Prawo Karne i Prawo Wykroczeń
Wykład I 01.10.2007
Prawo Karne Materialne (Prawo Karne w ścisłym znaczeniu) to zespół przepisów prawnych regulujących rodzaje przestępstw (np. gwałt, zabójstwo, kradzież itp.) i zasady odpowiedzialności karnej. Obok tego istnieje także Prawo Karne Procesowe. Jest to ta gałąź prawna, która reguluje całą procedurę w sprawach o czyny zabronione, przez prawo karne materialne. W Polsce istnieje także Prawo Karne Wykonawcze. Jest to gałąź prawa regulująca wykonywanie kar i innych rozstrzygnięć wydawanych w sprawach karnych. W Polsce i wielu innych krajach europejskich doszło do wyodrębnienia się od prawa karnego, Prawa Wykroczeń.
W krajach europejskich czyny zabronione pod groźbą kary (przestępstwa) dzieli się na 3 grupy:
Zbrodnia - czyn zabroniony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata
Występek - czyn zabroniony karą pozbawienia wolności na czas nie dłuższy niż 3 lata
Wykroczenie - czyn zabroniony karą pozbawienia wolności na czas nie dłuższy niż miesiąc
W wielu krajach Prawo Wykroczeń jest traktowane jako odrębna od prawa Karnego gałąź prawa. W niektórych krajach jednakże Prawo Wykroczeń stanowi część Prawa Karnego.
Za względu na to, iż wykroczenia to czyny „błahe” względem występków i zbrodni, zrodziło się pytanie czy rzeczywiście sąd musi się zajmować wykroczeniami. Bezapelacyjnie zbrodnia i występek to domena sądu. Jeśli chodzi natomiast o wykroczenia, to w literaturze naukowej mówi się o kilku modelach prawa wykroczeń.
Model Austriacki
W modelu austriackim przyjęto, że wykroczenia należą do właściwości organów administracji. Karę za wykroczenie wymierza odpowiedni organ właściwej administracji (np. przestępstwo budowlane jest domeną administracji budowlanej).
Model Niemiecki
W modelu niemieckim z zasady karę za wykroczenie wymierza sąd. Karę za wykroczenie może jednak wymierzyć sąd zastępczy w postaci administracji, o ile opinia się nie sprzeciwia. Jeśli jest sprzeciw, to karę wymierza sąd karny.
Model Francuski
W modelu francuskim karę za wykroczenie wymierzają sądy karne.
W Polsce w okresie 20-lecia międzywojennego przyjęto model austriacko-niemiecki. W okresie PRL odrębność Prawa Wykroczeń od Prawa Karnego ulegała wzmocnieniu. Powołano, bowiem w pierwszych latach Polski Ludowej kolegia d/s. wykroczeń. Po roku 1989 kolegia zostały zlikwidowane i od tej pory orzeczenia w sprawach o wykroczenia należą do sądu. Jedyna w tej chwili odrębność pomiędzy Prawem Karnym a prawem Wykroczeń to odrębność prawna ustanowiona przez ustawodawcę.
Dzisiaj w dziedzinie odpowiedzialności za czyny zabronione mamy kilka kodeksów:
Kodeks Karny z 6 czerwca 1997r, obowiązujący od 1 września 1998r., znacznie modyfikowany w 2003r.
Kodeks Postępowania Karnego z 6 czerwca 1997r., obowiązujący od 1 września 1998, znacznie zmodyfikowany w 2003r.
Kodeks Karny Wykonawczy z 6 czerwca 1997r., obowiązujący od 1 września 1998, znacznie zmodyfikowany w 2003r.
Kodeks Wykroczeń z 20 maja 1971r., obowiązujący od 1 stycznia 1972r.
Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 24 sierpnia 2001r, obowiązujący od 17 października 2001r.
Kodeks karny skarbowy z 10 września 1999r.
Brak jest Prawa Karnego Wojskowego w Polsce. Są natomiast sądy i prokuratura wojskowa.
Kolejna gałąź Prawa Karnego to Prawo Karne Nieletnich. Wyodrębnienie prawa Karnego Nieletnich następowało w I połowie XX wieku. Mamy kraje gdzie Prawo Nieletnich daleko odeszło od Prawa Karnego, ale też mamy kraje gdzie Prawo to nie odeszło. W krajach, gdzie Prawo Karne Nieletnich daleko odeszło od Prawa Karnego, mamy do czynienia w istocie z wyraźnymi elementami Prawa Opiekuńczego. W Polsce w okresie międzywojennym kwestie odpowiedzialności nieletnich za czyny zabronione uregulowane były jednak w Kodeksie Karnym i Kodeksie Postępowania Karnego, ale w odrębnych rozdziałach. Czyli ustawodawca widział potrzebę szczególnej regulacji, ale nie widział potrzeby tworzenia odrębnego kodeksu. Prawo Karne Nieletnich było uregulowane w odrębnych rozdziałach ze względu na inną odpowiedzialność karną nieletnich. Dalszy etap oddalania się Prawa Nieletnich od Prawa Karnego (dorosłych) nastąpił na początku lat 80. 26 Października 1982r. Sejm uchwalił ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich. W tym momencie w Polsce, przynajmniej na poziomie ustawodawczym nastąpiło wyodrębnienie Prawa Karnego Nieletnich od Prawa Karnego. W dzisiejszych czasach na świecie religia ma wgląd w Prawo Karne Nieletnich(?). W największym skrócie można stworzyć stwierdzenie, że następuje powrót do Prawa Karnego. Chodzi oto, aby więcej elementów Prawa Karnego mocniej łączyć z Prawem Karnym Nieletnich, w szczególności większa odpowiedzialność karną. Niektórzy eksperci uważają, że polskie Prawo Nieletnich należy do wyjątków w skali Europy. Nasza ustawa z 1982r. obowiązuje już 25 lat. A więc jeśli mówimy o Prawie Karnym sensu largo, od razu sięgamy po 6 ustaw podanych wyżej + ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dzisiaj odczuwalne jest przybliżenie się Prawa Karnego do Prawa karnego Nieletnich (Starsi nieletni, od 16 roku życia ponoszą odpowiedzialność karną jak dorośli). W wyniku częstych nowelizacji Kodeksów, Prawo Karne przypomina prawo sprzed 1989r.
Historia Prawa Karnego w Polsce
Polska w czasie I Wojny Światowej odzyskiwała niepodległość na raty. W 1914 roku, przez pomyłkę (skąd inąd) gubernator rosyjski wprowadził na terenie Królestwa Polskiego, tzw. Kodeks Karny, który był projektem rosyjskiego uczonego tzw. Kodeks Tagancewa z 1903 roku. (Który w Rosji całkowicie nie wszedł w życie). W zaborze austriackim natomiast obowiązywało Prawo Karne austriackie. Na terenie zaboru austriackiego obowiązywał tzw. Kodeks Austriacki z 1852r. Z kolei na terenie zaboru pruskiego, również obowiązywało Prawo Karne niemieckie, w szczególności Kodeks Karny Rzeszy z 1871r. Ostatecznie, gdy Polska odzyskała niepodległość, to okazało się, że na terenie nowego państwa polskiego obowiązuje kilka Kodeksów Karnych i Kodeksów Postępowania Karnego i mało tego, kodeksy te reprezentują odmienne kultury prawne. Nastąpiła, więc konieczność zweryfikowania Prawa Karnego w Polsce. Można było ujednolicić Prawo karne w Polsce, w ten sposób, iż można by było wybrać np. kodeks austriacki i rozciągnąć zakres jego obowiązywania na obszar całego kraju. Uznano, jednak, że byłoby to mało ambitne. Dlatego też, uznano, że trzeba by stworzyć nowe Prawo Karne. Ostatecznie w 1928 r. wydano Kodeks Postępowania Karnego, a w 1932r., Kodeks Karny. Tak, więc w okresie 1928-1932 stworzono nową materię Prawa Karnego. Anulowano prawo zaborcze i zastąpiono je polskimi ustawami. Trzeba powiedzieć, że z zadania stworzenia nowego Prawa Karnego wywiązano się dobrze. Kodeksy z 1928r. i 1932r. jak na tamte czasy były bardzo nowoczesne. Nad Kodeksem Karnym pracował wybitny zespół. Największy wkład w tworzenie Kodeksu Karnego miał lwowski profesor Juliusz Makarewicz. Z tego względu Kodeks Karny z 1932r. potocznie jest nazywany Kodeksem Makarewicza, gdyż Makarewicz właśnie miał największy wpływ na jego treść. Można uznać, że Kodeks Makarewicza był swego czasu najlepszy na świecie. Jak już wcześniej było wspomniane Prawo Wykroczeń było rozdzielone od Prawa Karnego poprzez Model Austriacko-Francuski. Prawo o Wykroczeniach zostało wprowadzone w 1932r.Kiedy w Polsce doszło do zmiany ustroju, władza ludowa nie chciała, nie potrafiła zastąpić Kodeksów przedwojennych, nowymi kodeksami. Nie oznaczało to wcale, iż nie wprowadzano zmian w materii Prawa Karnego. W pierwszych latach Polski Ludowej (w latach 1944-1955) uchwalono ponad 100 ustaw regulujących Prawo Karne i Prawo Wykroczeń. Doszło do powstania hybrydy, ponieważ Kodeks przedwojenny był kodeksem prawa państwa liberalno-demokratycznego, a nowe powojenne ustawodawstwo karne czerpało pomysły ze Związku Radzieckiego. Nowopowstałe ustawy były właśnie ustawami obok Kodeksu (stąd hybryda). Istotne znaczenie w historii prawa karnego ma rok 1956, kiedy to inaczej zaczęto stosować Prawo Karne. Prawo Karne po 1956r. było przyjaźniej nastawione. (jakieś tam gadanie o przestępczości dzisiejszej i pokazywanie statystyk).
Obecnie nie ma kary śmierci w Europie. W okresie 20-lecia międzywojennego więźniowie masowo umierali. Teraz śmierć więźniów jest sporadyczna. W Polsce korupcja jest wysoka. Do roku 1989r. najwyższą karą za przestępstwo była kara śmierci. W 1989r. zniesiono karę śmierci, (w kwietniu 1988 faktycznie wykonano ostatnią egzekucję), ale do roku 1995 roku, najwyższą karą była kara pozbawienia wolności do 25 lat. W 1995r. wprowadzono karę dożywotniego pozbawienia wolności, która jest najwyższą obecnie karą za przestępstwo. Istnieje jednakże zwolnienie warunkowe, które jest dopuszczalne po odbyciu ileśtam lat kary. Zwolnienie można było uzyskać na początku po odbyciu 12,5 rok, a obecnie po odbyciu 15 lat kary pozbawienia wolności na okres 25 lat. Jeśli chodzi o karę dożywotniego pozbawienia wolności, to można uzyskać zwolnienie po 25 latach. Jednakże jest teraz prowadzona dyskusja nad tym, aby anulować zwolnienie dla ludzi, którzy zostali skazani na dożywocie. Kiedy w Polsce istniała kara śmierci, tylko 8% było z niej zadowolone. Obecnie po zniesieniu kary śmierci w Polsce, liczba zwolenników wzrosła. Obecnie jest nawet 56% ankietowanych jest za przywróceniem kary śmierci.
Kodeks - wg Konstytucji jest to ustawa, która powinna być stabilna. (rzadko zmieniana). Wg Prawa karnego Kodeks jest to ustawa zawierająca wszystkie unormowania danej gałęzi prawa, które są usystematyzowane na podstawie pewnych zasad.
Kodeksy narodziły się w okresie oświecenia, gdyż wtedy dało się projektować kodeksy z tego względu, że pojawiły się możliwości wyrażenia idei prawa karnego w języku ojczystym.
W Rzeczpospolitej Szlacheckiej, nazwa kodeks oznaczała zwykłą ustawę.