103074

HISTORIA FLOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ

3. Natura i jej podział

Dialektyka to metoda posługiwania się rozumem celem osiągnięcia zrozumienia tego, w co człowiek wierzy. Podstawowymi operacjami dialektycznymi są podział i analiza. Podział wychodzi od jedności najwyższych rodzajów, a dochodzi do jednostek. Analiza podąża w przeciwnym kierunku. Dla Eriugeny podział i analiza są nie tylko abstrakcyjnymi metodami rozkładania i składania natury, ale i samymi prawami natuiy - jego doktryna jest „fizjologią".

Natura obejmuje wszystko to, co jest zdolne być, lub nawet nie być. Dzieli się ona na cztery główne części: naturę, która stwarza, a nie jest stworzona, naturę, która jest stworzona i tworzy, naturę, która jest stworzona i nie tworzy, oraz naturę, która nie jest stworzona i nie tworzy.

Natura, która stwarza, a nie jest stworzona, jest Bogiem rozpatrywanym jako zasada rzeczy, a natura, która nie jest stworzona i nie stwarza jest Bogiem rozpatrywanym z punku widzenia zaprzestania stwarzania i udania się na spoczynek. Natura wymieniana w podziale jako druga odpowiada prawzorczym Ideom, które tworzą rzeczy, choć same zostały stworzone przez Boga. Natura wymieniana jako trzecia odpowiada przedmiotom stworzonym przez Idee, które same niczego już nie stwarzają.

Podziału natury nie należy interpretować jako rozczłonkowania całości na jej części. Podział ten oznacza akt, przez który Bóg wyraża siebie i daje się poznać w hierarchii bytów.

Określając naturę każdego bytu, należy posługiwać się arystotelesowskimi kategoriami. Bóg jednak do tego stopnia przewyższa byty szczegółowe, że żadna kategoria się do Niego nie stosuje. Bóg jest więc niewypowiedziany; próbując o nim móvać, należy odwołać się do metod Pseudo-Dionizego. Zacząć należy od stadium teologii afirmatywnej, by przejść z kolei do teologii negatywnej, aby wreszcie przejść do uzgodnienia obydwu w „teologii najwyższej'.

4. Boskie Idee

Bytom stworzonym, które same tworzą, filozofowie nadali nazwę „Idei". Według Eriugeny, zostały one stworzone przez Ojca w Słowie i współistnieją w nim odwiecznie. Nie miały początku w czasie, można więc mówić o nich, że są współwieczne z Bogiem, choć w swym wiecznym istnieniu od Boga zależą. Doktryna ta była wielokrotnie krytykowana w późniejszych czasach. Broniła się w taki sposób: jak liczby zawierają się w doskonałej postaci Jedności, tak wszelkie Idee znajdują się w Bogu, nie zakłócając Jego absolutnej Jedności. Słowo u Eriugeny odziedziczyło podstawowe atrybuty i funkcje płotyńskiego nous - jest Jednością, która, sama w sobie prosta, zawiera zarodki przyszłej różnorodności.

To tłumaczenie nie usuwa następującego problemu: jeśli prawzory rzeczy są stworzeniami, a stworzenia z konieczności muszą być skończone, to w jaki sposób można utożsamiać je ze Słowem?