NR 24 ANTROPOMOTORYKA 2002

SPIS TREŚCI

PRACE PRZEGLĄDOWE

Wiesław Osiński - Popow Aktywność fizyczna podejmowana przez osoby w starszym wieku

ROZPRAWY I ARTYKUŁY

Rudolf Horváth, Michal Belej - Popow Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna 7-10-letnich romskich dzieci z regionu wschodniej słowacji.

Adam Haleczko -Popow Sprawność siłowa 13-15-letnich dziewcząt i chłopców

Stanisław Żak, Michał Spieszny -Popow Analiza poziomu wyników wybranych komponentów koordynacji ruchowej u piłkarzy ręcznych z uwzględnieniem poziomu sportowego i pozycji w trakcie gry

Włodzimierz Starosta, Anna Giniewska, Jasenka Wolf-Cvitak - Popow Dominujący kierunek obrotów w ćwiczeniach gimnastyki sportowej u uczestniczek igrzysk olimpijskich sydney 2000

Ewa DybińskaPopow Wybrane czynniki somatyczno-funkcjonalne a szybkość uczenia się i nauczania czynności pływackich chłopców w młodszym wieku szkolnym

POLEMIKI I DYSKUSJE

Igor Ryguła, Paweł Lula, Grażyna Paliwoda-Pękosz -Popow Analiza modeli neuronowych stosowanych w projektowaniu treningu sportowego

RECENZJE

Stanisław Żak - Popow "Centylowe siatki sprawności fizycznej polskiej młodzieży wg testów eurofit” - Romualda Stupnickiego i wsp. oraz “Punktacja sprawności fizycznej młodzieży polskiej wg międzynarodowego testu sprawności fizycznej, kryteria pomiaru wydolności organizmu testem coopera” - Stefana Pilicza i wsp.

INFORMACJE

Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej

Sport Kinetics 2003 - Ósma Międzynarodowa Konferencja Naukowa 19-21. 09. 2003 Rydzyna k. Leszna

STRESZCZENIA W JĘZYKU POLSKIM

Wiesław Osiński - Aktywność fizyczna podejmowana przez osoby w starszym wieku

W pracy dokonano przeglądu piśmiennictwa dotyczącego poziomu i znaczenia aktywności fizycznej wśród osób starszych. Wpierw omówiono proces starzenia się różnych społeczeństw oraz ukazano podstawowe czynniki zagrożenia zdrowia i życia. Podkreślono, że spadek sprawności i wydolności fizycznej z wiekiem jest fizjologiczny i nieuchronny, ale przebiega on u poszczególnych osób w różnym tempie i nasileniu. Opóźnianiu tych procesów może sprzyjać utrzymywanie do późnej starości zwiększonej aktywności fizycznej. Spośród testów sprawności fizycznej dla osób starszych szczególny akcent położono na Fullerton Functional Fitness Test. W wielu ośrodkach naukowych poszukuje się najefektywniejszych programów promocji aktywności fizycznej i tworzy się wielokierunkowe programy interwencyjne. Specjalnym problemem jest zwiększające się ryzyko osteoporozy i poszukiwanie możliwości ograniczenia jej skutków. Osteoporoza jest też jedną z głównych przyczyn upadków, które są powodem ok. 10-20% przedwczesnych zgonów u starszych kobiet.

Słowa kluczowe: starszy wiek, aktywność fizyczna, ocena sprawności fizycznej, programy interwencyjne, osteoporoza, ryzyko upadków

Rudolf Horváth, Michal Belej - Rozwój fizyczny i sprawność motoryczna 7-10-letnich romskich dzieci z regionu wschodniej słowacji.

Przedmiotem obserwacji była grupa losowo wybranych 1093 dzieci w wieku 7-10 lat pochodzenia romskiego uczęszczających do szkół we wschodniej Słowacji. W badaniach uwzględniono pomiary poziomu rozwoju somatycznego i motorycznego z wykorzystaniem prób wchodzących w skład baterii testu Eurofit. Z pomocą podstawowych metod statystycznych w obu grupach płci oceniono dynamikę rozwoju branych pod uwagę cech antropometrycznych oraz wyników testów sprawności motorycznej. Z wielkości różnic międzypłciowych wynikało, że w badanym okresie ontogenezy wystąpiła niewielka przewaga poziomu rozwoju somatycznego i motoryczego chłopców nad dziewczętami.

Grupę porównawczą stanowili rówieśnicy dzieci romskich z tego samego regionu, narodowości słowackiej (Turek 1999). Z porównania dynamiki rozwoju w obu grupach wynikało, że przy podobnej zmienności ontogenetycznej cech antropometrycznych - romskie dzieci były opóźnione w rozwoju somatycznym w stosunku do rówieśników słowackich średnio o 2,1 - 2,2 lat. Efektem wymienionego zjawiska były różnice międzygrupowe w kinetyce rozwoju poszczególnych cech i wskaźników: BMI - 4,5%, wysokość ciała - 8%, masa ciała - aż 18 - 19%.

Podobnie jak w rozwoju somatycznym, stwierdzono brak różnic w dynamice rozwoju poszczególnych testów sprawności motorycznej badanej według Eurofitu, przy wyraźnym zróżnicowaniu ich poziomu rozwoju w poszczególnych rocznikach ontogenezy między 7-10 rokiem życia dzieci romskich i słowackich. Największe różnice międzygrupowe (28 - 41%) wystąpiły w tekstach: równowagi (Flamingo Balance), siadów z leżenia tyłem, zwisu na drążku. W tym przypadku opóźnienie w rozwoju można oszacować na okres 3,5 - 5 lat. Mniejsze różnice (10 - 24%) zauważono w testach: skoku w dal z miejsca, biegu wahadłowego 10x5 m, gibkości (skłon tułowia w przód z siadu prostego). Świadczyć one mogły również o dużym (3 - 3,5 lat) opóźnieniu w rozwoju motorycznym. W obu analizowanych przypadkach różnice były większe u dziewcząt niż u chłopców.

Opóźnienie rozwoju somatycznego i motorycznego dzieci z romskiej grupy etnicznej powiązano ze swoistymi tylko dla niej priorytetami w stylu życia (czynnikami wewnętrznymi), gwarantującymi prawdopodobnie jej przetrwanie i przeniesieniem przez tradycyjną społeczność romską na drugi plan zewnętrznych czynników obcych im, wiążących się ze świadomym uczestnictwem w procesie socjalizacji, w tym przede wszystkim w procesie wychowania i kształcenia dzieci.

Słowa kluczowe: rozwój fizyczny, sprawność motoryczna, dzieci pochodzenia romskiego i słowackiego.

Adam Haleczko - Sprawność siłowa 13-15-letnich dziewcząt i chłopców.

Dotychczasowy sposób oceny siły względnej budzi zastrzeżenia. Ich źródłem są zależności siły od masy ciała. Dotyczy to szczególnie dzieci. Te o drobnej budowie w próbach siłowych nie dorównują silniej zbudowanym. Wyrównanie szans wszystkich dzieci wymaga uwolnienia oceny sprawności od wpływu masy ciała. W tym celu wykorzystano doświadczenia zebrane w podnoszeniu ciężarów. Zastosowano szereg matematycznych przekształceń masy ciała. Możliwości siłowe 122 dziewcząt i 136 chłopców określono próbami siły statycznej i dynamicznej. Uzyskane wyniki oraz dane masy ciała umożliwiły konstrukcję kilkunastu ilorazowych wskaźników siły względnej. Kierując się brakiem znaczących korelacji z masą ciała wybrano pięć najbardziej obiecujących. Ich przydatność zweryfikowano zestawieniem przeciętnych danych osobników o skrajnych wartościach masy ciała. Wyniki lżejszych uczniów odniesione do rezultatów ich cięższych rówieśników utworzyły proporcje. Za najbardziej przydatne uznano te wskaźniki, których proporcje były zbliżone do jedności.

Słowa kluczowe: dynamometria, młodzież 13-15 lat, rzut piłką lekarską, siła względna, wskaźniki sprawności

Stanisław Żak, Michał Spieszny - Analiza poziomu wyników wybranych komponentów koordynacji ruchowej u piłkarzy ręcznych z uwzględnieniem poziomu sportowego i pozycji w trakcie gry.

Materiał opracowania stanowiły wyniki badań 42 piłkarzy ręcznych prezentujących zróżnicowany poziom wyszkolenia sportowego oraz inną specjalizację w grze. Za główny cel pracy przyjęto próbę wyodrębnienia zdolności koordynacyjnych decydujących o skuteczności działań piłkarza ręcznego na poszczególnych pozycjach taktycznych. Problem ten próbowano rozwiązać, stosując zmodyfikowane testy komputerowe. Analiza statystyczna zebranych materiałów pozwoliła ustalić, iż przydatność zawodnika w piłce ręcznej uwarunkowana jest najważniejszym poziomem koordynacji ruchowej. Jej komponenty są jednak odmienne w zależności od specjalizacji w trakcie gry.

Słowa kluczowe: piłka ręczna, testy koordynacji ruchowej, specjalizacja w grze

Włodzimierz Starosta, Anna Giniewska, Jasenka Wolf-Cvitak - Dominujący kierunek obrotów w ćwiczeniach gimnastyki sportowej u uczestniczek igrzysk olimpijskich sydney 2000

Do najbardziej złożonych koordynacyjnie ruchów asymetrycznych należą ćwiczenia z obrotami wokół podłużnej osi ciała. W piśmiennictwie znajduje się niewielka liczba publikacji dotycząca dominującego kierunku obrotów w ćwiczeniach rozmaitych dyscyplin sportu; tylko jedna z nich dotyczyła gimnastyki sportowej [Mazniczenko 1959]. Stąd celem niniejszej pracy było: 1. Określenie dominującego kierunku obrotów w różnych konkurencjach gimnastyki sportowej. 2. Próba ustalenia kierunku obrotu przy wykonywaniu przez zawodniczki konkretnych elementów podczas zawodów. 3. Poszukiwanie zależności między kierunkiem obrotów a stopniem złożoności elementów z obrotem w układach gimnastycznych. Dominujący kierunek obrotów ustalano z pomocą obserwacji pośredniej - wideozapis. Obserwacjami objęto układy gimnastyczne prezentowane podczas Igrzysk Olimpijskich w Sydney przez 41 czołowych zawodniczek z 12 krajów (42% uczestniczek). Spośród 555 elementów z obrotem aż 58% wykonały one w lewo. W trzech konkurencjach gimnastycznych dominowały obroty w lewo. Wraz ze wzrostem kategorii trudności ćwiczeń, zwiększała się liczba elementów wykonywanych w lewo. Kierunek ten był dominującym u większości gimnastyczek. Stwierdzono znacznie indywidualne zróżnicowanie kierunku wykonania elementów z obrotami.

Słowa kluczowe: gimnastyka sportowa, dominujący kierunek obrotów, obserwacje pośrednie, ćwiczenia na poręczach asymetrycznych, ćwiczenia na równoważni, skok, ćwiczenia wolne

Ewa Dybińska - Wybrane czynniki somatyczno-funkcjonalne a szybkość uczenia się i nauczania czynności pływackich chłopców w młodszym wieku szkolnym

Szybkość uczenia się pływania u dzieci w młodszym wieku szkolnym zależy w znacznej mierze od międzyosobniczych zróżnicowań, zarówno jeśli chodzi o ich cechy fizyczne, jak i cechy psychiczne, a także stan uzdolnień motorycznych oraz poziom usprawnienia koordynacyjnego. W przedstawionym opracowaniu dokonano próby oceny szybkości uczenia się i nauczania czynności pływackich chłopców 10-letnich w odniesieniu do wybranych czynników somatyczno-funkcjonalnych i predyspozycji koordynacyjno-sprawnościowych.

Otrzymane z analizy statystycznej wyniki badań pozwoliły stwierdzić, iż uczniowie o wyższych wskaźnikach parametrów somatyczno - funkcjonalnych osiągnęli większą progresję w opanowaniu umiejętności pływackich, aniżeli ich koledzy, u których odnotowano niższe wyniki analizowanych czynników. Można więc pokusić się o stwierdzenie, iż wybrane cechy somatyczne, jak: wysokość ciała, masa ciała, grubość tkanki tłuszczowej, masa ciała szczupłego oraz funkcjonalne, jaką była pojemność życiowa płuc, mają znaczenie w postępach pływackich dzieci 10-letnich. Chłopcy, u których odnotowano największą progresję w opanowaniu umiejętności pływackich, uzyskali w większości prób dotyczących wybranych predyspozycji koordynacyjnych wyższe wyniki w stosunku do uczniów, którzy poczynili niewielkie postępy w pływaniu. W związku z powyższą obserwacją można więc stwierdzić, iż wybrane predyspozycje, takie jak: koordynacja receptorowo - ruchowa, orientacja przestrzenno - ruchowa oraz czas reakcji wzrokowo - słuchowej mogą mieć znaczenie w postępach pływackich chłopców 10-letnich. Gibkość stopy okazała się parametrem najbardziej różnicującym badanych: najmniejsze wyniki tej cechy uzyskali chłopcy, którzy słabo nauczyli się pływać, a najwyższe rezultaty uzyskali uczniowie, którzy opanowali umiejętności pływackie na poziomie dobrym.

Słowa kluczowe: dzieci 10-letnie, cechy morfofunkcjonalne, sprawność pływacka

Igor Ryguła, Paweł Lula, Grażyna Paliwoda-Pękosz - Analiza modeli neuronowych stosowanych w projektowaniu treningu sportowego.

Tematyka niniejszego opracowania skupiona jest wokół zagadnień związanych z możliwością modelowania i projektowania procesu treningu sportowego za pomocą sztucznych sieci neuronowych (Ryguła 2000, 2001). Najwięcej uwagi autorzy poświęcają możliwościom oferowanym przez sieci Husmeiera. W celu umożliwienia porównań otrzymane za ich pomocą wyniki prezentowane są na tle rezultatów uzyskanych po zastosowaniu klasycznych sieci perceptronowych.

Słowa kluczowe: sztuczne sieci neuronowe, sieć Husmeiera, modelowanie, trening sportowy

Stanisław Żak - "Centylowe siatki sprawności fizycznej polskiej młodzieży wg testów eurofit” - Romualda Stupnickiego i wsp. oraz “Punktacja sprawności fizycznej młodzieży polskiej wg międzynarodowego testu sprawności fizycznej, kryteria pomiaru wydolności organizmu testem coopera” - Stefana Pilicza i wsp.

Nakładem wydawnictwa Studia i Monografie AWF w Warszawie ukazały się dwie pozycje będące propozycją oceny rozwoju fizycznego oraz sprawności motorycznej dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Autorami pierwszej pracy są R. Stupnicki, R. Przewęda, K. Milde, zaś drugiej S. Pilicz, R. Przewęda, J. Dobosz, S. Nowakowska - Dobosz. Redaktorem naczelnym całości jest Ryszard Przewęda - profesor zwyczajny AWF w Warszawie, doktor honoris causa Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie.

Nie ma w Polsce bardziej kompetentnego badacza, który mógłby podjąć się opracowania tego, jakże ambitnego i społecznie użytecznego zadania. Wskazują na to zarówno aktualność problematyki, jak również rozmiar dokonanego przedsięwzięcia. Należy w tym miejscu podkreślić, iż “...profesor Ryszard Przewęda należy do najwybitniejszych postaci w środowisku naukowym kultury fizycznej. Jest autorem wielu prac oryginalnych i krytycznych syntez. Swoimi badaniami na temat rozwoju somatycznego i motorycznego wybitnie wzbogacił wiedzę z tego zakresu, przyczyniając się do umocnienia tożsamości poznawczej nauk o kulturze fizycznej. Dwie kadencje pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Nauk o Kulturze Fizycznej PAN. Przez wiele lat wchodził w skład zarządu Światowej Federacji Wychowania Fizycznego, która nadała Mu tytuł członka honorowego. Jest człowiekiem o najwyższym autorytecie moralnym i intelektualnym oraz wyjątkowej wrażliwości, tolerancji i kulturze...”.

Całość opracowania (dwie książki) obejmuje ogółem 200 stron, z czego większość to siatki centylowe lub tabele punktacji dla oceny podstawowych cech somatycznych i prób sprawności fizycznej (Eurofit, ICSPFT, test Coopera). Rozdziały najdłuższe i merytorycznie najważniejsze (wyniki badań empirycznych) zostały poprzedzone w obu książkach krótkim, logicznym i rzeczowym wstępem oraz czytelną instrukcją wykonania poszczególnych prób. W zestawieniu piśmiennictwa zamieszczono tylko te pozycje źródłowe, które ściśle wiążą się z podjętą problematyką. Całość opracowania robi bardzo dobre wrażenie. Autorzy zgromadzili imponujący materiał (ponad 73 tysiące dziewcząt i chłopców w wieku szkolnym), dobrany do badań losowo, a więc reprezentatywny dla polskiej populacji dzieci i młodzieży. Brak - do tej pory - ogólnopolskich obserwacji w ogóle i opracowanie oryginalnych metod oceny wieku morfologicznego (wiek wysokości ciała) już na wstępie wyznaczają poważną rangę opublikowanych prac. Z całą pewnością można powiedzieć, że oba opracowania spełniają postulat oryginalności i niepozbawione są elementów nowatorskich. Wzbogacają one polski dorobek na temat sprawności fizycznej, jej uwarunkowań oraz sposobów testowania, a co najważniejsze posiadają olbrzymie walory empiryczne. Książki te winny wzbudzić zainteresowanie przedstawicieli nauk biologiczno - medycznych i społecznych oraz - w zakresie oceny i kontroli rozwoju - szerokiej praktyki społecznej angażującej pedagogów, lekarzy, placówki zdrowotne, instytucje wychowawcze, rodziców i ich dzieci (samoocena i samokontrola).

Swoje refleksje i uwagi rozpocznę od naświetlenia samej idei, która - jak się domyślam - skłoniła Autorów do opracowania aktualnych norm rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej uczniowskiej populacji polskiej młodzieży.

Autorzy opracowania wyszli ze słusznego założenia, iż behawioralne rozumienie sprawności fizycznej jest jednym z celów wychowania fizycznego młodzieży w całej jej edukacji szkolnej. Chodzi tutaj o wszechstronny rozwój fizyczny i motoryczny wychowanka - ukształtowanie silnej i zaradnej ruchowo jednostki. Cele te nie ograniczają się bynajmniej tylko do fizycznego usprawnienia ucznia, ale - co ważniejsze - zmierzają w kierunku przygotowania go do samodzielnej dbałości o własną kondycję fizyczną, a w konsekwencji stałą troskę o swoje zdrowie. Rzeczą oczywistą jest, iż każdy akt ruchowy człowieka stanowi efekt współdziałania podłoża biologicznego oraz psycho-społecznego. Dlatego w pełni uzasadnione zdaje się wyróżnianie w ruchu jego strony potencjalnej i efektywnej. Pierwsza z nich zbudowana jest na co najmniej trzech następujących filarach: “móc, umieć i chcieć”. W dalszym wywodzie zajmę się tylko tym ostatnim aspektem strony potencjalnej motoryczności człowieka. Jak wiadomo, jest on uwarunkowany motywacją, zainteresowaniami, wytrwałością i konsekwencją w dążeniu do celu, które to cechy mogą przejawiać się określoną działalnością ruchową osobnika - przez całe życie.

Jaka jest więc współczesna młodzież polska. Z badań wielu autorów (Trześniowski 1981, Żak i Szopa 1988, Przewęda 2002 i inni) wynika, że wraz z obserwowanymi w ostatnich dziesięcioleciach przemianami społeczno-gospodarczymi, procesami urbanizacyjnymi, zagrożeniami ekologicznymi itp. następują zauważalne zmiany tak w obrębie rozwoju cech somatycznych, jak i podstawowych zdolności motorycznych współczesnej populacji dzieci i młodzieży. Zmiany te nie przebiegają jednak równolegle. Trwającemu mianowicie trendowi sekularnemu rozwoju somatycznego i dojrzewania towarzyszą niekorzystne zmiany sprawności motorycznej, polegające na wyraźnym pogarszaniu się poziomu większości zdolności motorycznych. Problem odrębności przemian międzypokoleniowych dotyczy nie tylko poszczególnych regionów, ale również populacji dzieci i młodzieży z całej Polski (Trześniowski 1981, Przewęda 2002). Badania przeprowadzone na ogromnym materiale (kilkadziesiąt tysięcy osobników) wykazały, iż młode pokolenie Polaków zmienia się w sensie pozytywnym w zakresie rozwoju podstawowych cech morfologicznych, stało się bardziej smukłe i wysokorosłe, dorównując w tym względzie populacjom krajów zachodnioeuropejskich. Zmianom tym towarzyszy jednak recesja sprawności motorycznej. Negatywne jej elementy to regres zdolności określających siłę, szybkość i wydolność aerobową. Na pogłębiający się stale regres sprawności fizycznej dzieci i młodzieży, będący konsekwencją oddziaływania czynników środowiskowych, wskazywało także wielu innych autorów (Wolański i Parizkova 1976, Raczek 1978, Malina 1980, Siniarska 1984, Dutkiewicz 1985, Przewęda 1986, Szopa 1988, Trześniowski i Pilicz 1989 i inni). Zjawisko tych przemian na tle rozwarstwienia społecznego i pogłębiających się różnic środowiskowych miasto - wieś niepokoi badaczy, którzy, jak np. T. Bielicki i N Wolański, w artykułach popularno-naukowych zwracali niejednokrotnie uwagę władz i odpowiednich czynników państwowych na grożącą degradację młodzieży polskiej i mniejszą “wartość biologiczną” populacji w wieku produkcyjnym. Z tych też względów badania nad rozwojem dzieci i młodzieży budzą coraz większe zainteresowanie różnych instytucji pedagogicznych, społecznych i medycznych.

Doskonale rozumieją ten problem Autorzy recenzowanych tutaj prac. Zdają sobie również sprawę, iż główną przyczyną rozchodzących się linii rozwojowych cech somatycznych i zdolności motorycznych jest katastrofalna struktura aktywności ruchowej współczesnej młodzieży. Średni, dzienny poziom wysiłku fizycznego dzisiejszej populacji dzieci i młodzieży w wieku szkolnym oznacza, iż sport i wychowanie fizyczne stały się najczęściej jedyną formą ćwiczeń, w jakich biorą one udział. Wyniki wielu prac i badań eksperymentalnych pozwalają jednak przypuszczać, że negatywny trend - polegający na obniżaniu się niektórych efektów motorycznych - mógłby być zatrzymany, a przy konsekwentnym stosowaniu odpowiednich zabiegów możliwa byłaby również istotna poprawa poziomu “ogólnej” sprawności fizycznej, a tym samym ryzyko chorób - zwłaszcza sercowo-naczyniowych - zostałoby w dużym stopniu zmniejszone. Biorąc pod uwagę, iż współczesne pokolenie dzieci i młodzieży ma łatwiejszy dostęp do kultury fizycznej, a więc łatwiejszy dostęp do aktywności ruchowej w czasie wolnym (istniejące bariery finansowe mimo wszystko są możliwe do pokonania), kontrola i uzyskiwane tą drogą informacje o poziomie i możliwościach poprawy sprawności fizycznej nabierają szczególnego znaczenia. Może ona podnieść motywację do uprawiania ćwiczeń tak sportowych, jak i rekreacyjnych.

Bardzo skuteczna w tych działaniach może być - mocno zresztą podkreślana przez Autorów recenzowanych prac - zaproponowana przez nich metoda samokontroli oraz samooceny rozwoju fizycznego i motorycznego. Myślę, iż wywoła ona u dzieci zaciekawienie, a stosowana przez dłuższy czas rozwinie ich zainteresowania posiadaną sprawnością fizyczną, utrwalając w konsekwencji nawyk głębokiej troski o własne ciało w całym przyszłym życiu. Zrodziła się więc autentyczna potrzeba opracowania prostych, ogólnopolskich, jednolitych, porównywalnych i wystandaryzowanych testów badających głównie elementarne zdolności motoryczne. I z tym właśnie problemem - co należy wyraźnie podkreślić - poradzili sobie w sposób doskonały Autorzy wymienionych w tytule prac.

Opracowanie siatek centylowych i norm punktowych w skali T dla najpopularniejszych testów, stosowanych już od dłuższego czasu w Europie i na świecie, znajduje logiczną argumentację, a także wzmacnia wartość tych prac. Umożliwiają one śledzenie międzypokoleniowych zmian sprawności naszej młodzieży, określanie jej poziomu na tle rezultatów rówieśników z innych krajów - a takie badania były prowadzone w przeszłości nie tylko w niektórych regionach naszego kraju, ale również i za granicą. Można więc śmiało powiedzieć, że zaproponowane normy (mimo pewnych kontrowersji w doborze prób - brak chociażby testów koordynacji ruchowej; ale przecież chodzi tutaj głównie o określenie tzw. zdrowia pozytywnego), wypełniają poważną lukę w polskich badaniach nad standaryzacją testów sprawności fizycznej. Podkreślić przy tym należy, że są to normy ogólnopolskie obliczone na podstawie imponującego (liczebność) i reprezentatywnego materiału. Olbrzymia wartość tych badań leży również w ich aktualności (1999 r.).

Dotychczasowe próby opracowania norm sprawności fizycznej dotyczyły tylko Testu Międzynarodowego. Miały one jednak zasięg tylko regionalny (Żak 1977), a jeśli wiązały się z normami ogólnopolskimi (Trześniowski i Pilicz 1989), to również uległy dezaktualizacji. Ich mankamentem był także brak odniesień do uwarunkowań rozwoju biologicznego badanych uczniów. Oryginalność nowych norm wynika również z objęcia standaryzacją także testu Coopera oraz testów Eurofitu. Bardzo rozsądnym rozwiązaniem jest tu przeznaczenie norm do określania zdrowia pozytywnego - duży stopień ogólności, wyrażony poprzez lokowanie wyników konkretnego osobnika w odpowiednim kanale siatek centylowych (Eurofit) bądź zastosowanie oceny opisowej (test Coopera). Alternatywnym rozwiązaniem (bardziej szczegółowa ocena) są tabele punktowe (Test Międzynarodowy) umożliwiające ocenę sprawności “ogólnej” oraz nakreślenie tzw. profilów sprawności motorycznej ucznia. Należy tu jednak wyraźnie podkreślić, iż pojęcie “sprawności ogólnej” jest powszechnie krytykowane jako “zamazujące” specyfikę struktury sprawności motorycznej osobnika czy populacji (Szopa 1992). Jednak dla celów ustalenia oceny szkolnej jego stosowanie wydaje się uzasadnione, gdyż “wymusza” ono harmonijny rozwój poszczególnych zdolności. Można zatem uznać, że trzy testy wybrane do normalizacji stanowią logiczną całość, umożliwiają bowiem wszechstronną ocenę sprawności fizycznej wychowanków.

Oryginalna i bardzo prosta w powszechnym stosowaniu jest zaproponowana przez Autorów metoda określania wieku wysokości ciała. Tak jak wiele innych formuł wieku morfologicznego (Szopa i wsp. 1996), łączy ona w sobie czynniki genetyczne (wpływ genów warunkujących, np. małą czy dużą wysokość ciała) i rozwojowe (dynamika zmian), jest więc poprawnym sposobem relatywizacji wyników sprawności fizycznej, zależnej od obydwu z nich. Dobrze, że Autorzy zdecydowali się na alternatywne rozwiązanie problemu kontroli sprawności motorycznej. Pomiar bezwzględny może mieć bowiem dodatkowe zastosowanie w naborze i selekcji do sportu wyczynowego, zaś relatywne spojrzenie na sprawność motoryczną znajduje uzasadnienie w ocenie szkolnej oraz w tych wszystkich działaniach, w których sprawność motoryczna i umiejętności ruchowe traktowane są jako przejaw zdrowia pozytywnego. Za słusznością tak potraktowanej kontroli i oceny sprawności fizycznej przemawia fakt dużej zmienności międzyosobniczej w ontogenezie - szczególnie w okresie pokwitania. Jej zewnętrznym przejawem - interesującym głównie nauczycieli wf i trenerów - są zmiany w obrębie podstawowych cech somatycznych, w tym wysokości ciała. Klasy szkolne stanowią zespoły uczniów dość jednorodne pod względem wieku kalendarzowego i poziomu umysłowego, natomiast są najczęściej wybitnie niejednorodne w zakresie rozwoju fizycznego. W skrajnych przypadkach można nawet znaleźć uczniów, którzy pod tym względem różnią się między sobą aż o 7-8 lat (Przewęda 1981, Żak 1991). Zjawiska te stają się trudną do pokonania przeszkodą w wychowaniu fizycznym i bardzo często są przyczyną niepowodzeń dydaktycznych oraz wychowawczych. Nierespektowanie predyspozycji somatycznych w ocenie sprawności fizycznej ucznia może być przyczyną wielu cech wskazujących na niedostosowanie społeczne wychowanka. Przyznać należy, że konsekwencje społeczne i psychiczne tego zjawiska są znacznie groźniejsze od fizycznych. Mogą one pozostawić trwałe piętno w psychice dziecka nawet po wyrównaniu braków rozwojowych. Wiele na ten temat pisał Strzyżewski (m.in. 1974).

Pochwalić przeto należy Autorów za oddany w ręce całego społeczeństwa wystandaryzowany i łatwy w zastosowaniu zestaw testów sprawności fizycznej. Wielostronne możliwości aplikacyjne wynikające ze specyfiki przedstawionych norm i punktacji poszczególnych prób i oceny rozwoju fizycznego przyczynią się - moim zdaniem - do wyzwolenia wśród dzieci i ich rodziców pozytywnych postaw wobec wszelkiej aktywności ruchowej. Będą także dla nich - w trosce o własne zdrowie - źródłem inspiracji do czuwania nad stanem sprawności motorycznej i ciągłym poprawianiem jej wyników w ramach własnych potencjalnych możliwości (norma docelowa).

Troska Autorów o zdrowie dzieci i młodzieży przejawia się również w opracowanych metodach samooceny i kontroli smukłości ciała. Jest ona bardzo łatwa do przeprowadzenia i pozwala określić niedobór lub nadmiar masy ciała, co staje się wskazówką postępowania w dalszym życiu osobnika (tryb życia, odżywianie itp.).

Pewne wątpliwości wzbudza strona techniczna dotycząca obliczania wieku wysokości ciała. Przypomnę, iż polega ona na porównaniu wysokości ciała osobnika ze średnią wielkością ustaloną dla całej populacji - należną dla danego wieku kalendarzowego. Wynikiem jest iloczyn uzyskanej różnicy i stałej wielkości (2,4 dla chłopców i 3,0 dla dziewcząt) obliczonej jako czas (wyrażony w miesiącach), w którym dziecko powiększa swoją wysokość ciała o 1 cm. Stała wielkość faktora wskazywałaby na fakt, iż rozwój wysokości ciała w całym uwzględnionym okresie posiada charakter liniowy. W rzeczywistości tak jednak nie jest, co widać chociażby na siatkach centylowych rozwoju tej cechy somatycznej. Międzyrocznikowe przyrosty wysokości ciała nie zawsze są jednakowe. Bywają również miesiące, w których osobnik nie zmienia swoich parametrów somatycznych. Zaznaczyć również należy - co oczywiste - że procesy wzrastania, chociażby ze względu na uwarunkowania genetyczne i środowiskowe, mają bardzo zróżnicowany przebieg w ontogenezie u różnych osobników. Tempo rozwoju osobników wcześniej dojrzewających jest szybsze i intensywniejsze niż późno dojrzewających. Ta charakterystyczna zmienność jest różna w kolejnych okresach rozwoju ontogenetycznego. Ryzykownym uproszczeniem wydaje się również pominięcie masy ciała (różne typy budowy somatycznej) i wieku kalendarzowego (doświadczenia ruchowe) w relatywizacji wyników sprawności fizycznej. Muszę tu jednak usprawiedliwić Autorów. Ich główną intencją było bowiem opracowanie metody pozwalającej określić w sposób możliwie najprostszy zdrowie pozytywne osobnika. Chciałem tutaj zwrócić tylko uwagę, że dla potrzeb naukowego poznania (badania szczegółowe) metoda może być obarczona pewnym błędem, a nawet prowadzić do artefaktów matematycznych.

Reasumując, należy o całości opracowań wyrazić opinię pochlebną, szczególnie za czytelne i nowatorskie podejście do zagadnień kontroli i oceny sprawności fizycznej. W swym założeniu są one zgodne z rozszerzającą się na świecie ideą wyznaczania norm opartych na kryterium pozytywnego zdrowia, lokującym osobnika w szerszym przedziale danej cechy w populacji. Położenie większego nacisku na funkcje krążeniowo-naczyniowe, skład ciała (niedowaga, nadwaga), siłę mięśniową, wytrzymałość oraz gibkość sprawiają, iż takie spojrzenie na sprawność fizyczną oscyluje w kierunku koncepcji health-related fitness (Baumgartner i Jackson 1987).

Gratuluję Autorom, a książki polecam wszystkim nauczycielom, uczniom i ich rodzicom.

Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej

Podczas międzynarodowej konferencji naukowej w Rogach koło Gorzowa, zorganizowanej w 1990 roku, powołano do życia Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej (IASK). Jest to jedyna organizacja międzynarodowa posiadająca siedzibę w Polsce (Warszawa). Celem Stowarzyszenia jest tworzenie warunków dla dalszego rozwoju motoryki człowieka, w tym też motoryki sportowej, jako dyscypliny naukowej stanowiącej istotny fragment nauk o sporcie (sport science). Stowarzyszenie dąży do współpracy interdyscyplinarnej różnych badaczy licznych “pogranicznych” dyscyplin wiedzy i nauk podstawowych.

Stowarzyszenie swoje główne cele widzi:

1. W zachęcaniu i wspieraniu badań w zakresie motoryki sportowej oraz wdrażaniu ich wyników do praktyki.

2. W integracji wysiłków wszystkich osób zajmujących się motoryką sportowi antropomotoryką, kinezjilogią i nauczaniem ruchu.

3. W inicjonowaniu współpracy interdyscyplinarnej z przedstawicielami zbliżonych dyscyplin naukowych (neurofizjologii, psychologii sportowej, rehabilitacji ruchowej, pedagogiki rehabilitacyjnej, metodyki treningu, dydaktyki szkolnej i wieloma innymi).

4. W promowaniu i wspieraniu młodych badaczy zajmujących się motoryką sportową; inicjowaniu i organizowaniu międzynarodowej wymiany informacji, publikacji, jak też regularnych międzynarodowych konferencji, seminariów, spotkań itp.

5. We współpracy z innymi międzynarodowymi instytucjami, organizacjami i gremiami. Dziesięciolecie istnienia IASK wykazało na ile organizacja ta była potrzebna. Członkowie Stowarzyszenia, których jest ponad 300 z 40 państw świata w krótkim okresie czasu zorganizowali więcej niż trzydzieści międzynarodowych spotkań naukowych, w tym 7 cyklicznych konferencji pn. “Sport Kinetics”. Ostatnie z nich odbyły się w Estonii, Słowenii, Czechach, Słowacji, Niemczech i Polsce.

Członkami Stowarzyszenia są znani naukowcy, wybitni przedstawiciele nauki o ruchu, tacy jak: prof. G. Schnabel (Niemcy), prof. S. Celikowski (Czechy), prof. L. Czhaidze (Gruzja - Rosja), prof. H. Rieder (Niemcy), prof. R. Schmidt (USA), prof. R. Trześniowski (Polska), prof. F. Fetz (Austria), prof H. C. Kemper (Holandia), prof. R. M. Malina (USA), prof. W. M. Zaciorski (Rosja - USA). Prezydentem Stowarzyszenia od początku jego istnienia jest prof. W. Starosta (Polska). Obecnie funkcję wiceprezydentów powierzono profesorom: P. Blaserowi i P. Hirtzowi z Niemiec, T. Jürimäe z Estonii, D. Milanovičowi z Chorwacji. sekretarzem generalnym został prof. W. Osiński (Polska), a funkcję skarbnika sprawuje dr K. Anioł-Strzyżewska (Polska). Członkami Prezydium zostali profesorowie: A. Cicchella (Włocy), B. Jost (Słowenia), J. Kasa (Słowacja), V. Ljach (Rosja).

Pod auspicjami IASK wydawane są w języku angielskim następujące czasopisma o zasięgu międzynarodowym: Journal of “Human Kinetics” (wydawca AWF Katowice - redaktor prof. J. Szopa) i “Kinesiologia Slovenica” (wydawca Instytut Kinezjologii Uniwersytetu w Lubljanie), Journal “Motor Control and Learning” (Universitat des Saarlandes - redaktor prof. R. Daugs) publikujące prace oraz “Antropomotoryka”, w języku polskim i angielskim (wydawca AWF Kraków - redaktor prof. E. Mleczko). Ponadto Stowarzyszenie utworzyło serię tematyczną publikacji, nazywając ją Biblioteką IASK. Dotychczas w jej ramach ukazało, się 13 pozycji:

1. Starosta W. (red.). 1990. Koordynacja ruchowa w sporcie. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu - Wydział Zamiejscowy Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wlkp., Warszawa - Gorzów.

2. Starosta W. (Hrsg.). 1990. Bewegungskoordination im Sport. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Akademie fur Korperkultur in Poznań, Auswartige Fakultat fur Leibererziegung in Gorzów Wlkp., Warszawa - Gorzów.

3. Starosta W., Pristupa N. (red.). X1993. Izbrannyje aspekty sportiwnoj motoriki. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Brestskij Gosudarstwiennyj Pedagogiczeskij Institut - Faklutet Fiziczeskogo Wospitanija. Brest.

4. Osiński W., Starosta W. (Ed.). 1994. Proceedings of the 3rd International Conference “Sport Kinetics `93”. Academy of Physical Education in Poznań, Institute of Sport in Warsaw, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

5. Bergier J. (Ed.). 1995. Science in Sports Team Games. Instytut Wychowania Fizycznego i Sportu. Biała Podlaska. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

6. Starosta W. 1995. Model wszechstronnej edukacji motorycznej polskiego dziecka w rodzinie (Model of comprehensive motor education of a Polish child in family). Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

7. Sadowski J., Starosta W. (Ed.). 1998. Movement Coordination in Team Sport Games and Martial Arts. Academy of Physical Education in Warsaw, The Institute of Sport and Physical Education in Biała Podlaska, International Association of Sport Kinetics, Warsaw - Biała Podlaska.

8. Strojnik V., Ušaj A. (Ed.). 1999. Proceedings I. 6. Sport Kinetics Conference `99. “Theories of Human Motor Performance and their Reflections in Practice”. University of Ljubljana, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

9. Starosta W., Merni F., Franceschetti F., Carbonaro G., Cicchella A. (Ed.). 2001. Motor Coordination in Sport and Exercise (Atti Convegno di Studi). Aula Absidale di Santa Lucia, Bologna, Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

10. Starosta W., Strzyżewski W. 2001. Ringo - polska gra sportowa dla każdego. Historia, technika, metodyka, taktyka, wyniki, przepisy. (Ringo - Polish game for everyone. Results, rules. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej.

11. Skripko A., Starosta W. (red.). 2002. Fiziczeskoje wospitanie i zdorowie mołodzioży. Mieżdunarodnaja Assocjacja po Sportownoj Motorikie, Institut Sowriemiennych Znanij w Minskie, Instytut Sporta w Warszawie.

12. Botwina R., Starosta W. 2002. Mentalne wspomaganie sportowców. Teoria i praktyka. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Akademia Wychowania Fizyczna w Poznaniu - Instytut Wychowania Fizycznego w Gorzowie Wlkp., Instytut Sportu w Warszawie, Warszawa - Gorzów Wlkp.

13. Radzińska M., Starosta W. 2002. Znaczenie, rodzaj i struktura skoczności oraz jej uwarunkowania. Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryki Sportowej. Akademia Wychowania Fizyczna w Poznaniu, Instytut Kultury Fizycznej w Gorzowie Wlkp.

W 2003 roku pod auspicjami IASK odbędą się następujące międzynarodowe konferencje naukowe:

1. “Physical Education and Sport in the third Millenium” Preszów (Słowacja) - 25-27-06.2003, Główny organizator: prof. dr habil. M. Belej, e-mail; [e-mail]

2. Cykliczna konferencja International Association of Sport Kinetics “8. Sport Kinetics 2003”. Tematyka: “A new ideas in Sport Science - current issues and perspectives” and “Aging and Physical Activity - application to fitness and health” Rydzyna k. Leszna (Polska) 19-21.09.2003. Główny Organizator: Prof. dr hab. Wiesław Osiński, E-mail; [e-mail]

3. “Bewegungs- und trainingswissenschaftliche Facetten sportlicher Bewegungen” Magdeburg (Niemcy), 13-14.10.2003. Główny Organizator: Prof. dr hab. Peter Blaser, E-maili: [e-mail]

4. Physical Activity - Theory and Practice. - Sport in the youth, Belgrad (Jugosławia) 11-13.12.2003. Główny Organizator: Prof. dr hab. Milos Kukolj, E-mail: [e-mail]

Szczegółowe informacje na temat stowarzyszenia i konferencji naukowych można znaleźć na stronie internetowej: WWW.sportkinetics.com

Prezydent IASK

prof. dr hab. Włodzimierz Starosta

Sport Kinetics 2003 - Ósma Międzynarodowa Konferencja Naukowa 19-21. 09. 2003 Rydzyna k. Leszna

To już po raz ósmy Międzynarodowe Stowarzyszenie Motoryczności Sportowej - IASK zwołuje na konferencję swoich członków i wszystkich naukowców świata interesujących się szeroko pojętymi zagadnieniami motoryczności człowieka. Tym razem będzie ona organizowana w Polsce przez Akademię Wychowania Fizycznego w Poznaniu oraz Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Lesznie. Przewiduje się udział około 200 naukowców z 20 krajów świata. Będzie to wiec ważne wydarzenie o zasięgu międzynarodowym. Obrady odbywać się będą w przepięknych salach piętnastowiecznego zamku książąt wielkopolskich. Zaproszono na nie także “Antropomotorykę” i w jej 26 numerze ukaże się obszerne sprawozdanie. Referaty będą wygłaszane wyłącznie po angielsku. W związku z powyższym przedstawiamy tematy konferencji w tym języku:

Conference Topics:

I. A New Idea in Sport Science: Current Issues and Perspectives

1. Modern training in individual sport disciplines.

2. Modern training in sport team games.

3. New train~ methods.

4. Relation between physical and coordination abilities.

5. New model of sport selection.

6. Modern model of motor learning and control.

7. New ideas in individualization sport training

8. Theory of training knowledge among sportsmen.

II. Aging and Physical Activity: Application to Fitness, Sport and Health

1. Exercise and biology of aging.

2. Physical activity and health in older people.

3. Exercise prescription and training programs for the elderly. 4. Biomechanical perspective of exercise in old afge.

5. Daily functioning and exercise.

6. Demographic and biological aspects of aging.

7. Economic and social consequences of an aging society.

III. Free Topics (only - poster sessions)

Presentation Forms:

• Plenary Sessions

• Short Presentations

• Poster Sessions

Wszelkich dodatkowych informacji udziela sekretariat Konferencji.

Adres sekretariatu: dr Janusz Maciaszek, Akademia Wychowania Fizycznego, Zakład Teorii Wychowania Fizycznego i Antropomotoryki, ul. Królowej Jadwigi 27/39; 61-871 Poznań. Telefon: + 4861835-52-10; fax + 48 61 835-52-11; e-mail: [e-mail]

prof. dr hab. Edward Mleczko

---