103062

HISTORIA FLOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ

L Poznanie

•    Augustyn uważał, że należy dążyć do prawdy nie z racji czysto akademickich, ale dlatego, że jest ona źródłem prawdziwego szczęścia, którego warunkiem jest poznanie, gdyż człowiekiem szczęśliwym może być tylko człowiek mądry. Nie zastanawia! się zbyt długo, czy ludzie mogą w ogóle osiągnąć pewność, ale przeszedł od razu do tego, jak to się dzieje, że skończony, zmienny umysł ludzki dochodzi do poznania praw, które go przekraczają.

•    Augustyn uznał za epikurejczykami, że zmysły nie kłamią ani nas nie zwodzą, lecz to my sami możemy wprowadzić siebie w błąd. W ten sposób broni się przed atakami sceptyków. Oprócz tego dowodzi Augustyn istnienia prawdy - kto wątpi, ten wie przynajmniej, iż wątpi.

•    Dalej, Augustyn, w sprawie pewności istnienia jakiegokolwiek realnego przedmiotu, mówi, że człowiek jest pewny co najmniej własnego istnienia (.jeśli wątpię, jestem¹). Z istnieniem zaś łączą się koniecznie życie i rozum. Sceptycy nie mogą bowiem unieważnić niewzruszonego poznania, jakie umysł ma sam z siebie, bez pomocy zmysłu. Pewność jest więc korelatem doświadczenia wewnętrznego.

•    Co do przedmiotów zewnętrznych, to Augustyn nie uznawał ich za właściwy przedmiot ludzkiego intelektu, a jedynie za punkt wyjścia we wznoszeniu się umysłu do Boga (choć odpowiedniejszym punktem wyjścia jest sama dusza). Fakt, że nie uważa Augustyn zmysłów za nieomylne, ale nie neguje wiary w ich świadectwo w ogóle. Należy pamiętać, że interesowało go poznanie prawd wiecznych oraz relacja tego poznania do Boga. więc nie poświęcał zbyt wiele czasu rozważaniom nad poznaniem rzeczy zmysłowych.

•    Najniższym stopniem poznania jest więc poznanie zmysłowe - akt duszy posiłkującej się narządami zmysłów - \Maściwe ludziom i zwierzętom. Ludzie mogą osiągnąć też rozumowe poznanie przedmiotów cielesnych (wiedzę), które polega na świadomym zachowywaniu ich pamięci, dowolnym sobie ich przypominaniu, wypowiadaniu rozumnych sądów o nich oraz postrzeganiu ich w kontekście ich wiecznych wzorów.

•    Najwyższym stopniem poznania jest kontemplacja rzeczy wiecznych (mądrość) przez sam tylko umysł, bez pośrednictwa zmysłów. W odróżnieniu od pośredniego, praktycznego stopnia, ten ma charakter czysto teoretyczny. Wrażenia zmysłowe są kwestią indywidualną i tyczą się przedmiotów, które znajdują się poniżej intelektu człowieka. Wieczne prawdy i idee wzorcze są natomiast wspólne wszystkim ludziom, gdyż obecne są w boskiej inteligencji, jako racje stworzenia świata. Nie znaczy to jednak, by umysł ludzki, poznając idee wzorcze i prawdy wieczne, poznawał też istotę Boga, która jest tożsama z bożym umysłem. Człowiek potrafi rozróżniać wyższe przedmioty, ale wcale nie musi dostrzegać ich w ich ostatecznej Podstawie. Cechy niezmienności i konieczności pozwala umysłowi dostrzec w prawdach wiecznych .światło" przychodzące od Boga do umysłu ludzkiego. Należy też pamiętać, że dowód na istnienie Boga oparł Augustyn w konieczności istnienia Podstawy dla wzorców idealnych, tym samym zakładając, że można rozpatrywać je nie dochodząc do owej Podstawy.

1

   Augustyn mówi, że nie możemy postrzegać niezmiennej prawdy o rzeczach, jeśli nie są one iluminowane, jakby przez jakieś słońce, jntełigibilne światło” pochodzące od Boga. Dzięki niemu rozświetlone rzeczy stają się zrozumiałe dla zmiennego i czasowego intelektu. Nie znaczy to, by funkcja iluminacji polegała na ich .wlaniu”, a jedynie na .oświetleniu”.