6834

była matka. Okresowi chłopięctwa odpowiadała szkoła języka ojczystego. Szkoła średnia, inaczej języka łacińskiego, obejmowała młodzież w wieku 12-18 lat. Natomiast czwarty szczebel kształcenia przypadał na wiek 18-24 lata i była to akademia funkcjonująca w każdym państwie, a mieli się w niej kształcić kandydaci na przyszłych uczonych. Dla poszczególnych szczebli opracował dokładny program wychowania i nauczania. Szczególną uwagę zwrócił na rozwój fizyczny dziecka w wieku przedszkolnym, a także na higienę odżywiania, ubioru jak również gry i zabawy na świeżym powietrzu. Kładł również nacisk na kształtowanie poczucia moralnego dziecka tzn. pobudzanie ambicji, uczenie posłuszeństwa, szacunku dla starszych i przyzwyczajanie do pracy. Nauka powinna odbywać się przez zabawę, ponieważ zdaniem Komeńskiego okres przedszkolny to przygotowanie do nauki szkolnej.

W programie powszechnej szkoły elementarnej z szerokiego programu nauczania, który obejmował: czytanie, pisanie, rachunki, geometrię, śpiew, religię i moralność, ekonomię, historię powszechną, politykę, kosmografie i fizykę, należało wybrać elementy wiedzy praktycznej i użytecznej. Program uzupełniała wiedza o rzemiośle, której celem miał być między innymi prawidłowy wybór zawodu.

W programie szkoły średniej w doborze przedmiotów nauczania Komeński starał się połączyć tradycję humanistyczną z naukami przyrodniczymi. Łączył elementy zoologii, anatomii, rolnictwa, fizyki, a także geografii czy etyki i historii społecznej. W swoich poglądach dydaktycznych Komeński odwoływał się często do przyrody. Według niego natura rozwija się powoli i systematycznie, od form prostych do bardziej złożonych, nie uznając gwałtownych skoków.. Tak samo powinien postępować nauczyciel. Wprowadzał zasadę logicznej ciągłości wiedzy. Materiał poprzedniej lekcji powinien łączyć się z poprzednim i przygotowywać do przedstawienia następnego. Zwracał również uwagę na to, iż pierwszym etapem poznania rzeczywistości są zmysły, a dopiero drugim rozum. Jego pogląd na tę sprawę głosił, że naukę szkolną powinno się zaczynać od rzeczy, a nie od słów i pojęć. Twierdził też, że poznanie zmysłowe można zastąpić modelami czy rysunkami tylko w wyjątkowych wypadkach, np. ryciny w podręcznikach, które stosował Komeński w sposób doskonały.

Wedle autora „Wielkiej dydaktyki" odwoływanie się do funkcjonowania przyrody jako wzoru dotyczyło nie tylko sposobów poznawania rzeczywistości, ale także tego, iż podstawą rozwoju przyrody nie jest przymus, ale dobrowolność. Tak też i w nauczaniu nie wolno stosować kar fizycznych. Niechęć uczniów do nauki ma najczęściej swoje źródło w złej pracy nauczycieli, a największą tajemnicą skutecznego wychowania jest to aby umieć rozwijać naturalną skłonność do nauki i dobra, którą dzieci posiadają. Taki sam pogląd na tą sprawę niezależnie od Komeńskiego wyznawał J.J. Rousseau XVIII wieku.

2