48817

-    z inicjatywy gdańskich profesorów powstało Collegium Medicum, pierwsza na ziemiach polskich organizacja naukowa lekarzy.

-    Dużym rozgłosem cieszyła się katedra filozofii, prowadzona przez Hartłomieja Keckermanna (autor dzieł z filozofii moralnej, logiki, teologii, polityki, ekonomii, matematyki i historii; jeden z pierwszych badaczy liistorii ustroju Polski). Uważał, że król powinien mianować nauczycieli, budować szkoły, zakładać biblioteki, pamiętając, że dzieci rodzą się dla społeczeństwa i całego kraju. Należy powołać specjalny urząd do spraw wychowania, zapewnić mu stałe fundusze na utrzymanie szkół i nauczycieli. Obok szkół dla chłopców należy powoływać we wszystkich miastach i wsiach szkoły dla dziewcząt i powołać do icłi prowadzenia grono poważnych kobiet, które potrafiłyby je nauczyć przynajmniej czytania, pisania i dobiych obyczajów. Pragnąc przyzwyczaić cłiłopców do samodzielnego myślenia, organizował często wielodniowe dysputy publiczne.

-    na znacznie wyższym poziomie niż w innych szkołach stało nauczanie matematyki. Profesorowie prowadzili oryginalne badania w dziedzinie astronomii, fizyki, geografii itp. Od 1615 r. zaczęto w gimnazjum gdańskim wykładać teorię Kopernika, nieznaną niemal zupełnie w innych szkołach polskich.

-    na uwagę zasługuje lektorat języka polskiego (założony przez Jana Rybińskiego) - wprowadzono szereg polskich dzieł literackich do obowiązkowej lektury szkolnej. Na lekcje języka polskiego uczęszczała głównie młodzież gdańska narodowości niemieckiej, przygotowująca się do pracy pastorskiej w parafiach polskich, do funkcji nauczycielskich w szkłach pruskich, do pracy w administracji i sądownictwie miejskim itp.

-    podczas, gdy do gimnazjum garnęła się głównie młodzież bogatego patrycjatu, ludność biedniejsza szukała dla swoich dzieci wykształcenia praktycznego (do praktycznych umiejętności zaliczano: znajomość języków nowożytnych, arytmetyki handlowej, kaligrafii i korespondencji handlowej). Zaczęto w połowie XVI wieku organizować szkoły prywatne, zwane szkołami pokątnymi. W połowie XVII w. pojawiły się też szkoły prywatne dla dziewcząt. Początkowo szkoły te powstawały samorzutnie i działały bez żadnej kontroli. Dopiero w XVII w. rada miejska wprowadziła obowiązek rejestracji tych szkół i uzyskiwania zezwolenia na icłi prowadzenie. Wszyscy otwierający te szkoły musieli wykazać się dobrą znajomością języka, w którym chcieli nauczać. Gdańskie szkoły prywatne przyczyniły się poważnie do utrwalenia wpływów kultury polskiej i literatury na życie umysłowe znacznej części Pomorza.

• Gimnazjum Akademickie w Toruniu - ostateczne zwycięstwo luteranizmu w Toruniu w 1558r. wywołało ambitne dążenia do zreformowania w nowym duchu działających szkół parafialnych oraz do założenia własnej szkoły średniej. Prace związane z realizacją tych planów zakończono w 1568r. wydaniem ordynacji gimnazjum była to szkoła sześcioletnia, zbliżona pod względem programowym do szkół Melanchtona. Miała z jednej strony bogaty program humanistyczny z nauczaniem greki i łaciny oraz wszystkich innych przedmiotów klasycznych, z drugiej zaś wyraźne oblicze wyznaniowe z dużą ilością nabożeństw, modlitw i kazań. W trosce o doskonalenie chłopców w retoryce przewidziano sporo dysput, deklamacji i przedstawień teatralnych. Od gimnazjum typu melanchtonowskiego odróżniała gimnazjum toruńskie tylko jedna cecha - stanowiła ją osobna tzw. klasa polska, to jest rodzaj kursu języka polskiego przede wszystkim dla cudzoziemców.

-    wkrótce po założeniu gimnazjum przeżyło okres głębokiego upadku. Wydobyło się z niego w 1583r. dzięki zabiegom Henryka Strobandy (późniejszego burmistrza Torunia; wychowanka gimnazjum S tur ma). Wprowadził do gimnazjum - zamiast sześciu - dziesięć klas opartych na programie Sturmą. W 1594r. dodano jeszcze dwuletnią klasę najwyższą, w której miano uczyć wszystkich nauk wykładanych wówczas na uniwersytetach. W ten sposób szkoła uzyskała tytuł gimnazjum akademickiego. Obejmowało ono trzy stopnie szkolnictwa: szkołę elementarną, w skład której weszły klasy najniższe; humanistyczną szkołę średnią oraz dwuletnie kursy akademickie przygotowujące najzdolniejszą młodzież do studiów uniwersyteckich. Według nowej ordynacji uczeń wstępujący do szkoły w szóstym roku życia kształcił się w niej do osiemnastego bądź nawet dw udziestego roku życia, zależnie od uzdolnień i postępów w nauce. Opublikowana w 1600r. ordynacja upodobniła całkowicie gimnazjum do szkoły szturmowskiej. Reorganizacja gimnazjum spowodowała zwiększenie liczby nauczycieli do dziewięciu i zbiegła się w czasie z ufundowaniem biblioteki oraz drukarni szkolnej, która wydała wiele doskonałych podręczników i innych cennych publikacji.

-    szkoła, wbrew wyraźnym tendencjom polskich ugrupowań reformacyjnych oraz katolickich organizacji wychowawczych, powinna służyć nie tylko potrzebom religii, ale także państwa. Ścisły związek szkoły z władzami państwowymi; wskazywano na wielkie znaczenie opieki z ich strony. Przekonywano nauczycieli, że powinni wychowywać „ludzi zdolnych zarówno do słuchania, jak i rozkazywania, ludzi żądnych zaszczytnych stanowisk i trudów obywatelskich”.

2