Przedmowa do drugiego wydania polskiego

1 ,,Psychologia tłumu" Le Bona była po raz pierwszy wydana w tłumaczeniu polskim w roku 1899. Pierwsze to tłumaczenie jest już zupełnie wyczerpane. Obecne jej wydanie polskie jest tłumaczeniem z trzydziestego szóstego wydania francuskiego z r. 1929.

Trzydzieści sześć wydań książki tej, drukowanej po raz pierwszy w 1895 r., świadczy wyraźnie, że jest ona ciągle i stale czytana przez kształcącą się w nau­kach społecznych młodzież francuską — choć w ciągu tych trzydziestu kilku lat każdy niemal rok wzbo­gacał francuską literaturę socjologiczną nowymi cen­nymi pracami.

I nie straciła „Psychologia tłumu" na wartości nie tylko dla ściśle naukowych badań, lecz i dla prak­tycznej orientacji w bieżącym życiu społeczno-politycznym — pomimo że cały jej układ i cały tok rozu­mowania w ostatnim jej wydaniu pozostał ten sam co w pierwszym.

Nie uzupełniał też Le Bon w późniejszych wydaniach faktów, na których oparł swe wnioski i twierdzenia, wydarzeniami ostatnich czasów.

Ale czytając dziś „Psychologię tłumu" nie sposób nie odczuwać, jak wiele tłumaczy nam ona faktów współczesnych — i z wojny światowej, i z rewolucji bolszewickiej, i nawet z ostatniego u nas czterolecia.

Bo uczucia, myśli, dążenia zbiorowisk ludzkich kształtują się dziś tak samo jak i w najdawniejszych znanych nam okresach cywilizacji, wedle pewnych stałych praw psychologii społecznej.

Trafne i ścisłe więc określenie tych praw daje nam wyjaśnienie zarówno zamierzchłej przeszłości, jak i dnia bieżącego, a zarazem pozwala lepiej przewidy­wać przyszłość.

Zawsze dotychczas po okresie wielkich wojennych wysiłków przeważnej części Europy następowały głębokie przemiany całego jej społeczno-gospodarczego i prawno-państwowego życia. Tak było i po wojnach krzyżowych w połowie średnich wieków, i po wojnach religijnych na początku nowych wieków, i po wojnach napoleońskich.

I wielkim złudzeniem byłoby przypuszczenie, że życie społeczne i państwowe narodów europejskich po wojnie światowej, rewolucji bolszewickiej w Rosji, przeróżnych dyktaturach, zamachach stanu w szeregu krajów będzie się za parę dziesięcioleci opierać nadal na tych samych co dziś podstawach.

Europa weszła w okres szybkich i głębokich prze­mian swego życia cywilizacyjnego. Narody, których warstwy kierujące w czas należycie kierunek tych przemian zrozumieją — wyjdą z nich wzmocnione. Narody, których rządy zaskakiwać będzie ewolucja poglądów, dążeń, uczuć szerokich mas ludności nie oczekiwanymi przez nie niespodziankami, staną się przedmiotem obcego wyzysku gospodarczego i poli­tycznego.

Warstwą kierującą naszym życiem społeczno-pań-stwowym jest ogół zawodowej inteligencji.

Podniesienie na możliwie najwyższy poziom jej wie­dzy socjologicznej, jej rozumienia praw ewolucji spo­łecznej, umiejętności należytego odróżniania przemi­jających nastrojów tłumów od trwałych dążeń ducha rasy i narodu — to warunek konieczny, by Polska wywalczyła sobie należne jej mocarstwowe stanowisko w świecie cywilizowanym.

A jedną z książek najbardziej pogłębiających zrozu­mienie ewolucji społecznej — jest Le Bona „Psycho­logia tłumu".

Polecając dokładne jej przeczytanie i przemyślenie nie tylko specjalnie naukami społecznymi zajmującej się młodzieży prawniczej, lecz w ogóle tym wszystkim, którzy chcą być świadomym czynnikiem postępu naszej siły narodowo-cywilizacyjnej i potęgi mocarstwowej Polski — jednocześnie jednak uważani za obowiązek swój przestrzec czytelników przed pesymizmem, ja­kim owiane są ostateczne wnioski francuskiego socjo­loga.

„Po osiągnięciu pewnego stopnia potęgi i złożo­ności cywilizacja zaczyna kostnieć, a następnie poczy­na chylić się ku upadkowi. Nadchodzi dla niej jesień, za którą czai się zimna śmierć. Oznaką tej ostatniej fazy jest powolny zanik ideału, który był sokiem oży­wczym duszy rasy".

Jest to zupełnie słuszne, że siła cywilizacji opiera się na sile ideałów, że osłabienie ideałów w społeczeń­stwach jest zapowiedzią ich cywilizacyjnego upadku. Ale czy musi zawsze i wszędzie przyjść to osłabienie ideałów?!

Le Bon zdaje się skłaniać do tego beznadziejnego wniosku.

Ostatnie słowa jego książki brzmią: „Każdy więc naród w pogoni za ideałem przechodzi od barba­rzyństwa do cywilizacji, a z chwilą upadku ideału umiera. Tak wygląda bieg jego żywota".

Ideał, który stanowił przez wieki siłę „rasy fran­cuskiej", jest więc wedle Le Bona „marzeniem", które wcześniej czy później rozwiać się musi, a wtedy przyj­dzie „śmierć" cywilizacji francuskiej. Wojna światowa świadczy jednak, że naród fran­cuski naprawdę daleki jest nie tylko od chwili śmierci, lecz i starości.

- Ale bo mimo oficjalnej bezreligijności Trzeciej Re­publiki religia nie stała się dla narodu francuskiego „marzeniem" jeno, tracącym swą siłę.

Właśnie wojna wykazała, że w głębi duszy narodu francuskiego jest żywa wiara religijna.

I nie ślepy to jeno przypadek zrządził, że naczelnym wodzem zwycięskich wojsk francuskich i wszystkich sprzymierzonych państw i narodów był marszałek Foch, głęboko wierzący katolik.

Ale Le Bon pozostał wolnomyślicielem, wielce ce­niącym cywilizacyjną rolę ideałów religijnych, ale osobiście uważającym je za „marzenia" nieziszczalne. I wskutek tego życie narodów to wedle niego koło, które fatalnie kończy się ich śmiercią.

Przed tym z osobistej autora niewiary, a nie z fak­tów historycznych płynącym pesymizmem ostatnich stronic książki niniejszej przestrzegam.

Stanisław Grabsk

---