Zakłócenia finansowe

W analizie ekonomicznej istotnym zagadnieniem jest porównywalność danych, brak porównywalności może doprowadzić do błędnych wniosków. Stąd też przed porównaniem wskaźników zachodzi konieczność ustalenia rodzajów i rozmiarów ewentualnych zakłóceń w porównywalności, a następnie w miarę możliwości ich eliminowanie bądź odpowiednie uwzględnianie w dokonywanej ocenie. Wyróżnić można następujące zakłócenia w porównywalności wskaźników:

1. zakłócenia metodologiczne

2. zakłócenia finansowe (cenowe)

3. zakłócenia rzeczowe

4. zakłócenia organizacyjne

Zakłócenia o charakterze finansowym (cenowym) mogą powstać na skutek zmian cen sprzedaży wyrobów, robót i usług wynikających z decyzji organów upoważnionych do ustalania ceny lub producentów a także na skutek zmiany cen zakupu surowców, materiałów i usług. Podobny skutek wywołać może inflacja, zmiany stawek amortyzacyjnych, kursów walut, taryf przewozowych, telekomunikacyjnych i pocztowych, składek ubezpieczeniowych, oprocentowania kredytów bankowych.

Inflacja, czyli wzrost poziomu cen, kapitał się deprecjuje, traci na wartości, sile nabywczej, powodując niekontrolowane i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. Ma ona bardzo duży wpływ na cała gospodarkę. Istnieje przekonanie, że lekka inflacja powoduje wzrost produkcji. Natomiast nadmierna inflacja powoduje wzrost zysków, co pobudza działalność inwestycyjna, przyczyniając się do szybkiego wzrostu gospodarczego. Efekt ten wzmacniany jest dodatkowo, gdy nominalna stopa procentowa rośnie wolniej niż inflacja. Ucieczka od pieniądza i zwiększone zakupy dóbr, charakterystyczne dla inflacji, przyczyniają się do pobudzenia działalności inwestycyjnej. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że na skutek inflacji ceny tracą swoją informacyjna rolę, co może prowadzić do nieoptymalnej alokacji zasobów. Np. ucieczka w dobra rzeczowe (metale szlachetne, ziemia, nieruchomości) może prowadzić do boomu na rynku metali szlachetnych i w branży budowlanej. W nadziei na zyski przedsiębiorcy działający w tych branżach podejmują dodatkowe inwestycje najczęściej finansowane z kredytów. Opanowanie inflacji powoduje że inflacyjnie stymulowany popyt spada. Rozpoczęte inwestycje nie zostają zakończone a zamrożony w nich kapitał nie może być efektywnie wykorzystany przez inwestorów, którzy dodatkowo są zobowiązani do spłaty kredytów. W efekcie doprowadza to w wielu przypadkach do bankructwa zaangażowanych w przedsięwzięcie firm. W takich warunkach zjawiska inflacyjne utrudniają (lub wręcz uniemożliwiają) przeprowadzenie prawidłowego rachunku ekonomicznego. Nie można oszacować przyszłego poziomu cen, trudno ocenić koszty i zyski związane z danym przedsięwzięciem.

Inflacja powszechnie występuje w światowej gospodarce. W różnych krajach z innym natężeniem. Niski poziom inflacji (kilkuprocentowy) uznawany jest przez większość ekonomistów za korzystny dla gospodarki, dlatego też banki centralne na świecie próbują utrzymywać inflację na takim właśnie niskim poziomie.

Rodzaje inflacji ze względu na jej przyczyny:

• Inflacja popytowa (ciągniona przez popyt) - Ten rodzaj inflacji powstaje, gdy w obiegu znajduje się zbyt duża ilość pieniędzy. Nadmiar ten może powstawać na różne sposoby: nadmierną kreację pieniądza kredytowego, nadmierny wzrost płac lub nadmierne wydatki budżetowe. Zjawisko inflacji ciągnionej przez popyt bardzo wyraźnie widoczne jest w gospodarkach, których rządy finansują wydatki budżetowe przez nadmierną emisję pieniądza - tzw. „drukowanie pieniędzy”.

• Inflacja kosztowa (pchana przez koszty) - Ten rodzaj inflacji powstaje w wyniku wzrostu kosztów produkcji. Przyczyny tego wzrostu mogą być wielorakie - kurczenie się zasobów naturalnych, dodatkowe cła lub regulacje przy imporcie itp.

• Inflacja wbudowana - wynikająca z oczekiwań odnośnie inflacji. Według teorii inflacji wbudowanej, w gospodarce występuje zamknięte koło: Pracownicy wymagają podwyżek płac chcąc utrzymać wzrost płac powyżej inflacji, pracodawcy przerzucają ten dodatkowy koszt na klientów i nakręcają tym samym spiralę inflacyjną, to z kolei znów motywuje pracowników do żądania podwyżek płac.

Rodzaje inflacji ze względu na jej nasilenie.

• Inflacja pełzająca - jest to stały niski poziom inflacji. Ten rodzaj inflacji występuje w większość krajów wysokorozwiniętych. Inflacja pełzająca nie zakłóca niekorzystnie na procesów gospodarczych oraz jest kontrolowalna poprzez narzędzia polityki monetarnej. Cel inflacyjny większości banków centralnych w rozwiniętych gospodarkach to właśnie inflacja pełzająca w okolicach 1-3%

• Inflacja krocząca - jest to podwyższony poziom inflacji (5-15%). Inflacja krocząca jest pierwszym momentem wymykania się inflacji spod kontroli. Oczekiwania inflacyjne w gospodarce wzmagają się, co dodatkowo wspomaga proces inflacyjny. Inflacja zaczyna się systematycznie nasilać.

• Inflacja galopująca - z inflacją galopującą mamy do czynienia, gdy stopa inflacji wynosi powyżej 15%. W takich warunkach podejmowanie decyzji i planowanie przez przedsiębiorstwa staje się utrudnione, narastają zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, a wzrost gospodarczy zaczyna wyhamowywać.

• Hiperinflacja - wstępuje, gdy stopa inflacji osiąga kilkadziesiąt procent. W takich warunkach racjonalne gospodarowanie i planowanie staje się niemożliwe. Przedsiębiorstwa nie są w stanie prowadzić rachunku ekonomicznego. Skutkuje to załamaniem w gospodarce.

Wahania kursów walut są niemożliwe do dokładnego przewidzenia, przy czym zmiany te mogą zarówno powodować straty, jak i stwarzać możliwość dodatkowych zysków. Niepewność stwarzają zmiany wartości w walucie obcej w przeliczeniu na walutę krajową w rezultacie wymiany handlowej. W przypadku eksportu otrzymujący należności w obcej walucie poniesie stratę w przypadku deprecjacji owej waluty w stosunku do waluty krajowej. Importer dokonujący zapłaty w obcej walucie, w tej samej sytuacji zrealizuje dodatkowy zysk. Niepewność co do wartości eksportu i importu w walucie krajowej, ze względu na wahania kursu wymiany walut, może stać się jednym z czynników hamujących rozwój wymiany międzynarodowej.

W celu doprowadzenia do porównywalności danych z tytułu zmiany cen należy:

1. przy zmianach, które wystąpiły w roku ubiegłym, przeliczać dane za cały okres do dnia wejścia w życie zmian

2. przy zmianach, które wystąpiły na przełomie roku ubiegłego i bieżącego przeliczać dane za cały analogiczny okres roku ubiegłego.

3. przy zmianach które weszły w życie w ciągu roku bieżącego, przeliczać dane roku ubiegłego odpowiadające okresowi roku bieżącego, od którego nastąpiły zmiany.

Metody wyceny zapasów są ważne ze względu na fakt, że ceny zakupywanych materiałów oraz ogólne koszty produkcji zmieniają się w czasie. Często zdarza się sytuacja, w której znajdujące się w magazynie jednostki zapasów były przyjmowane po różnych cenach. Wydając z magazynu zapas, przedsiębiorstwo musi zdecydować po jakiej cenie zaksięgować jego wydanie. Jeżeli nie jest prowadzona ewidencja szczegółowa zapasów, przedsiębiorstwo nie jest wstanie dokładnie wskazać, która ich część była przyjęta po której cenie. Wie jedynie ile zapasów zostało po danej cenie przyjęte. Przedsiębiorstwa przyjmują więc konkretny model wyceny, np. LIFO(metoda ceny (kosztu) najpóźniejszej) jest to metoda wyceny rozchodu zapasów, polegająca na księgowaniu rozchodu począwszy od ostatniej jednostki przyjętej do magazynu. Nazwa LIFO jest to skrót pochodzący od angielskiego określenia Last In, First Out - dosłownie: ostatnie weszło, pierwsze wyszło. Metoda ta może być wykorzystywana do wyceny materiałów, towarów oraz produktów. Zgodnie z modelem wyceny LIFO, w momencie wydawania zapasu z magazynu przedsiębiorstwo księguje wydanie w wartości ostatnio przyjętego towaru, a gdy jego ilość się wyczerpie, po cenie poprzedniej.

Przykład:

Przedsiębiorstwo odnotowało następujące przyjęcia do magazynu

W magazynie znajduje się więc 350 sztuk zapasu o łącznej wartości 34.650 złotych. Jeśli teraz przedsiębiorstwo będzie chciało wydać z magazynu 130 sztuk materiału na produkcję, zgodnie z metodą LIFO wyda:

W magazynie natomiast pozostanie zapas o wartości:

Jeśli następnie spółka przyjmie kolejną dostawę, np. 200 sztuk po 150 złotych, to wydając zapasy z magazynu zgodnie z metodą LIFO rozpocznie od tych ostatnio przyjętych. Jednakże przy metodzie LIFO w przypadku zapasów, które zawsze utrzymywane są w przedsiębiorstwie na pewnym bezpiecznym poziomie i nigdy nie są wydawane do zera, zapas ten będzie wyceniony w cenach, po których został przyjęty często nawet wiele lat temu. Powoduje to, że wartość zapasów w sprawozdaniu finansowym spółek stosujących metodę LIFO może być zaniżona. Metoda średniej ważonej w przypadku wyceny zapasów jest to metoda wyceny ich rozchodu, polegająca na jego księgowaniu przy wykorzystaniu średniej ważonej ceny ich nabycia. Metoda ta może być wykorzystywana do rozchodu materiałów, towarów oraz produktów. Metody wyceny zapasów są ważne ze względu na fakt, że ceny zakupywanych materiałów oraz ogólne koszty produkcji zmieniają się w czasie. Często zdarza się sytuacja, w której znajdujące się w magazynie jednostki zapasów były przyjmowane po różnych cenach. Wydając z magazynu zapas, przedsiębiorstwo musi zdecydować po jakiej cenie zaksięgować jego wydanie. Jeżeli przedsiębiorstwo nie stosuje metody szczegółowej identyfikacji zapasów, nie jest ono w stanie dokładnie wskazać, która ich część była przyjęta po której cenie. Wie jedynie ile zapasów zostało po danej cenie przyjęte. Przedsiębiorstwa przyjmują więc konkretny model wyceny, np. metodę średniej ważonej ceny ewidencyjnej. Zgodnie z metodą średniej ważonej, w momencie wydawania zapasu z magazynu przedsiębiorstwo księguje wydanie w wartości średniej ważonej ceny towaru znajdującego się w magazynie.
Za każdym razem, gdy towar jest przyjmowany do magazynu, ustalana jest nowa cena ewidencyjna, wg. wzoru:

Cena ta obowiązuje i jest wykorzystywana w momencie wydawania zapasów, aż do następnego przyjęcia zapasów, kiedy to ustalana jest nowa cena.

Przykład:

Przedsiębiorstwo odnotowało następujące przyjęcia do magazynu

W magazynie znajduje się więc 350 sztuk zapasu o łącznej wartości 34.650 złotych. Średnia cena ewidencyjna wynosi 99,00 złotych. Każde wydanie z magazynu będzie więc ujmowane przy wykorzystaniu tej ceny, aż do momentu kolejnego przyjęcia i zmiany średniej ważonej ceny.

Załóżmy że w magazynie wydane zapasy następowały naprzemiennie z przyjęciami, każde wydanie odbywa się po cenie ewidencyjnej ustalonej na dany moment, po wydaniu materiału średnia ważona cena ewidencyjna pozostaje niezmieniona.

W magazynie zostaje 155 sztuk wycenionych po średniej ważonej cenie ewidencyjnej 104,19. Łączna wartość zapasu wynosi 16.149,63. Metoda średniej ważonej jest stosunkowo popularna i często wykorzystywana w księgowości. Dość dobrze sprawdza się ona w przypadku zapasów, których ceny nie podlegają trendom a raczej wahają się w pewnym przedziale cenowym.

Najczęściej stosowaną metodą wyceny rozchodu zapasów jest metoda FIFO. Polega ona na tym, że rozchód zapasów wycenia się kolejno po cenach tych zapasów, które zostały nabyte najwcześniej. Ten sposób wyceny opiera się na koszcie historycznym i uwzględnia ceny nabycia od najwcześniejszych dostaw. Jeżeli ceny nabywanych dóbr zmieniają się, zastosowany sposób wyceny ich rozchodu może mieć wpływ na kreowanie wyniku. Jeśli ceny mają tendencję wzrostową, stosowanie FIFO nie zmniejsza wyniku finansowego, gdyż najdroższe są ostatnie dostawy. Zaletą metody FIFO jest także to, że zapas jest wyceniany według najbardziej aktualnych cen.

Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, podobnie jak przepisy polskiej ustawy o rachunkowości, pozwalają jednostkom w ramach swojej polityki bilansowej na pewną dowolność w wyborze metody wyceny rozchodu zapasu, podają bowiem kilka możliwości.

1

---