50897

METRYKA KORONNA

W polskich kancelariach względnie późno wprowadzono system organizacyjnie wyższy aniżeli dorywcze przechowywanie luźnych materiałów. Wprowadzenie systematycznego książko wania dokumentów nastąpi to w późnym średniowieczu. Najdawniejsza wzmianka pochodzi z 1320 roku; dokument zarege strowano zarejestrowano księdze rege strać yjrtej kancelaryjnej, in registro thesauri nostri. Tak więc wielkie instytucje kościelne jak Gniezno, Kraków, Fóznań, Włocławek i Rock musiały posiadać sv* księgi rege strać yjne już w XIV w. Wiadomo, że w tym samym czasie także instytucje świeckie posługiwały się księgami w załatwia mu spraw sv*j działalności -administracyjnej, sądowej, skaibowej. Od 1300 rozpoczyna się prowadzenie ksiąg miejskich krakowskich. Me tyka koronna sięga potowy wieku XIV. Ivkterialne szczątki ksiąg rege stacyjnych kancelarii królewskiej (Metryki koronnej) zaczynają się dopiero od roku 1447. Księgi Metryki rue były prowadzone ani wedle systemu ściśle chronologicznego, ani rzeczom go, ale wedle podziału kompetencji biurowych zgodnie z urzędowym podziałem funkcji kancelaryjnych pomiędzy kanclerza i podkanclerzego, ewentualnie pierwszego sekretarza. Niewątpliwie celem tego kancelaryjnego podziału byto scentralizowanie w inkach wyższych urzędników pracy kancelaryjnej i odpowiedzialność za jej bieg. Z tego wynika, ze w kancelarii koronnej prowadzono osobno księgi kanclerskie, osobno podkanclerskie, a także, nieliczne, księgi sekretarskie. Poszczególne tomy, pisane na papierze, składają się z zeszytów, które były złożone z kilku arkuszy papieru. Częstą praktykąbyto dokładanie pojedynczych kart, rege strać ja dokumentów odbywała się w luźnych ze szytach, z których stopniowo formowano księgi. Co byto mornentem decydując ym do określenia, czy pewie n dział luźnych ze szytów nadaje się już do oprawy w księgę, trudno powiedzieć. Uważa się, że to względy wspomnianego wcze śniej podziału administracyjnego detemu no wały formowanie się tomu. Poza tym zarówno kanclerz, jak i podkanclerz, względnie sekretarz otrzymują vda$ny tom regestrowy. Dr E. Nowicki dzieli wpisy do ksiąg Ivfe tryki koronnej na trzy rodzaje:

-    wpisy dokumentów in extenso

-    wpisy w formie regestru

-    wpisy w formie notatki.

Notatki są na ogół zwięźlej sze niż regesty i wyjątkowo po siadają formuły uwierzytelniające podczas gdy regesty częściej. 2 kolei wpisy in extenso to normalne wpisy regestrowe, czynione na podstawie czystopisów oraz konceptów. Fódział ten jest subiektywne, nie oparty na żadnej naukowej podstawie. W kancelarii nie byto żadnej zasady, która określałaby, które dokumenty wpisywać w całości, a które w skróceniu. Przeważnie jednak stosowano system skracania do takich dokumentów, które dotyczyły spraw powszednich.

Wpisów dokonywano zarówno na podstawie konceptów, jak i oryginałów; na podstawie tych ostatnich zdecydowanie częściej (aprobowanych lub nie-).

Nie istniała reguła dotycząca tego, kto powinien wpisywać dokumenty, nie byto specjalny h urzędników. Przypuszcza się, ze byli to ci sami pisarze, którzy piali koncept i czystopis. Nie wyklucza się też przypadków, gdy wpis mógł by dziełem innego pisarza, nie tego, który stworzył koncept i czystopis.

Nie zawsze wszystkie dokume nty podle gały rege strać ji; mogły na to wpłynąć zapomnienie bądź zaniedbanie.

W;pi sy dokume ntów podle gały kontroli, c zęsto je dnak nie starannej, nie równomiernej i niesystematycznej.