Koronnego w Piotrkowie. W 1581 roku powołano Trybunał dla Litwy, ten zbierał się kolejno w Wilnie, Nowogródku i Mińsku. Trzeba zwrócić uwagę, że Trybunał Koronny funkcjonował jako sąd oddzielony od władzy ustawodawczej i wykonawczej, a sędziów wybierano corocznie na sejmikach szlacheckich. Pomimo powołania go przez króla, nie był sądem królewskim, lecz szlacheckim, czyli sądem stanu suwerennego politycznie w rzeczpospolitej szlacheckiej. U schyłku swego istnienia podupadł i stał się narzędziem w rękach oligarchii magnackiej.

2