Między wsparciem a hamowaniem rozwoju tożsamości ucznia
(Na podstawie: Marzenna Nowicka: Socjalizacja ukryta w procesie dydaktycznym - między wsparciem a hamowaniem rozwoju tożsamości ucznia. Z inspiracji koncepcją Jurgena Habermasa, [w:] L. Hurło, D. Klus-Stańska, M. Łojko: Paradygmaty współczesnej dydaktyki, Of. Wyd. IMPULS, Kraków 2009.)
(s. 110) W swojej koncepcji działania komunikacyjnego J. Habermas zajmuje się głównie podmiotem uczestniczącym w interakcjach i rolą języka jako medium porozumienia.
Interakcje są ośrodkiem reprodukcji kultury, integracji społecznej, socjalizacji, prowadząc w rezultacie do kreacji kultury, społeczeństwa i osobowej tożsamości jednostki.
Habermas traktuje proces socjalizacji jako uspołecznienie, a zarazem indywidualizację, w wyniku czego wykształca się tożsamość ja. Rezultatem tego procesu winna być zdolność równoważenia własnej autonomii z podporządkowaniem się ogólnym wymogom społecznym.
Osobową tożsamość Habermas rozumie jako:
„Te kompetencje, które czynią podmiot zdolnym do mówienia i działania, czyli dają możliwość uczestniczenia w procesach porozumiewania się i utwierdzania w tym własnej tożsamości” (J. HBERMAS, Pojęcie działania...s. 37).
W Habermasowskim ujęciu rozwój tożsamości jest równoważny z rozwojem kompetencji w mówieniu. Efekt procesu socjalizacji ma podwójny wymiar: dotyczy nabycia tożsamości „ja” przez uzyskanie kompetencji komunikacyjnych.
Tylko w specjalnej formie działania komunikacyjnego, jakim jest dyskurs, może dojść do osiągnięcia kompetencji komunikacyjnych i autonomii osobowej - tożsamości.
Okazuje się jednak, że w szkole rozwój tożsamości ucznia jest zagrożony. Szkoła blokuje rozwój tożsamości w dwóch obszarach:
- związanych z nabywaniem kompetencji komunikacyjnych (brak dyskursu na lekcjach, nieprzestrzeganie idealnej sytuacji rozmowy, uczeń nie dysponuje prawem do zabierania głosu, przymus rozmowy na zadany temat, uczeń jest zazwyczaj odbiorcą, brak możliwości krytyki).
w związku z rozwojem tożsamości (nacisk na posłuszeństwo wobec autorytetów, eksponowanie kar, sztywne traktowanie reguł życia w klasie, restrykcyjny sposób oceniania każdej formy aktywności ucznia, sztywność przekazu, wzmacnianie niesamodzielności uczniów, nacisk na kolektywność).
Jak wobec tego afirmować rozwój tożsamości w szkole?