Bezpieczeństwo w SM - stan pewności, pokoju i zabezpieczenia przed atakiem oraz poczucie tegoż, brak zagrożenia i ochrona przed nim, w naukach społecznych zabezpieczenie najistotniejszych potrzeb, podmiotem może być człowiek, grupa społeczna, państwo lub system międzynarodowy, ma 2 aspekty: wewnętrzny i zewnętrzny, zagrożenie może być rzeczywiste lub wyobrażone, istniejące tylko w sferze percepcji (na przykład polityka RFN w oczach PRL, iracka broń masowego rażenia w oczach USA) - mispercepcja.

4 stany bezpieczeństwa (wg Daniela Freia):

• brak bezpieczeństwa - rzeczywiste i poważne zagrożenie

• obsesja - zagrożenie istnieje, ale jest wyolbrzymiane

• fałszywe bezpieczeństwo - zagrożenie istnieje, ale jest bagatelizowane

• bezpieczeństwo - zagrożenie nie występuje lub jest nieznaczne i postrzegane jest prawidłowo

„challenges” - „wyzwania” - zjawiska, które nie muszą być zagrożeniami, ale powodują konieczność podjęcia pewnych działań wyprzedzających (np. migracje, zmiany klimatu, postęp naukowy i techniczny, itp.) - czyli państwo musi na nie zareagować, bo mogą przekształcić się w zagrożenia

Joseph Nye - obok badania zjawisk negatywnych ważne są również działania pozytywne, wyprzedzające, profilaktyka jest lepsza niż leczenie

3 wymiary bezpieczeństwa (wg Kukułki):

• podmiotowy (kogo obejmuje)

• przedmiotowy (jakie aspekty obejmuje)

• procesualny (jak jego aspekty się zmieniają)

Typologia bezpieczeństwa:

1. podmiotowa:

• bezpieczeństwo narodowe

• bezpieczeństwo międzynarodowe

2. przedmiotowa:

• bezpieczeństwo polityczne

• bezpieczeństwo militarne

• bezpieczeństwo ekonomiczne i jego odmiany: finansowe, surowcowe, żywnościowe, socjalne, rolne, technologiczne, itp. (badania od lat 70. po kryzysie naftowym)

• bezpieczeństwo społeczne

• bezpieczeństwo ideologiczne

• bezpieczeństwo kulturowe (od „Zderzenia cywilizacji” Huntingtona)

• bezpieczeństwo ekologiczne (od lat 80.)

• „bezpieczeństwo obywatelskie” (societal security)

• itp.

3. przestrzenna:

• bezpieczeństwo lokalne

• bezpieczeństwo subregionalne

• bezpieczeństwo regionalne

• bezpieczeństwo ponadregionalne (strefowe)

• bezpieczeństwo globalne (uniwersalne)

4. organizacyjna:

• bezpieczeństwo unilateralne - zapewniane przez indywidualne działania (hegemonia, neutralność, izolacjonizm)

• bezpieczeństwo kombinacyjne - w koordynacji z innymi państwami (równowaga sił, „koncert mocarstw”, równowaga strachu)

• bezpieczeństwo blokowe - przez sojusze skierowane na zewnątrz

• bezpieczeństwo prokreatywne (kooperacyjne) - przez współpracę z innymi uczestnikami systemu

• bezpieczeństwo zbiorowe - przez umowy międzynarodowe , działające w obrębie ich sygnatariuszy, skierowane do środka

5. metodyczna:

• bezpieczeństwo subordynacyjne - podporządkowanie państw słabszych silniejszym

• bezpieczeństwo koordynacyjne - równość uczestników

6. czasowa:

• stan bezpieczeństwa

• poczucie bezpieczeństwa - zmieniające się stany

Tradycyjne ujęcie bezpieczeństwa - pojmowane głównie w kategoriach politycznych i wojskowych (a także na płaszczyźnie prawnej - Ehrlich), co implikowało środki jego zapewnienia - zbrojenia lub sojusze i gwarancje, zgodnie z kultową zasadą „si vis pacem, para bellum” i maksymą Clausewitza, ale to się zmieniło, bo:

• nastąpił postęp techniczny (broń atomowa, WMD, broń defensywna) i nikomu nie opłaca się prowadzić wojny totalnej, co najwyżej lokalne, by nowe rodzaje broni przetestować

• wojna napastnicza została zdelegalizowana i pojawiła się kontrola zbrojeń (Pakt LN, Pakt Brianda-Kellogga, Karta NZ, układy rozbrojeniowe)

• wzrosła rola organizacji między- i transnarodowych - zwrócenie uwagi na inne aspekty bezpieczeństwa

• wzrosła rola współzależności międzynarodowych (Nye, Keokare - kompleksowa współzależność)

Wyniki:

• ewolucja charakteru i źródeł wyzwań i zagrożeń

• zmiana postrzegania takowych

• ewolucja dostępnych środków zapewniania bezpieczeństwa, redukcja siły militarnej na rzecz politycznej

• nowe koncepcje, idee, doktryny i programy

• ewolucja metod zapewniania bezpieczeństwa, zastąpienie działań unilateralnych międzypaństwowymi, pojawienie się prewencji

• zmiany w środowisku międzynarodowym, ewolucja instytucji międzynarodowych

• redefinicja i przemieszanie interesów narodowych i międzynarodowych - interesy subnarodowe

• poszerzenie charakteru przedmiotowego, większy zakres wartości chronionych (nawet geologia, prestiż, standard życia, rozwój handlu), środków ochrony i poszerzanie się wizji bezpieczeństwa (Polska przez 1939 - Niemcy i ZSRR, po 1945 - Wschód i Zachód, obecnie - światowy terroryzm)

Badania polskie - albo ujęcie tradycyjne, klasyczne, albo wrzuca się tam wszystko, co się da (Rotfeld, Stefanowicz), są ostrzeżenia, by zachować zdrowy umiar (Wolfen, Dmitrijević, Kukułka)

4 typowe wartości bezpieczeństwa wewnętrznego (oczywiście Kukułka, uszeregowane według priorytetu):

1. Przetrwanie:

• przetrwanie państwa jako samodzielnej jednostki politycznej

• przetrwanie narodu jako wyróżnionej grupy etnicznej

• biologiczne przeżycie ludności

2. Integralność terytorialna

3. Niezależność polityczna (ustrój, samowładność, swoboda afiliacji)

4. Jakość życia (standard życia, stopień rozwoju, czystość środowiska, itp.) - ale to jest sporne, polemika między realistami a liberałami

Realiści (neorealiści) - podejście konserwatywne, państwowocentryczne

Idealiści (liberałowie) - podejście nowoczesne, zwrócenie uwagi na aspekty pozamilitarne

Sposoby zwiększania bezpieczeństwa:

• umacnianie własnej siły (w tym zbrojnej)

• zawieranie sojuszy polityczno-wojskowych

• działania w skali regionalnej

• rozbrojenie bądź zakaz zbrojenia (np. w przypadku Niemiec)

• poszerzanie przestrzennej wizji bezpieczeństwa (Stefanowicz

Obecne badania:

• polemologia - nauka o wojnie

• irenologia - nauka o pokoju

• badania prawnicze - m.in. Bierzanek

• badania rozbrojeniowe - Widlas, Multan

• badania nad kontrolą zbrojeń - na Zachodzie, bo tam w rozbrojenie nie wierzono

• badania humanitarne i wewnętrzne - Urhmann, „International Security” (1983)

• badania „obywatelskie” (societal)

• badania nad bezpieczeństwem kulturalnym (Huntington)

• sekurologia - propozycja wyłonienia nowej dyscypliny badań (Krause)

• „securitysation” - neologizm, prowadzenie polityki rozkładającej równolegle akcenty bezpieczeństwa

Wymiar procesualny:

• zmienność sposobów umacniania bezpieczeństwa (po I w.ś. koncepcja bezpieczeństwa zbiorowego, potem z racji małej skuteczności zmieniona na kooperatywną)

• wzrost współzależności interesów państw (np. oświadczenie Putina popierające Busha w walce o reelekcję, zbieżność interesów Rosji i USA pod kątem zagrożenia terroryzmem)

• wzrost współzależności między interesami państw a utrzymaniem pokoju, zakwestionowanie „si vis pacem, para bellum” (pierwszy był Bertramy, jeszcze przed wojną - „The World Peace System”, obecnie pokój rozumiany jest jako stan bliskiego współdziałania

Postulaty badawcze:

• bezpieczeństwo ma charakter subiektywny (polityka państw - defensywna po fakcie lub ofensywna, profilaktyczna) oraz obiektywny

• badania należy zacząć od określenia wyzwań i zagrożeń, potem określić odpowiedzi na nie, wreszcie analizować działania

• należy też zwrócić uwagę na regionalne zróżnicowanie (np. między Europą a Afryką jest pewna różnica, Europa jest bezpieczna, więc bardzo wyczulona, Afryka odwrotnie)

• należy zastosować podejście wielodyscyplinarne

• nie należy bezkrytycznie wierzyć mediom.

---