104839

2.    Wdrukowania roli (naznaczania rolą w sensie pozytywnym lub negatywnym) wynikający z mechanizmu retrospektywnej interpretacji zachowań i postaw jednostki, pełniącej określone role (np. role eks - więźnia, eks - alkoholika),

3.    Wrastania -w rolę, występujący bardzo często w procesie przystosowywania się do ról społecznie i moralnie nieakceptowanych. Proces ten opiera się przede wszystkim na mechanizmie neutralizacji roli po przez:

a)    negację ofiaiy,

b)    negację krzywdy,

c)    negację odpowiedzialności.

4. Fetyszyzacji (autonomizacji) roli, wynikającej z przyjęcia przez jednostkę superkonfonnistycznej postawy względem roli, która jest celebrowana nie ze względu na określony cel ale na nią samą (np. rola matki). Podkreślić należy, iż szczególnie łatwo procesowi fetyszyzacji podlegają role służbowe.

II.    Manipulacji rolą, polegającą na tym, iż pełniona rola pełni wyraźnie funkcje dekoracyjne, fasadowe, mające ułatwić pełnienie innych ról lub czerpanie z tej roli wyraźnych korzyści. W tym procesie ukrytego przedefiniowania pełnionej roli podstawowe znaczenie ma fakt, iż rola ta traktowana jest często instrumentalnie.

III.    Negacji roli, polegającej na mniej lub bardziej wyraźnym odrzuceniu roli pełnionej przez siebie (lub też roli do pełnienia której jesteśmy formalnie zobowiązani) lub roli jako takiej (np. roli kobiety w koncepcji ruchów wyzwolenia kobiet, roli narkomana w ich społecznej terapii itp.).

IV.    Kreacji roli (czyli tworzenie roli, której dotąd nie było). Ten rodzaj relacji między jednostką a rolą społeczną ma miejsce przede wszystkim w odniesieniu do jednostek innowacyjnych, twórczych ale nie tylko (w Polsce rola maklera giełdowego, bezrobotnego absolwenta wyższej uczelni itp.)⁸⁶.

Jeżeli zatem przyjmiemy za Meadem, iż ludzie komunikują się i wchodzą w interakcje dzięki temu, że są zdolni do uzgodnienia symbolicznego sensu gestów słownych i gestów ciała (mimika, tonacja głosu), to z pewnością czynią to w oparciu o procesy interpretowania, oceniania, definiowania i planowania. Kreacyjna natura interakcji powoduje, iż mówiąc słowami Turnera "Zamiast tworzyć jedynie mechanizm transmisji, dzięki któremu istniejące wcześniej struktury psychologiczne, społeczne i kulturowe w sposób nieunikniony kształtują zachowanie, symboliczna natura interakcji gwarantuje, że społeczne, kulturowe i psychologiczne struktury będą się zmieniać poprzez zmiany w definicjach i zachowaniach ludzi"⁸⁷.

R. H. Turner w swych rozważaniach na temat procesu przyjmowania roli społecznej jest nawet zdania, iż jest on zarazem procesem "tworzenia roli", ponieważ interakcja jest zawsze procesem tymczasowym, związanym z nieustannym sprawdzaniem naszej wiedzy i wyobrażeń na temat roli naszego partnera. Stąd też wspomniany autor podkreśla m. in., iż charakter roli (jej definicja) będzie się zmieniać, o ile istnieją permanentne zmiany albo w zachowaniach tych, których się sądzi, że odgrywają role, lub w kontekście, w jakim rola ta jest odgrywana (tendencja do zgodności zachowania z rolą).

W swych twierdzeniach R. Turner podkreśla, iż role społeczne wykazują tendencje do uzupełniania się z innymi rolami (rola męża i żony, pracodawcy i pracobiorcy), zaś same jednostki dążą do działania w taki sposób, by łagodzić napięcie powstające w wyniku sprzeczności w obrębie ról, konfliktu ról i nieadekwatności roli oraz aby zwiększać gratyfikacje wynikających z wysokiego stopnia tej adekwatności. Będąc bardzo konsekwentnym w swych twierdzeniach na temat roli społecznej Turner określa osobę jako "(...) repertuar ról, jakie odgrywa jednostka. Podczas gdy uznaje, że "ludzie są zwykle całkowicie kim innym", gdy odgrywają odmienne role, a nawet posiadają poczucie tego "kim w danej chwili są", to w rzeczywistości używają oni ról także jako środków do