115974

26. Przełącznik kręgu poziomego i pionowego

I. SPODARKA

Spodarka stanowi podstawę teodolitu i służy do jego poziomowania, za pomocą trzech śrub ustawczych. Dolne zakończenia śrub przechodzą przez płytkę sprzęgająca, która na środku ma nagwintowany otwór, do której za pomocą śruby sprzęgająca przykręca się instrument do głowicy statywu. Pod płytką sprzęgająca znajduje się płytka podstawowa, na której opierają się zakończenia śrub ustawczych. Płytka ta po lekkim odkręceniu śniby sprzęgającej umożliwia przesuwanie teodolitu po głowicy statywu. Spodarka może być wbudowana w instrument albo też stanowić dolną niezależną część teodolitu (najczęściej stosowane). Mówimy wówczas o spodarce wymiennej. Aby oddzielić górną część teodolitu od spodarki należy odkręcić śrubę dociskową a następnie wyjąć czop osiowy instrumentu z tulei spodarki. Zakładając, że wcześniej spodarka została spoziomowana, możemy teraz wsadzić do niej tarczę celowniczą. Wykorzystuje się ten schemat przy pomiarze kątów metodą trzech statywów. Do ustawienia teodolitu nad punktem (scentrowanie instrumentu) służy pion optyczny.

Jest to element optyczny wbudowany w spodarkę lub w alidadę, za pomocą którego możemy ustawić znaczek centrujący (obserwowany w polu widzenia pionu optycznego) nad punktem. Do ustawienia ostrości znaczka centrującego służy okular pionu optycznego.

2. LIMBUS

Limbus (koło poziome) jest to krąg z naniesionym podziałem kątowym wyrażonym w stopniach lub w gradach. Na limbus rzutowane są kierunki ramion mierzonego kąta a następnie z różnicy tych kierunków wyliczana jest wartość kąta. Teodolity optyczne wyposażone są w szklane limbusy, na których podziały kątowe i opisy są naniesione na szkle metoda fotochemiczną. Mikroskopy odczytowe stosowane w teodolitach optycznych dają powiększenie 20-90x, dlatego kreski limbusa i ich opisy mają grubość linii nie przekraczającej kilku mikrometrów. Limbus może być oświetlony światłem dziennym, kierowanym z zewnątrz przez płaskie lusterko do systemu optycznego, rozpoczynającego się od przeszklonego otworu iluminatora na wsporniku lunety poprzez kręgi: poziomy (Hz) i pionowy(V) do mikroskopu odczytowego. Okular lunetki systemu odczytowego umieszczony jest równolegle do okularu lunety. W czasie pomiaru teodolit musi być idealnie spoziomowany, tak aby oś „v” zajmowała położenie pionowe, a limbus był prostopadły do niej.

3. ALIDADA

Alidada jest obracalną częścią teodolitu, osadzoną nad limbusem. Zawiera na obudowie i w jej wnętrzu liczne mechanizmy oraz elementy optyczne instrumentu. Najważniejsze części alidady to : luneta połączona a stałe z kołem pionowym, urządzenia odczytowe kręgów podziałowych (mikroskop), libele, pion optyczny, śruby zaciskowe i leniwki, mechanizm repetycji lub reiteracji. Na alidadzie znajdują się dwie libele: libela alidadowa, zwana także libelą rurkową oraz libela okrągłą zwana libelą sferyczną. Libele te posiadają ampułki wypełnione cieczą, w których to znajduje się pęcherzyk powietrza. Ampułki te mają wygrawerowane elementy, których punkt środkowy zwany jest punktem głównym G libeli. Obie te libele służą do wyznaczania płaszczyzn poziomych. Wykonanie tej czynności odbywa się za pomocą wspomnianych już śrub poziomujących. Jeżeli pęcherzyk powietrza zajmie położenie