POLITYKAZ ZAGRANICZNA OSTATNICH JAGIELLONÓW
Panowanie Jagiellonów
Władysław Jagiełło 1386-1434
Wł. Warneńczyk 1434-1444
Kazi. Jagiellończyk 1447-1492
+ Elżbieta Rakuszanka
Jan Olbracht 1492-1501
Aleksander jagiellończyk 1501-1506
Zygmunt I Stary 1506-1548
+ Bona
Zygmunt August 1548-1572
STOSUNKI Z HABSBURGAMI
1526 bitwa pod Mochaczem ginie Ludwig Jagiellończyk, 1530 w celu obrony południowej granicy z turcją Zygmunt I Stary zawiera porozumienie z Turcją, przekształcone później w wieczysty pokój.
STOSUNKI Z KRZYZAKIAMI
1226 - przygarnięcie, 1284 zagarniają Inflanty, 1308 - zagarniają Gdańsk, 1331 - bitwa pod Płowicami, 1335 proces w Wyszyhradzie, 1339 - proces w Warszawie, 1343 - pokój w kaliszu, 1409-1411 walki, 1454-1466 - wojna 13letnia, 1519-1521 - ostatnia wojna z zakonem.
papiestwo i cesarstwo nie udzieliło zakonowi wystarczającego poparcia, ponieważ zajęte były reformacją. Zakon wojnę przegrał, był zrujnowany. Wielki mistrz Albreht hohenzoler dokonał sekularyzacji zakonu. Zakon od tego momentu nazywał się Prusy Książece, a Wielki Mistrz zostawał świeckim księciem. Prusy stawały się lennem Rzeczpospolitej, władze sprawować mieli potomkowie A. Hohenzolera.
KWESTIA INFLANT
udział Rzeczpospolitej w wojnie o Inflanty 1551-1571 miedzy Polską, Rosją, Danią i Szwecją. 1561 nowo wybrany mistrz Gotard Kettler sekularyzował zakon i następnie w wyniku traktatu w Wilnie 1561 został on wcielony do Rzeczpospolitej. Podzielono ziemie: Kurlandia-lenno Rzeczpospolitej. Inflanty Właściwe: wspólna prowincja Polski i Litwy. Rosja zagarneła Doprad, Szwecja - Estonia z portem Revel, wyspy Dago i Ozylia, Dania - wyspy na Bałtyku, Gotlandia.
POLITYKA MORSKA
Podczas wojny o Inflanty Zygmunt Augustpróbuje stworzyć flotę królewską i angażuje tzw. kaprów - kapitanów okrętów, którzy uzyskują pozwolenie na rabunek i niszczenie floty nieprzyjaciela. Miasto Gdańsk posiada własną flotę, koncentruje handel zbożem, prowadzi własną politykę zagran., nie zawsze zgodną z państwem. Zygmunt August chce ograniczyc monopol Gdańska. Powołano w 1568 Komisję Morską. Na czele komisji był Jan Kostka, zadanie komisji było czuwać nad interesami morskimi Polski. 1570 grupa urzędników królewskich na czele z biskupem płockim Stanisławem ogłasza konstytucję karnkowskiego, określały stosunki Gdańska i Polski. Gdańsk w 1577 za wysokie kontrybucje i uznanie Stafana Batorego królem został zwolniony z tej konstytucji.
PIERWSZ WOLNA ELEKCJIA
Bezpotomna śmierć Zygmunta Augusta - ostatniego Jagiellona w lipcu 1572. W państwie powstał spór między magnaterią, a szlachtą średnią kto będzie decydował o wyborze króla. Ostatecznie zadecydowana, że króla będzie wybierał ogół szlachty podczas elekcji virtitin (powszechnej). Po śmierci króla zastępował go prymas - jakub Uchański, zwany „interrex-em”. W czasie bezkrólewia w celu zabezpieczenia wewnętrznego szlachta zawiązała konfederacje, to związek zbrojny szlachty w celu utrzymania porządku, obrony państwa, czy króla. Związek zbrojny szlachty przeciw królowi to rokosz. Działają sądy kapturowe, które wydają wyroki natychmist.
Wybór na króla Henryka Walezego w 1573-1574 ucieczka króla w czerwcu 1574. Zobowiązania które musiał podpisać król.
Artykuły henrykowskie (stałe, niezmienne, miały obowiązywać każdego władcę)
- gwarantowano niezmienność przywilejów szlacheckich
niezmienność ustroju ( demokracja szlachecka )
obowiązek zwoływania sejmu co 2 lata
wybór króla na drodze wolnej elekcji
nad poczynaniami króla będą czuwać rezydencji-senatorzy
sejm będzie kontrolował politykę wew. i zewn.
Pacta conwenta ( osobiste zobowiązania )
ślub z Anną Jagiellonkaspłacić długi Zygmunta Augusta
kształcić młodzież polską w Paryżu
sfinansować budowę floty
wprowadzić flotę francuską na bałtyk
sprowadzić do Polki 4 tyś. piechoty gaskońskiej
PANOWANIE STEFANA BATOREGO
Druga wolna elekcja 1576. Była to podwójna elekcja, Stafan Batory okazał się szybszy i osobiście zjawił się w Krakowie, poślubił Annę Jagiellonkę i koronował się na króla. GDAŃSK nie uznał go za króla 1577 - wojna z gdańskiem, gdzie Polska została pokonana nad jeziorem Lubieszowskim wojnę kończy kompromis : Gdańsk uznaje Batorego królem, płaci kontrybucje, podatki, król zawiesza konstytucje karnkowskiego. Wojna o INFLANTY Po zakończeniu wojny północnej 1570 car rosyjski Ivan IV Groźny zorganizował wyprawę wojenną na szwedzkie i polskie Inflanty (1577). przeciwdziałanie strony polskiej, wzmocnionej dodatkowo nowo stworzoną piechotą wybranicką, bezbośredni atak na tereny rosyjskie (zaplecze Inflant), zdobycie przez wojska rzeczpospolitej Płocka i Wielkich Łóków, rozejm w Jamie Zapolskiej (1582), zawarty przy pośrednictwie posła papieskiego ( rzym liczył na przejście Ivana IV na katolicyzm) Zasady: Rosja utraciła swoje wpływy w Inflantach ( m.in. Doprad) i ziemie płocką na rzecz państwa polsko-litewskiego. REFORMY Stefana B. Sądownicza: w 1578 utworzył trybunał koronny, 1581 utworzono trybunał litewski, najwyższy sąd apelacyjny, założył Akademie w Wilnie 1579. Wojskowa : utworzył piechotę wybraniecką 1578,
ZYGMUNT III WAZA ( 1587-1632 )
Zygmunt III Waza Jan III Waza + Katarzyna Jegiellonka Zygmunt I Stary
Spór Zygmunta III Wazy ze szlachtą
Król : zabiegał o interesy własnej dynastii Wazów, dążył do wzmocnienia swojej władzy, nie chciał uznać konfederacji warszawskiej, ograniczenie roli izby poselskiej, stały skarb i wojsko.
Szlachta: rząda przestrzegania wolności wyznania, zablokowanie działalności najwyższego organu demokracji szlacheckiej, na sejmie w 1606 izba poselska odrzuciała program królewski, porzucenie obrad sejmu, antykrólewski rokosz, niechętna polityce kontreformacyjnej króla i jego jezuickiemu otoczeniu.
Rokosz 1606-1609. król Hotkiewicz, Żółkiewski, szlachta Zebrzydowski, Radziwił. 1607 bitwa pod Guzowem. Kompromis król nie karze rokoszan, nie reformuje sejmu, buntownicy przepraszają króla.
WOJNY ZE SZWECJĄ.
Przyczyny: 1592 śmierć Jana III Wazy, ojca Zygmunta III . Zygmunt III Waza królem Szwecji. 1598 zdetronizowany, tron obejmuje stryj Karol IX Sudermancki. 1600 Zygmunt III przyłancza Estonie do Polski, Szwedzi chcą odzyskać Estonię, Zygmunt będzie chciał odzyskać tron, Szwedzi chcą przekształcić Morze Bałtyckie w swe wewn. jezioro. W Europie toczy się wojna 30letnia Polska w innym obozie niż Szwecja
Skutki:całe inflanty w 1611 powróciły do Polski, 1622 rozejm w Michtawie, Szwedzi zajmują większą część Inflant aż po Dźwinę, Rozejm w 1629 w Altmarku - porty pruskie, inflandzkie bez Gdańska, Pucka i Królewca przechodzą w ręce Szwedów, Szwedzi pobierają cło z Gdańska, W 1635 rozejm w Sztumskiej - Inflanty pozostają szwedzkie, ale postanowienia w Altmarku uniewazniono
WOJNY Z ROSJĄ
Przyczyny: chęć ekspansji szlachty polskiej na wschód, chęć pozyskania nowych wyznawców, w Rosji panował całkowity kryzys tzw. Wielka Smuta, wojna spowodowana powst. Chmielnicekigo.
Skutki: rozejm w 1619 w Dywylinie - do Rzeczpospolitej włączono ziemie smoleńską, czernichowską i siewierską, pokój w Polanowie - Polska otrzymała nabytki terytorialne, a Wł IV zrzekł się tytułu cara Rosji, rozejm w Andruszowie potwierdzony pokojem Grzymułtowskiego (1686) - cała lewobrzeżna część Ukrainy stracona na rzecz Rosji.
POWSTANIE CHMIELNICKIEGO
Przyczyny pośrednie
Właścicielami majątków ziemskich są Polacy, a siłą roboczą chłopi pańszczyźniani. Kozacy walczą i bronią się przed narzuceniem im systemu pańszczyźnianego - nie uznają żadnej zwierzchności nad sobą; magnateria polska to katolicy, chłopi ruscy prawosławni
Przyczyny bezpośrednie
Błędna polityka Rzeczpospolitej wobec kozaków - liczba kozaków rejstrowanych bała mała, króle Wł IV planował wojnę z Turcją lecz ta nie doszła do skutku, osobiste urazy Bohdana Chmielnickiego
Gospodarka
gospodarka folwarczno-pańszczyźniana - Polska spichlerzem Europy
Polityka
wzrost potęgi militarnej i politycznej pokonanie Krzyżaków, dobre stosunki z Habsburgami, dominacja w Europie Środk-Wsch, unia polsko-litewska 1569
Kultura
Sztuka odrodzenia ( renesans ) M. Kopernik, A.F. Modrzewski - sukienniece, kaplica Zygmuntowska, łagodny przebieg reformacji w Polsce panowała tolerancja religijna ( konf. warsz. 1572 )
CO SIĘ ROZWIJA
rozwój demokracji szlacheckiej, wzrost przywilejów szlacheckich, powstanie i funkcjonowanie Sejmu Walnego, program i realizacja ruchu egzekucyjnego
CO OSŁABIŁO
rozwinięte przywileje szlacheckie, zakończenie panowania Jagiellonów, pierwsze wolne elekcje ( art. henrykowskie i pacta conwenta ), władcy elekcyjni realizują własną politykę, wzrost pozycji magnaterii - królewięta kresowii, rokosze, dobrze funkcjonująca demokracja szlachecka, rozpad Sejmu Walnego, zrywanie sejmów i sejmików, wzrost znaczenia sejmików sterowanych przez magnaterię, decentralizacja władzy, wojny
STRATY
ogólne zniszczenie kraju, upadek handlu, spadek zbytu na zboże, agrelizacja miast, zastój zacofanie, 60% ziemi to niełogi, straty ludnościowe, choroby, zarazy, terytorialne Inflanty Szwecja, Prusy usamodzielniły się, lewobrzeżna część Ukrainy Rosja
SKARB wiecznie pusty, szlachta nie chce się opodatkować, psucie monety, państwo wyzbyło się roli monopolistycznej na bicie monety
WOJSKO ciągłe zaleganie z żołdem, zawiązanie konfederacji niepłatnego żołnierza, polscy wojowie służą w obcych armiach