51591

programu politechniki. W 1942 zorganizowano legalną. 2-letnią Państwową Wyższą Szkołę Techniczną. Nieoficjalny program szkoły obejmował materiał pizewidziany dla 1 roku studiów politechnicznych. Kształciło się w niej około 1500 słuchaczy. Ponadto tajne nauczanie politechniczne bazowało na czynnej od 1940 w gmachu architekmry Szkole Budownictwa Lądowego i Wodnego. Dorobek tajnych smdiów politechnicznych to kształcenie około 3000 studentów oraz wydanie 186 dyplomów inżynierskich. 18 doktorskich i 14 habilitacyjnych.

•    Konspiracyjną pracę naukowo-dydaktyczną podjęła również warszawska Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Rozpoczęcie pracy - podobnie jak na politechnice - ułatwiło zezwolenie władz okupacyjnych na przeprowadzanie egzaminów końcowych. Zajęcia rozpoczęły się w marcu 1940. Studia prowadzono na wydziale rolniczym, leśnym i ogrodniczym. W ciągu całego okresu okupacji z tajnego nauczania SGGW korzystało około 400 studentów, przy udziale około 50 wykładowców. Wydano 130 dyplomów inżynierskich i 3 doktorskie.

•    Wśród warszawskich uczelni niepaństwowych tajne nauczanie podjęły Szkoła Główna Handlowa i Wolna Wszechnica Polska. SGH należała do tych nielicznych uczelni, które otrzymały zezwolenie na rozpoczęcie zajęć. W końcu października 1939 po trzech dniach pracy nakazano jednak szkołę zamknąć. Władze uczelni funkcjonowały jednak dalej, to znaczy do czerwca 1940. Od 1941 szkoła przeszła pod zarząd miasta. Mimo. że szkoła była jednoroczna, tajne nauczanie prowadzono na trzech rocznikach. W roku akademickim 1943/44 w tajnej SGH studiowało około 800 słuchaczy pod kierunkiem ponad 50 wykładowców. Jesienią 1940 rozpoczęła tajną pracę Wolna Wszechnica Polska, która - nawiązując do dawnych tradycji - przybrała nazwę Towarzystwa Kursów Naukowych. Uczelnia składała się z trzech wydziałów: nauk politycznych i społecznych, humanistycznego i pedagogicznego.

•    Przygotowaniem nauczycieli w zakresie studiów wyższych zajmował się również Instytut Nauczycielski ZNP. Smdiowało w nim ponad 100 osób.

•    Tajne nauczanie prowadziły w Warszawie takie uczelnie artystyczne: Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej i Konwersatorium Muzyczne. Indywidualne, ale niezoiganizowane tajne nauczanie prowadzono w Warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1942 w niewielkim zakresie zorganizowano tajne studia w Akademii Nauk Politycznych.

•    Na szczególną uwagę zasługują również podziemne studia w getcie. W całej konspiracyjnej oświacie jest to zjawisko wyjątkowe, ponieważ odbywało się w warunkach nieprawdopodobnego terroru, głodu i upodlenia. Chęć życia była tak silna, że przezwyciężała strach i wszelkie inne przeszkody. Zarówno młodzież, jak i pracownicy naukowi właśnie w nauce szukali ucieczki od koszmarnej rzeczywistości. Okazją do zorganizowania tajnych studiów było zezwolenie Niemców na uruchomienie w getcie Kursów Przysposobienia do Walki z Epidemią. Kurs oficjalny od razu przekształcił się w tajne studia medyczne, które zaplanowane były na 3 lata. Zajęcia odbywały się 6 razy w tygodniu po 3 godziny dziennie. Słuchacze rekrutowali się z byłych studentów medycyny i mamrzystów. Szeroka działalność tajnych studiów została jednak przerwana przez wielką deportację mieszkańców getta do obozu zagłady w Treblince, która rozpoczęła się 22 lipca 1942 roku.

KRAKÓW:

•    Drugim poza Warszawą ośrodkiem nauczania wyższego był Kraków. Ze względu na aresztowania wśród pracowiuków krakowskiego środowiska naukowego, pracę rozpoczęto tu dopiero wiosną 1942. Przedtem ograniczano się raczej do indywidualnych kontaktów profesorów z młodszymi pracownikami naukowymi i studentami. Tajne nauczanie na UJ zorganizował prof. Mieczysław Małecki przy udziale rektora prof. Władysława Szafera i innych naukowców. Podziemną pracę rozpoczęły cztery wydziały: filozoficzny, prawa, lekarski i rolniczy. Razem z tajnego nauczania na UJ korzystało około 1000 studentów prcy udziale 136 wykładowców.

•    Poza UJ tajne nauczanie akademickie prowadziła na terenie Krakowa Akademia Górnicza. W czasie tajnych studiów przeprowadzono 278 egzaminów kursowych i dyplomowych; wydano 6 dyplomów inżynierskich i 1 doktorski.

PODSUMOWANIE:

•    Z innych przedwojennych ośrodków akademickich tajne nauczanie prowadzono na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W pierwszym studiowało tajnie około 150 słuchaczy, w dnigim zaś około 65.

•    Specyfiką tajnego nauczania wyższego było powstawaiue ośrodków w miejscowościach, w których przed wojną nie było żadnych uczelni. Takim właśnie regionem była Kielecczyzna. Główne ośrodki to Kielce i Częstochowa.

•    Organizacja, jak również metody pracy tajnych studiów akademickich były w zasadzie podobne we wszystkich ośrodkach. Wszędzie opierano się na kilkuosobowych kompletach łub też bazowano na oficjalnie działających szkołach zawodowych. Tajne studia miały charakter zorganizowany według struktury uczelni przedwojennych. Podlegały one dawnym regulaminom i przepisom, szczególnie w zakresie treści nauczania i wymogów