Formuła telewizji publicznej w Polsce
- działalność informacyjno-publicystyczna.
Dynamiczne zmiany życia politycznego i gospodarczego w Polsce, wpłynęły znacząco na obecny kształt i rolę telewizji publicznej na rynku mediów. Przez wiele lat telewizja państwowa, jako monopolista i narzędzie w ręku władzy, pełniła dominującą i jedyną opcję wpływającą na opinię społeczną. Z chwilą zmian politycznych i otwarcia Polski na ład istniejący w świecie mediów, nastąpił dynamiczny rozwój i jej przeobrażenie. W ostatnim czasie wprowadzono, bądź zmieniono wiele aktów prawnych i rozporządzeń dotyczących zasad funkcjonowania telewizji w życiu społecznym.
W celu uniezależnienia telewizji od opcji politycznych powstała Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. W związku z pojawieniem się na rynku innych niepublicznych organizacji telewizyjnych, doszło do konieczności stałego reformowania zasad ich funkcjonowania. Przełom 1996-97 zdominowały decyzje kończące proces koncesyjny, który sfinalizował okres kształtowania rynku niepublicznych nadawców telewizyjnych i radiowych. W dziedzinie telewizji oznaczało to istnienie kilku sieci ponadregionalnych, które zgodnie z zapisami koncesyjnymi będą mogły utworzyć sieć sfederowaną.
Wydane w latach 90-tych liczne zmiany przepisów o radiofonii i telewizji oraz rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dotyczyły zwłaszcza uporządkowania problemów finansowych, przedstawiania w programach telewizji publicznej stanowisk partii politycznych, związków zawodowych i związków pracodawców. Wydano rozporządzenia w sprawie zakazu sponsorowania określonych audycji i określonych sposobów sponsorowania oraz zasad działalności reklamowej. Równocześnie wzięto pod uwagę ochronę wolności i niezależności nadawców przy jednoczesnej trosce o to by nadużywanie wolności nie stało się przyczyną procesów szkodliwych społecznie. Szczególne trudne było tworzenie warunków dla działania mechanizmów rynkowych, a jednocześnie korygowanie skutków ich działania z dostosowaniem do unormowań międzynarodowych.
Obecnie telewizję publiczną tworzy spółka Telewizja Polska S.A. zawiązana w celu tworzenia i rozpowszechniania ogólnokrajowych programów I, II i TV Polonia oraz regionalnych programów telewizji. Jako spółka akcyjna rozpoczęła działalność 1 stycznia 1994. Powstała na podstawie ustawy z 29.12.1992 w wyniku przekształcenia działającej od 1952r. Telewizji Państwowej Komitetu ds. Radia i Telewizji. Mimo iż wywodzi się ona z monopolistycznej telewizji państwowej zmieniły się zasady jej działania na rynku mediów, w związku z istniejącymi uregulowaniami prawnymi i zasadami konkurencyjności. Jest jedynym ogólnopolskim nadawcą publicznym mającym spełnić trzy podstawowe zadania: dostarczać informacji, upowszechniać wiedzę i zapewniać rozrywkę. Audycje zrealizowane w kraju stanowią 68,5% emisji. Finansowane są z opłat abonamentowych, reklam oraz sprzedaży usług i licencji programowych. Wśród wielu gatunków programowych na szczególną rolę TVP S.A. złożyły się programy informacyjne, transmisje z Sejmu i Senatu, transmisje z ważnych wydarzeń i programy publicystyczne. Artykuł 21 ustawy o radiofonii i telewizji i dokument programowy “Misja TVP S.A.” stawia przed tą instytucją szczególne zadania w zakresie realizacji polityki informacyjnej. Programy te z dbałością odnosić się mają do postaw światopoglądowych i konwencji obyczajowych, w tym także kulturowych i narodowych. Wszelkie opinie i oceny na tematy społeczne i polityczne powinny być podawane ze wskazaniem ich źródła oraz zachowania zasady równowagi w prezentowaniu zróżnicowanych stanowisk i poglądów. Istotnym jest by jako instytucja nie zajmować własnego stanowiska ani formułować i nie wyrażać własnych poglądów w sprawach politycznych i w sprawach będących przedmiotem debat publicznych.
Obecny stan wyposażenia technicznego odpowiadający standardom Europejskim pozwala na bezpośrednie i szybkie transmisje z wydarzeń w terenie. Według danych z Internetu baza transmisyjna TVP S.A. dysponuje pięcioma nowoczesnymi wozami, wozem cyfrowym - 10 kamerowym, a wszystkie oddziały terenowe posiadają własne wozy transmisyjne i łączowe. Teleinformatyczna sieć strukturalna TVP S.A., która obejmuje wszystkie główne obiekty w Warszawie i oddziały terenowe dysponuje łączem do ogólnoświatowej sieci Internet, co umożliwia korzystanie z usług typu WWW i poczty elektronicznej. Zastosowane zostały nowoczesne, szybkie technologie sieciowe (światłowodowa sieć szkieletowa). Rozbudowa sieci umożliwi przesyłanie telewizyjnych sygnałów cyfrowych pomiędzy studiami, zespołami postprodukcyjnymi i zespołami grafiki komputerowej (technologie typu ATM lub Fiber Channel). Rozbudowywane są sieciowe systemy dziennikarskie typu news room. Sieci teleinformatyczne w oddziałach terenowych połączone zostały łączami telekomunikacyjnymi (Frame Relay) z siecią w Warszawie.
Zatrudnieni pracownicy nie mogą uprawiać agitacji czy propagandy politycznej. Tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach, mogą we własnym imieniu zajmować stanowisko w sprawach społecznych i politycznych. Powinni oni przestrzegać zasad etyki zawodowej kierując się wrażliwością na potrzeby odbiorców, dochodzić pełnej prawdy i służyć realizacji prawa społeczeństwa do jej poznania. Według założeń TVP S.A. w każdym ze swoich programów ogólnokrajowych przeznacza średnio co najmniej 15% czasu antenowego na gatunki informacyjno publicystyczne. Zatrudnia ona blisko 600 dziennikarzy (dane na dzień 01.01.1997). Dziennikarze ci zostali wyposażeni w potężny instrument obronny, którym jest prawo do krytyki i satyry z zastrzeżeniem, że działać będą zgodnie z zasadami rzetelności staranności i prawdy. Obowiązujące prawo prasowe, ustawa o radiofonii i telewizji (np.: art. 3,18) wraz z innymi aktami prawnymi (Kodeks Cywilny, Kodeks Karny), regulują kwestie odpowiedzialności prawnej dziennikarzy. Zgodnie z terminologią ustawową naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materiału drukowanego lub emitowanego dotyczy najczęściej ludzi i ich problemów czyli naruszania dóbr osobistych, najczęściej danych prywatnej sfery życia nie wiążących się bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby. Nie wolno wypowiadać opinii co do rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym przed wydaniem orzeczenia lub publikować danych osobowych i wizerunku osób w sądzie bez ich zgody. Zgody osoby udzielającej informacji wymaga także rozpowszechnienie zapisów fonicznych i wizualnych. Natomiast postępowanie związane z przedstawianiem w programach TVP S.A. węzłowych spraw publicznych reguluje art.23 Ustawy o Radiofonii i Telewizji z 29.12.1992 oraz rozporządzenie KRRiT z 13.05.1994. W tych uwarunkowaniach działać musi w Polsce telewizja publiczna, szczególnie w zakresie informacji i publicystyki.
Wydaje mi się, że generalnie przepisy dotyczące funkcjonowania telewizji publicznej są przestrzegane. Duże doświadczenie w tym zakresie, stawia TVP S.A. na dobrej pozycji w porównaniu do telewizji komercyjnych. Zasięg jej odbioru i mnogość programów informacyjno-publicystycznych powodują, że dociera ona do szerokiego ogółu odbiorców pod tzw. “strzechy”. Jest największym producentem informacji telewizyjnych w Polsce. Współpracuje z większością światowych agencji informacyjnych. Transmituje także obrady Polskiego Parlamentu, istotne wizyty mężów stanu, kongresy i międzynarodowe spotkania. Przygotowuje codziennie ponad 20 wydań audycji informacyjnych (np.: Wiadomości, Panorama, Teleexpress, W centrum uwagi). Programy te mają ogromną widownię w kraju, np.: w 1996 oglądało je średnio ok. 41% widzów.
Programy informacyjne telewizji publicznej uzupełniają się w zakresie treści, formy i czasu nadawania. Dla wnikliwego telewidza istnieje więc możliwość zapoznania się z różnym spojrzeniem na dany problem. Nie oznacza to, że poszczególne redakcje TVP S.A. są całkowicie apolityczne i niezależne. Ogólnie znane są próby oddziaływania polityków na media, a szczególnie telewizję publiczną. Uważam, że pod tym względem lepszą sytuacje mają telewizje komercyjne, często związane z danym człowiekiem czy opcją polityczną. Dzięki korzystniejszym warunkom finansowania i organizacji, obserwuję często atrakcyjniejsze formy działalności publicystycznej tych telewizji. Przykładowo popularna audycja TVP S.A. “Tok Szok” nadawana jest obecnie w P.T.S. POLSAT S.A.
Według mojej wiedzy problemem telewizji publicznej jest także nadmierna struktura administracyjna i sposoby zarządzania. TVP S.A. jest spółką skarbu państwa podlegającą wpływom i kontroli ze strony różnych komisji Sejmu i Senatu, co utrudnia procesy restrukturyzacyjne. Tymczasem telewizje komercyjne czerpią w tym zakresie pomysły naśladujące telewizje zagraniczne co ułatwia im prywatna własność. Istotnym zagadnieniem w organizacji telewizji niepublicznych jest tworzenie ich od nowa, często w oparciu o wieloletnie doświadczenia, umożliwiające uniknięcie popełnionych błędów w tzw. telewizji państwowej. TVP S.A. jako spadkobierca minionej epoki borykać się musi z wieloma problemami, zwłaszcza dotyczącymi struktury zatrudnienia. Strategie działania i podstawowe założenia reformy TVP S.A. zostały przyjęte we wrześniu 1997r. Wymagały one wielomiesięcznych konsultacji z organizacjami związkowymi, Krajową Radą Radiofonii i Telewizji, sejmową Komisją Kultury i Środków Przekazu, a także szerokiej debaty prasowej. “Strategia” ta różniła się od koncepcji KRRiT wieloma szczegółami zwłaszcza w zakresie działań producenckich i technologiczno-technicznych. Wskazuje to jak skomplikowanym procesem są przemiany dotyczące telewizji publicznej.
Uważam, że pozytywnym zjawiskiem w TVP S.A. są formy samokontroli w zakresie programów informacyjnych. Według badań programy polskiej telewizji publicznej są podstawowym źródłem informacji dla 82% respondentów. Ponad 70% ocenia programy te jako dobre i bardzo dobre, a 65% badanych za wiarygodne. Ponad połowa badanych twierdzi, że TVP S.A. jest neutralna w prezentowaniu życia politycznego i społecznego. Co trzeci Polak (34%) uważa program TVP S.A. za lepszy od programu innych stacji, 15% ocenia go jako gorszy, a 41% że jest taki sam. Dwie trzecie Polaków (66%) uważa, że telewizja publiczna ma do wypełnienia wobec społeczeństwa szczególne obowiązki określane jako “misja”, 21% jest przeciwnego zdania. W opinii społecznej misja ta polega na dostarczaniu informacji (53%), edukowaniu (36%), a znacznie rzadziej dostarczaniu rozrywki (12%). Co zgodne jest z dokumentami “Misja TVP S.A.” jako nadawcy publicznego. Najwięcej pozytywnych ocen przyznano telewizji publicznej za pełnienie roli informacyjnej w zakresie wydarzeń krajowych (83%) jak i zagranicznych (87%). Nieco mniej odbiorców aprobuje sposób realizowania telewizji edukacyjnej (69%) oraz rozrywkowej (67%). Jedna trzecia odbiorców odczuwa niedosyt wiadomości o społeczeństwie, a jedna czwarta o kulturze i o gospodarce. Nawet niezadowoleni wskazują na rzetelne informowanie i popularyzację wiedzy. W opinii odbiorców TVP S.A. w wysokim stopniu stosuje się do ustawowych zasad dotyczących treści nadawanych programów.
Uważam, że w formule polskiej telewizji publicznej sprawą najistotniejszą jest jednak jej długoletnia tradycja, tak bardzo ważna w życiu każdego społeczeństwa. Przyzwyczajenie Polaków w kraju i zagranicą do odbioru telewizji publicznej jest nie do przecenienia. Myślę, że pomysły niektórych polityków dotyczące likwidacji TVP S.A. są nierealne i nie zostaną nigdy zrealizowane. Podsumowując przedstawiony pogląd na działalności telewizji publicznej w Polsce, ważne jest podkreślenie, że funkcjonuje ona w trudnych realiach i warunkach geopolitycznych. Walka o władze, zmiany przepisów, szybkie wprowadzanie najistotniejszych reform społecznych często powodują w mediach dezinformację. W chaosie polityki informacyjnej telewizja publiczna odgrywa niezwykle ważną, szczególną rolę. Dla większości zagubionego społeczeństwa stara się być rzetelna i wiarygodna. Dlatego ta jej rola wydała mi się godna podkreślenia.