Temat 3: Determinanty dochodu narodowego.

1. Produkcja potencjalna, a produkcja faktyczna.

2. Zagregowany popyt i zagregowana podaż.

3. Krzywe zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

4. Model równowagi na rynku dóbr w krótkim okresie - podejście popytowe.

5. Działanie mnożnika inwestycyjnego.

6. Paradoks oszczędzania, czyli zapobiegliwości.

Produkcja potencjalna, a produkcja faktyczna.

Produkcja potencjalna - wielkość produkcji, jaką wytworzyłaby gospodarka gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni, racjonalnie wykorzystane. To produkcja, jak a mogłaby być utrzymywana, gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdowały się w stanie długookresowej równowagi (tj. bez uruchomienia inflacji).

Yp zależy od:

• wielkości zasobów czynników produkcji gospodarce (zmiany liczby ludności, postęp techniczny, itp.)

• efektywności wykorzystania czynników produkcji

W długiem okresie będzie się przesuwała w prawo, równolegle wraz z tym, jak wzrastać będzie wrażliwość danej gospodarki.

Produkcja faktyczna - wielkość produkcji rzeczywiście wytworzona w gospodarce.

Faktyczna produkcja może zbliżyć się do produkcji potencjalnej. Wtedy następuje pełne wykorzystanie czynników produkcji, może także odchylać się w dół, kiedy popyt w gospodarce jest zbyt niski. Wtedy ma miejsce niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych.

Zagregowany popyt i zagregowana podaż.

Zagregowany popyt (AD) - łączna ilość towarów, jaką nabywcy gotowi są zakupić w danych warunkach i czasie.

Inaczej to suma zamienionych wydatków konsumentów, przedsiębiorstw i państw w danym okresie.

Zależy od:

• poziomu cen towarów

• poziomu dochodu ludności

• od realizowanej polityki fiskalnej

Zagregowana podaż (AS) - łączna ilość towarów jaką producenci decydują się dostarczyć na rynek w danych warunkach i czasie.

Zależy od:

• ogólnego poziomu cen towarów

• zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania

• kosztów wytwarzania

Inne nazwy: globalna podaż/popyt, łączna podaż/popyt

Faktyczne rozmiary produkcji i dochodu narodowego ustalają się w wyniku wzajemnego oddziaływania zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

Krzywe zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

Krzywa zagregowanego popytu (AD) - pokazuje zależność ilości dóbr jaką nabywcy decydują się zakupić od ogólnego poziomu cen.

Krzywa zagregowanej podaży (AS) - pokazuje zależność łącznej ilości towarów jakie producenci decydują się dostarczyć n rynek od ogólnego poziomu cen.

Krzywa zagregowanego popytu jest ujemnie nachylona, panuje tutaj zgodność między przedstawicielami różnych kierunków. Kształt krzywej zagregowanej podaży jest kwestią sporną. Stanowiska:

• kompromisowe

Krzywa podaży AS jest łagodnie rosnąca, aż do osiągnięcia produkcji potencjalnej co oznacza, że wzrost popytu, czyli przesuwanie się AD w górę będzie powodowało wzrost produkcji i dochodu, natomiast ceny będą rosły w małym stopniu. Wynika to z faktu, że gdy moce wytwórcze nie są w pełni wykorzystywane. Wzrost popytu stymuluje wzrost produkcji.

Kiedy produkcja wytwarzana zbliży się do produkcji potencjalnej dalszy wzrost popytu doprowadziłby już tylko do wzrostu cen, gdyż możliwości produkcyjne byłyby już w pełni wykorzystane.

• skrajnie neoklasyczne

Agregatowa podaż pokrywa się z produkcją potencjalną, czyli jest jej równa. Wynika to z przekonania neoklasyków o idealnej sprawności mechanizmu rynkowego dzięki czemu faktyczne produkcja jest zawsze równa potencjalnej. Zostało to wyrażone w prawie Scly'a (każda podaż tworzy dla siebie idealny popyt). Zdaniem wielu neoklasyków zmiany popytu nie pociągały z sobą zmian faktycznej produkcji, a jedynie powodują zmiany cen. Ich zdaniem, aby wzrosła produkcja muszą wzrastać moce wytwórcze (czyli produkcja potencjalna), a jest to możliwe w okresie długim.

• skrajnie keynesowskie

Keynsiści twierdzą, że ceny, a zwłaszcza płace są lepkie, a nawet sztywne. Wynika to z istniejących przepisów (umów o pracę, działalności związków zawodowych). W tej sytuacji krzywa podaży jest pozioma aż do osiągnięcia produkcji potencjalnej, a wzrost popytu stymuluje wyłączenie wzrostu produkcji bez zmiany cen. Po osiągnięciu produkcji potencjalnej krzywa podaży staje się pionowa. Keynsiści nie wierzą, że samoczynny mechanizm rynkowy może ustabilizować popyt na poziomie odpowiadającym produkcji potencjalnej. Są raczej przekonani, że popyt zwykle jest zbyt niski, a produkcja faktyczna niższa od potencjalnej, czyli nastepuje niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych. Dlatego są zwolennikami stymulowania popytu w gospodarce.

Podejście Keynsistów nazywane jest popytowym, gdyż to popyt determinuje poziom dochodu narodowego. Podejście neoklasyków nazywane jest podażowym, gdyż wskazuje na to, że wiodąca rolę odgrywają zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania.

Podejście podażowe - dotyczy gospodarki w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji w długim okresie.

Podejście popytowe - dotyczy gospodarki w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji w okresie krótkim.

Model równowagi na rynku dóbr w krótkim okresie - podejście popytowe.

Założenie: brak państwa w wymiany z zagranicą.

Wtedy zagregowany popyt ma 2 składniki:

• popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych

• popyt inwestycyjny przedsiębiorstw AD = C + I

Popyt konsumpcyjny - zależy od rozporządzalnych dochodów gospodarstw domowych.

Jeżeli założymy brak państwa to produktów i transferów nie ma, a Yr są równe sumie dochodów pierwotnych (czyli dochodowi narodowemu). Yr = Y = PKB

Dochody gospodarstw domowych są dzielone na wydatki konsumpcyjne i oszczędności: Y = C + S

Koncepcje wyjaśniające wpływ dochodu gospodarstw domowych na popyt:

1. hipoteza dochodu absolutnego - J.M. Keynes - wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od poziomu bieżących dochodów

2. hipoteza dochodu relatywnego - J.S. Dussenberry - wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych zależą głównie od standardu życia znajomych i sąsiadów. Gospodarstwa domowe starają się utrzymać ten standard

3. hipoteza dochodu permanentnego - M. Friedman - wydatki konsumpcyjne zależą od przeciętnego dochodu jaki jednostka spodziewa się osiągnąć w ciągu całego życia

4. efekt majątkowy (bogactwa) - A.C. Pigou - wydatki konsumpcyjne zleżą od zgromadzonego majątku u rosną gdy rośnie realna wartość majątku

Funkcja konsumpcji - opisuje zależność między wydatkami konsumpcyjnymi, a bieżącymi dochodami w całej gospodarce. Jest funkcją liniową rosnącą. C = A + Cy

A - autonomiczny popyt konsumpcyjny, niezależny od poziomu dochodu

c - krańcowa skłonność do konsumpcji, KSK to tangens kąta nachylenia funkcji konsumpcji

Krańcowa skłonność do konsumpcji - to część każdej dodatkowej jednostki dochodu, którą gospodarstwa domowe pragną przeznaczyć na wzrost konsumpcji.

Jeżeli KSK wynosi o,7 oznacza to, ze z każdej dodatkowej złotówki dochodu 70gr zostanie przeznaczone na wzrost konsumpcji.

Oszczędności - to ta część dochodu, która nie jest przeznaczona na konsumpcję. Jeżeli Y=0, to oszczędności = (-A).

Krańcowa skłonność do oszczędzania KSO:

• KSI = 1-KSK

• KSK + KSO = 1

• Funkcja oszczędności: S=(-A)+(1-KSK)Y

Wydatki inwestycyjne:

Popyt inwestycyjny - zależy od planowanego przez przedsiębiorstwo powiększenia zasobu kapitału trwałego oraz stanu zapasów. W krótki okresie przyjmuje się ich autonomiczny charakter.

Autonomiczny charakter - nie zależą od bieżącego dochodu i bieżącej produkcji, ale wyłącznie od przewidywań producentów co do popytu na produkty, które wytwarzają.

Popyt zagregowany (w uproszczonym modelu) - suma jaką przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wydać na zakup dóbr przy każdym poziomie PKB.

AD = C+I

Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr ma miejsce, gdy popyt zagregowany, czyli planowane wydatki zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją.

Punkt E to jedyny punkt, w którym planowane wydatki i faktyczna produkcja zrównują się - jest to produkcja zapewniająca równowagę. Linia wykreślona pod kątem 45° ma charakter pomocniczy i jest zbiorem punktów wyrażających równość pomiędzy planowanymi wydatkami, a faktyczną produkcją.

Sytuacja taka nie zachodzi automatycznie, najpierw rynek uruchamia procesy dostosowawcze, jeżeli produkcja oferowana w gospodarce jest większa od planowych wydatków to nastąpi nieplanowane powiększenie stanu zapasów, a w następnych okresach nastąpi zmniejszenie poziomu produkcji.

Jeżeli popyt zagregowany jest większy od wytworzonej produkcji nastąpi nieplanowane zmniejszenie stanu zapasów, a także tzw. Przymusowe oszczędności, a w przyszłości nastąpi wzrost produkcji.

Praktycznie uzyskany stan równowagi nie daje żadnej gwarancji, że faktycznie wytworzona produkcja będzie równa produkcji potencjalnej. Może się zdarzyć, że niedostateczny popyt spowoduje ustalenie się równowagi krótkookresowej przy niskim poziomie produkcji i dochodu.

Alternatywne ujęcie

W punkcie równowagi planowane inwestycje są równe dochodowi w stanie równowagi pomniejszonymi o planowaną konsumpcję, zatem:

Ipl = Y' - C natomiast

Spl = Y' - C

Dlatego produkcja zapewniająca równowagę pomiędzy planowanymi wydatkami, a produkcją nastąpi wówczas, gdy: Ipl = Spl

W tym ujęciu poziom produkcji i dochodu zapewniający równowagę to taki, przy którym gospodarstwa domowe planują zaoszczędzić tyle, ile przedsiębiorstwa zamierzają zainwestować.

Należy pamiętać, że ostatecznie faktyczne inwestycje i faktyczne oszczędności są zawsze równe. Do ich zrównania się dochodzi po uprzednim okresie dostosowań w postaci nieplanowanej zmiany stanu zapasów, ewentualnych nieplanowanych oszczędności i zmian decyzji produkcyjnych na przyszłość.

Szczególnie niestabilnym składnikiem popytu globalnego jest składowa inwestycyjna. Jeżeli przedsiębiorcy pesymistycznie oceniają przyszłość to popyt inwestycyjny ulegnie obniżeniu.

Działanie mnożnika inwestycyjnego.

W wyniku spadku popytu o pewną wartość produkcja obniża się w znacznie większym stopniu. Można stwierdzić, że określony spadek popytu inwestycyjnego wywoła zwielokrotniony spadek produkcji i dochodu, przy czym ustali się nowy stan równowagi przy niższym poziomie produkcji.

Mnożnik - stosunek zmiany wielkości produkcji w punkcie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych.

k - mnożnik inwestycyjny (Keynes'a)

Informuje jak zmienia się produkcja w stanie równowagi przy danej zmianie w popycie autonomicznym;

Dowiedziono, że mnożnik : k=1/(1-KSK)

Im wyższa jest KSK tym wyższa jest wartość mnożnika, inaczej k=1/(KSO), zatem im mniejsza skłonność so oszczędzania tym większy mnożnik.

Paradoks zapobiegliwości, czyli oszczędzania.

Kiedy popyt zagregowany jest niski, a w gospodarce występują niekorzystne zdolności wytwórcze, tj. produkcja faktyczna jest niższa od potencjalnej, to obniżenia planowanych oszczędności spowoduje wzrost popytu konsumpcyjnego i tym samym wzrost produkcji w punkcie równowagi (produkcja wzrośnie), zmniejszenie oszczędności będzie zatem korzystne dla społeczeństwa.

Paradoks mimo, że oszczędności maleją to produkcja w stanie równowagi rośnie, a planowane oszczędności i planowane inwestycje nadal muszą być równe.

---