7493

wyjaśnianie zjawiska poprzez wskazanie na cele, którym zjawisko ma służyć

- w tle takiego wyjaśniania znajdują się różne cele społeczne, różne motywacje ludzkie - często pojawa się wówczas, gdy próbuje się ustalać motywy działania, badać strefę świadomościową łatwo poddaje się krytyce, wartość poznawczą ma wątpliwą i niestabilną

4) wyjaśnianie kauzalne

najdoskonalsza forma wyjaśniania, jaką znamy wyjaśnianie zjawisk poprzez wskazanie na ich przyczyny powszechne w naukach społecznych

definicja wyjaśniania kauzalnego w naukach społecznych jest dość rozregulowana, aby było stosowane praktycznie (brak twardej definicji, jak np. w naukach przyrodniczych: dać wyjaśnianie przyczynowe taktu w naukach przyrodniczych to tyle, co wyprowadzić dedukcyjne twierdzenie = prognozę, które ten fakt opisuje używając jako przesłanek dedukcji pewnych praw ogólnych oraz pewnych zdań jednostkowych, które możemy nazwać warunkami wyjściowymi => wynika z niej, że wyjaśnić przyczynowo to tyle, co przewidzieć je dedukcyjnie ( z logicznego punktu widzenia wyjaśnianie to przewidywanie)

W naukach społecznych jedyną formą determinizmu jest determinizm technologiczny, który bierze swój początek

w postępie nauki. Splata się on przedziwnie z naszą wiedzą o świecie zjawisk społecznych. Ale przewidywanie w

naukach społecznych jest mylne, zawodne i ograniczone.

PRZYCZYNOWOŚĆ w naukach społecznych pojawia się w 3 kategoriach:

♦    jako pewna forma kategorii

♦    jako pewna forma zasady obowiązującej w świecie społecznym

♦    jako pewna forma doktryny społecznej

Jako pewna forma kategorii -

■    przyczynowość jako odpowiednik węzi przyczynowej, jako warunkowanie przyczynowe (jest się przekonanym, że zjawiska pozostają w relacji przyczynowo-skutkowej)

■    to rozumienie przyczynowości często wyraża się w formułowaniu praw ogólnych o charakterze przyczynowym: te same przyczyny w tych samych sytuacjach dają te same skutki

■    prawa nauki nie muszą mieć charakteru przyczynowego - one opisują pewne prawidłowości, ale nie zawsze o charakterze przyczynowym

■    należy także pamiętać, że prawa nauki to twory językowe, nietożsame z rzeczywistością - w teorii marksistowskiej silny determinizm (brak różnicy między obiektem językowym a rzeczywistym zjawiskiem)

Jako pewna forma zasady funkcjonującej w świecie społecznym -

♦    takie rozumienie przyczynowości oznacza, że jest się skłonnym werzyć, że wszystko ma swoją przyczynę -wówczas przyczynowość zyskuje walor powszechności oraz kreuje mechanicystyczny obraz świata

■    zapomina się wtedy, że przyczynowość nie ma statusu ontologicznego, nie istnieje realnie

Jako pewna forma doktryny społecznej -

♦    przyczynowość nabiera swoistych znaczeń, zaczyna się przekształcać w profetyzm, fatalizm

2/2