44565

senatem o sprawach i konstytucyjach przyniesionych według dawniejszych konstytucji spoinie radzić, i sejm kończyć in term ino bez świec powinni będą.

Tak więc najważniejsze stadia sejmu przedstawiały się następująco:

1)    elekcja marszałka poselskiego, która odbywała się pierwszego dnia obrad

2)    rugi poselskie tego dnia w stosunku do obecnych, z prawem jednak objęcia nimi również i tych, którzy na sejm zjadą później

3)    obrady w izbach połączonych, składające się z:

a)    powitania króla

b)    czytania paktów konwentów

c)    wygłoszenia przez kanclerza propozycji od tronu

d)    odczytanie skryptów ad archiwum uchwalonych na poprzednim sejmie

e)    odczytanie uchwał rad senatu za okres od ostatniego sejmu

f)    upomnienie się wakansów

g)    wota poszczególnych senatorów

h)    mianowanie przez króla deputatów z senatu do konstytucji, skarbu i artylerii

i)    wysłuchanie sprawozdań posłów wysłanych za granicę z upoważnienia poprzedniego sejmu

4)    obrady w izbach - odbywanie sądów sejmowych przez króla z udziałem senatorów i mianowanych przez marszałka poselskiego, w izbie poselskiej debata nad przygotowaniem konstytucji sejmowych - na izbie spoczywał obowiązek zajęcia się w pierwszej kolejności sprawami zabezpieczenia kraju

5)    w ciągu ostatnich 5 dni obrady wspólne dla ostatecznego przedyskutowania przygotowanych projektów ustaw.

Konstytucja z 1690 roku została najważniejszym i najbardziej doniosłym osiągnięciem ustrojowym Rzeczypospolitej. Pojawiały się dalsze próby przeróbek ustalonych zasad, ale z reguły ograniczały się one do dyskusji dworskich albo publikacji literackich.

Oczywiście sama otoczka sejmu nie była pozbawiona wielkiej pompatyczności. Trzeba tu dodać, że zanim rozpoczęto sejmowanie najzacniejsi arystokraci udawali się na zamek królewski, a by towarzyszyć królowi w drodze do katedry i zając odpowiednie miejsce w jego orszaku. Msze celebrował jeden z biskupów, czasem zaś prymas lub nuncjusz papieski. Po mszy wysłuchiwano kazania, które przesycone były treścią polityczną, partyjną. Padały z ambony hasła usprawniania obrad, padały nazwiska zasłużonych posłów oraz tych, którzy nie mogli pochwalić się wzorowym postępowaniem sejmowym. Kazania o podobnej tematyce prowadzone przez tego samego duchownego miały miejsce przez wszystkie niedziele w czasie których odbywał się sejm. Po odprawionej ceremonii mszalnej stany w ustalonej kolejności odprowadzały króla na jego pokoje, po czym zajmowano miejsca w izbie senackiej, gdzie marszałek starej laski miał powitać króla oraz poprosić go o formalną zgodę na odejście z funkcji i uzyskać zezwolenie na wybór nowego marszałka. Po tej formalności posłowie opuszczali izbę senacką a senatorowie robili to samo co monarcha, czyli udawali się na spoczynek, lub czynili przygotowania do sądów sejmowych.

Następnie wybierano nowego marszałka. Jeżeli chodzi o wotowanie odbywało się w kolejności województw, począwszy od woj. Krakowskiego i zatorsko - oświęcimskiego a skończywszy na woj. inflandzkim i czernichowskim. Po wysłuchaniu mowy inauguracyjnej marszałka nowej laski, który przeprowadzał lub kontynuował rugi. Po uporaniu się z ta sprawa, która nieraz absorbowała wiele czasu, można było rozpocząć czynności powitalne oraz połączyć się z senatem. Ustalano wtedy listy wakatów i podawano nazwiska kandydatów na opróżnione urzędy i dzierżawy. Uzgadniano stanowisko izby co do czasu trwania sejmu, gdy ten czas nie był z góry wyznaczony. Wreszcie marszałek mianował delegatów izby, którzy mieli donieść królowi, aby przybył na salę. Rola króla w obradach sejmu z czasem uległa ograniczeniu, ale nigdy nie naruszono zasady, że król i tylko król może decydować od