Egzamin: 2 części

- test - ok. 20 pytań

- zadania sytuacyjne - ok. 5-6 zadań

Materiał z wykładów i z ćwiczeń (testy - materiał z wykładów);

Literatura:

• każdy podręcznik z rachunku kosztów

• „Rachunek kosztów” - J. Matuszewicz

• Sawicki lub zbiorowe wydanie - dot. Rachunku kosztów

Jeśli z ćwiczeń będzie 4 lub 5 to na egzaminie będzie tylko test (trochę inny)

KOSZT. DEFINICJE I KLASYFIKACJA

Zużywanie podczas prowadzenia działalności gospodarczej różnych czynników jest mierzone za pomocą różnych miar, dotyczy to pracy ludzkiej, materiałów, energii, usług, a także środków trwałych. I z tego względu żeby uzyskać podział na ogólne rozmiary związane z zużyciem, te jednostki należy sprowadzić do wspólnego mianownika i tym wspólnym mianownikiem są koszty.

Koszty wykorzystuje się dla:

• oceny opłacalności działań

• porównania zużycia występującego w różnych jednostkach prowadzących identyczną działalność

• potrzeb uwzględniania efektów; zastępowanie jednych materiałów innymi

• potrzeb racjonalnego rozmieszczenia produkcji; w różnych zakładach danego przedsiębiorstwa (przedsiębiorstwa wielozakładowe)

• obliczania (ustalania) wielkości produkcji określonych produktów

Koszty są wspólnym mianownikiem który pozwala połączyć zużycie mierzone w różnych jednostkach. Dzięki kosztom możliwe jest sumowanie różnych wielkości, które charakteryzują zużycie, a wiec czasu pracy pracowników, zużycie surowców, paliwa, energii, zużycia maszyn, środków transportu, budynków.

Zużycie będzie traktowane jako koszt jeżeli spełnia 3 warunki:

• jest celowe - uzasadnione charakterem działalności

• elementem łączącym te różne miary jest pieniądz - koszt może być wyrażony w pieniądzu (wartościowo)

• w wyniku poniesienia kosztów powinien być osiągnięty określony efekt - jeśli nie ma kosztu zużycie jest bezprzedmiotowe, czyli nie jest kosztem

Nie wszystkie pozycje kosztów mogą być ustalone z pełną dokładnością, dlatego w niektórych przypadkach w rachunkowości ustalane jest pewne przybliżenie (uproszczenie) przy czym są to z góry założone umowne rozwiązania (np.: amortyzacja). Ustalając zużycie środków trwałych przyjmuje się założenie, że zużycie np. maszyny w ciągu roku wynosi 10% chociażby stosują zasady podatkowe. Jest to umowne założenie bo przecież w zależności od warunków działania to zużycie może kształtować się różnie.

W rachunkowości nie uzyskuje się kosztów rzeczywistych w pełnym tego słowa znaczeniu. Są to raczej koszty, które można praktycznie określić czy są przybliżone do kosztów rzeczywistych.

Pojęcie kosztów łączy się również z określoną jednostką czasu. Wynika to z tego, że poniesionym kosztom należy przedstawić rezultaty dla których te koszty zostały poniesione, dlatego do kosztów może być zaliczone tylko to zużycie, które dotyczy danego okresu (w praktyce zazwyczaj dotyczy to miesiąca, kwartału).

Struktura kosztów:

Zużyte rzeczowe koszty to: zużyte rzeczowe środki produkcji, a więc zużyte środki pracy (amortyzacja), zużyte przedmioty pracy (zużycie materiałów, paliwo, energia), zużycie siły roboczej (wynagrodzenia)

Definicje kosztów:

Koszty - to zużycie pracy żywej i uprzedmiotowionej. (najbardziej ogólne pojęcie - ekonomiczne) czyli rzeczowe środki produkcji i zużyta siła robocza.

W praktyce gospodarczej posługujemy się pojęciem - koszt własny. Koszt własny odnosi się do produktu czy wykonanej usługi. Do kosztów własnych zgodnie z odrębnymi przepisami zalicza się również określone obciążenia, opłaty, które nie charakteryzują zużycia ale są traktowane na mocy określonych przepisów identycznie jak zużycie. Tego typu koszty określa się mianem koszty transferowe czyli obciążenia które nie mają odzwierciedlenia w rzeczywistym zużyciu ale są traktowane identycznie - do tego typu kosztów możemy zaliczyć ubezpieczenia społeczne, majątkowe, odsetki bankowe, niektóre podatki (od nieruchomości, od środków transportu).

Możemy powiedzieć, że koszt jest wyrażony i dotyczy zużycia normalnego. wyrażamy go w cenach nabycia, a warunki normalne są różne dla każdej jednostki, wynikają one z techniki stosowanych technologii. Musi być ekwiwalentny tzn. że w przypadku ponosząc koszt powinien on tworzyć przychód.

W ustawie o rachunkowości w art. 3 nie znajdziemy jednoznacznej definicji kosztów. W ustawie koszty i straty są definiowane równocześnie i rozumie się przez to: uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań, a także rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Strata to nie ekwiwalentne zużycie w wyniku którego nie uzyskaliśmy efektów.

W praktyce bardzo często niesłusznie utożsamia się koszty z wydatkami i nakładami. Są to 2 pojęcia bliskoznaczne, które łączą się z kosztami ale nie można ich zrównać z pojęciem kosztów.

Wydatek to celowe zadysponowanie określonej sumy środków pieniężnych, które zostały zaangażowane lub wydatkowane na różny cel. Zatem nie każdy wydatek jest kosztem, ale każdy koszt łączy się z wydatkiem. (z tym że w tym przypadku mogą wystąpić różnice czasowe). Wydatek który łączy się z powstaniem kosztu - zatrudnienie pracownika - wydatek dopiero w momencie wypłaty wynagrodzenia; wpłata do urzędu zaliczki na podatek dochodowy - wydatek który nie jest kosztem.

Zależności pomiędzy wydatkami a kosztami:

1. wydatek wyprzedza koszt (nabywamy środek trwały, rozpoczynamy eksploatację a koszt mamy później; zakup materiałów - łączy się z wydatkiem ale nie jest kosztem - koszt po wydaniu do zużycia)

Amortyzacji (wg prawa bilansowego (wg ustawy)) nie można rozpocząć wcześniej niż od dnia oddania do eksploatacji, natomiast zgodnie z ustawami o podatku dochodowym naliczanie amortyzacji następuje od miesiąca następnego po miesiącu w którym środek został oddany do eksploatacji. Stąd wynika niedogodność taktyczna - trzeba by prowadzić 2 ewidencje na potrzeby prawa bilansowego a drugą podatkowo. Zazwyczaj stosuje się rozwiązanie podatkowe.

2. wydatek występuje równocześnie z kosztem (zakup materiałów i bez magazynowania wydanie ich do zużycia)

3. koszt wyprzedza wydatek (zakup z odroczonym terminem płatności, utworzenie rezerwy na naprawy gwarancyjne)

Nakłady to wyrażone w jednostkach naturalnych celowe zużycie środków rzeczowych, a także wykorzystanie pracy żywej. Nakłady wyraża się w jednostkach naturalnych; tylko niekiedy w specyficznych sytuacjach wyraża się je w jednostkach pieniężnych (np. udzielenie pożyczki, zakup akcji - inwestycja niematerialna, nabycie w celu korzystnej transakcji).

Zużycie w przypadku nakładów nie podlega agregacji, aby nakłady można było sumować muszą być przeliczone na jednostki wartościowe (pieniężne), a wówczas będzie to już kosztem. Np. uruchomienie nowej linii produkcyjnej.

Nakład nie zawsze przeistoczy się w koszt - jeśli w wyniku nakładów nie osiągniemy zamierzonego rezultatu. W koszty przekształci się ta część nakładów w wyniku których zostanie osiągnięty zamierzony efekt.

Inwestycje - traktujemy jako aktywa przedsiębiorstwa nabyte lub posiadane które dana jednostka wykorzystuje lub ma zamiar wykorzystać aby osiągnąć korzyści ekonomiczne inne niż z podstawowej działalności statutowej. Np. w formie dywidendy, odsetek.

Koszty są wartościowym wyrażeniem nakładu.

Strata to niecelowe, nieuzasadnione normalnymi warunkami działania, zarówno zużycie jak i zadysponowanie określonych środków pieniężnych czyli nie ekwiwalentne zużycie.

Strata nadzwyczajna - skutek finansowy zdarzeń trudnych do przewidzenia które powstają poza działalności operacyjną. Nie są związane z ryzykiem prowadzenia działalności.

Niektóre nakłady mimo że nie przyniosą spodziewanych efektów można zaliczyć jako koszty jeśli są związane z ryzykiem działalności.

Koszty które uznaje prawo bilansowe a nie uznaje prawo podatkowe:

• odsetki od przeterminowanych zobowiązań budżetowych (bilansowo jest koszt, podatkowo nie)

• kary z tytułu zanieczyszczania środowiska

to samo dotyczy przychodów:

1. nieodpłatne przekazanie do zużycia środka trwałego (bilansowo nie ma przychodu (brutto) , podatkowo jest (netto))

Sposoby wyrażenia:

2. kosztów to ujęcie wartościowe

3. nakładów to ujęcie ilościowe i w określonych sytuacjach wartościowe np.: obligacje

4. wydatków to ujęcie zawsze wartościowe

5. strata nadzwyczajna to ujęcie wartościowe

Okresy czasowe:

• koszt - ma ograniczenia czasowe (miesiąc, rok)

• nakład nie ma ograniczeń czasowych, może dotyczyć kilku okresów

• wydatek dotyczy określonego okresu

• strata nadzwyczajna dotyczy określonego okresu

W wyniku poniesionych kosztów osiągnie się zamierzony efekt, w wyniku poniesionych nakładów można go uzyskać lub też nie, jeżeli go nie uzyskamy będzie strata. W przypadku wydatków niekoniecznie jest efekt (nie łączy się z określonym efektem).

Koszty można klasyfikować w różnych układach informacyjnych, rzecz jasna przyjmując różne kryteria. Kryteria te wyznaczają zasady podziału czy też syntezy kosztów. Przyjęcie właściwego kryterium klasyfikacji decyduje o otrzymaniu (uzyskaniu ) pożądanego przekroju kosztu. W toku ewolucji systemu rachunkowości zasadnicze przekroje systemu kosztów ukształtowały się sposoby na podstawie systemu wyceny kosztu.

Na podstawie kosztów historycznych (w trybie ex post) na podstawie kosztów przyszłych , przewidzianych w trybie (ex ante). Na podstawie kosztów historycznych przyjmuje się że istnieje tylko jeden prawdziwy koszt który został poniesiony na wytworzenie danego wyrobu lub usługi i przedsiębiorstwo nie może go zmienić, ten koszt odzwierciedla wielkości i strukturę zużycia poszczególnych czynników produkcji.

Przekroje oparte na kosztach przyszłych odnosi się do kosztów przewidzianych planowanych czyli tych które dopiero zostaną poniesione, w związku z tym z tego względu odchodzi się od koncepcji jednego prawdziwego kosztu na rzecz różnych kosztów dla różnych celów. Zatem przyszłe koszty mogą być różne w zależności od podjętych decyzji zarządczych.

Podstawowym przekrojem klasyfikacyjnym kosztów łączącym się z RZiS jest wyodrębnianie kosztów w 3 podstawowych grupach:

1. koszty działalności operacyjnej

2. koszty działalności pozostałej

3. koszty działalności finansowej

to z punktu widzenia RZiS

Można jeszcze zaliczyć również koszty działalności inwestycyjnej w ujęciu rachunkowości. Np. nabyliśmy obligacje skarbu państwa 100, w momencie wykupu skarb państwa wypłacił 110 zatem kosztem w momencie wykupu będzie wydatek 100 zł. efektem 10 zł.

Podział kosztów wg stopnia złożoności:

1. koszty proste - to takie w ramach których nie można wyodrębnić innych elementów składowych, np. koszt zużycia materiałów X na wyrób A, płaca pracownika wykonującego określoną operację technologiczną (płaca za tą czynność ale nie wynagrodzenie),

2. koszty złożone - to takie w ramach których można wyodrębnić określone koszty proste, np. usługa przewozowa (paliwo, zużycie tego środka, płaca kierowcy, usługa remontowa, zużycie narzędzi, pracy ludzkiej)

W rachunkowości podstawową klasyfikacją jest kalkulacja rodzajowa, czyli podział kosztów wg ich rodzaju. W rachunkowości wyróżnia się układ minimum (minimalny układ w układzie rodzajowym) jest to układ 7 grup Kostów:

1. zużycie materiałów i energii

2. zużycie usług obcych

3. podatki i opłaty

4. wynagrodzenia

5. świadczenia na rzecz pracowników

6. amortyzacja zarówno środków trwałych jak i wartości niematerialnych i prawnych

7. pozostałe koszty rodzajowe - Koszty ubezpieczeń - Koszty delegacji służbowych pracowników

Kolejne kryterium to podział kosztów wg miejsc ich powstawania (wg ośrodków odpowiedzialności za koszty)

1. Koszty działalności podstawowej

2. Koszty wydziałowe (związane z wydziałami produkcji podstawowej)

3. Koszty działalności pomocniczej

4. Koszty ogólnego zarządu

5. Koszty sprzedaży

6. Koszty zakupu

Wg stopnia wpływu (wielkości) Kostów na rozmiary działalności (związek kosztów z rozmiarami działalności)

1. Koszty stałe - to takie które mimo zmian rozmiarów działalności nie ulegają wahaniom np.: amortyzacja budynków, czynsz, dzierżawa

2. Koszty zmienne - to takie które ulegają wahaniom w zależności od rozmiarów tej działalności. Te zmiany mogą mieć charakter proporcjonalny, progresywny lub degresywny.

Proporcjonalny - zużycie materiałów X wg technologii na dany produkt np.:

Progresywny - wynagrodzenie akordowe

Degresywny - wynagrodzenie podobne do akordowego

Związek kosztów z nośnikami kosztów czyli produktami:

1. Koszty bezpośrednie - to takie które na podstawie dokumentacji źródłowej można w sposób jednoznaczny odnieść, przypisać na wyrób, usługę, na daną robotę budowlaną, montażową

2. Koszty pośrednie - to takie których w sposób jednoznaczny nie można przypisać (odnieść) na dany produkt np.: zużycie energii, pensja dyrektora przedsiębiorstwa które wytwarza różne usługi, koszty odzieży ochronnej.

Koszty w znacznej mierze decydują o wynikach jednostek gospodarczych ale także o wynikach całej gospodarki narodowej.

Informacje stanowią część informacji ekonomicznych którą określa się jako informacje kosztowe lub informacje o kosztach.

Pojęcie informacji ekonomicznej jest bardzo szerokie, istnieje bardzo wiele interpretacji tego typu. Informacja ekonomiczna powinna odzwierciedlać treść charakteryzującą poszczególne zjawiska ekonomiczne. Ta informacja o kosztach jest częścią informacji ekonomicznej, i można ją również rozpatrywać w szerokim aspekcie. Informację o kosztach można podzielić (sklasyfikować) wg różnych kryteriów.

Możemy powiedzieć że informacja kosztowa to dane lub wieloprzekrojowe zespoły, wiadomości o kosztach faktycznie poniesionych lub zamierzonych kosztach wykorzystywanych w szeroko pojętym planowaniu i zarządzaniu.

Informacja mikroekonomiczna kosztowa - dotyczy podstawowych form działalności a więc przedsiębiorstw

Informacja makroekonomiczna kosztowa - dotyczy gospodarki narodowej jako całości

Informacja retrospektywna o kosztach - to tak a która informuje o kosztach które już miały miejsce w przeszłości, lub też trwają obecnie

Informacja prospektywna - komunikuje o kosztach które mają lub mogą być poniesione w przyszłości. Informacje prospektywne niejednokrotnie stanowią podstawę decyzji podejmowanych na różnych szczeblach zarządzania, które następnie w wyniku tych decyzji przyjmą postać informacji retrospektywnej.

Informacje otwarte - ich treść można odczytać bezpośrednio, nie wymagają one dekoderów w przeciwieństwie do informacji zaszyfrowanych.

Przykładem informacji zaszyfrowanych mogą być badania rynku. Zarówno informacje otwarte jak i zaszyfrowane mogą być adresowane do konkretnego odbiorcy lub też takiego adresu nie posiadać

W praktyce spotyka się również informacje mieszane.

Informację okresową - periodyczną - sporządza się ją w ściśle określonych terminach i obejmuje ona z góry ustalone okresy np.: operatywna informacja o kosztach działalności, emitowana codziennie, lub też tygodniowo, dekadowo; lub też sprawozdania za dłuższe okresy (miesiąc, kwartał)

Informacja zdarzeniowa - odzwierciedlają bieżące występowanie, bieżące wielkości kosztów występujące w procesach gospodarczych danego podmiotu (jednostki) np.: informacje o wzroście kosztów z tytułu uzasadnionych zmian materiałów w procesie produkcyjnym lub też wymuszonych niezależnie zmian technologii.

Rozróżnienie informacji okresowej i zdarzeniowej wiąże się z podziałem na informacje sformalizowanie i niesformalizowane

Informacje sformalizowane - są zazwyczaj prezentowane w ustalonych terminach w określonej formie graficznej np.: formularzu statystycznym

Informacje niesformalizowane - nie posiadają z góry ustalonej formy prezentacji, częstotliwości emisji, są to zazwyczaj informacje o charakterze zdarzeniowym.

Aby informacja o kosztach była przydatna dla potrzeb decyzyjnych musi posiadać określone cechy, im bardziej będą one adekwatne, pełne (wieloprzekrojowe, terminowe, odpowiednio wyselekcjonowane, przejrzyście emitowane, dostosowane do zdolności percepcyjnych odbiorców) tym wyższa ich przydatność dla potrzeb podejmowania decyzji.

Adekwatność informacji to najbardziej zasadnicza cecha jaka powinna charakteryzować informację kosztową chodzi oto aby odzwierciedlała ona zgodnie z prawdą koszty działalności ogniw a więc koszty wytwarzania określonych wyrobów, usług.

Nieprawidłowe dane o kosztach powodują powstanie fałszywego obrazu odnośnie działalności jednostki a co za tym idzie mogą doprowadzić do błędnych decyzji zarządczych. Generalnie informacje o kosztach można uznać za adekwatną jeżeli została ustalona zgodnie z wymaganiami prowadzenia rachunkowości a także wytycznymi w spawie zasad rachunku kosztów.

W praktyce postulat nie zawsze jest spełniony, dotyczy to zasad prowadzenia rachunkowości w większym stopniu dotyczy to rachunku kosztów, chodzi tu o pewnego typu uproszczenia powodujące: iż mimo prawidłowych informacji o kosztach całkowitych, poszczególne ich elementy mogą być fałszywe np.: informacja o całych kosztach przedsiębiorstwa jest prawidłowa ale o poszczególnych jego elementach może być fałszywa

Wskaźnikowy podział kosztów powoduje że, informacje nie są prawdziwe lecz uproszczone. Aby podjąć prawidłową decyzją gospodarczą, decydent powinien posiadać pełne rozeznanie. Czyli w przypadku kosztów powinna to być informacja pełna posiadająca wszystkie możliwe informacje. Jeżeli decydenta nie posiada tych pełnych informacji wtedy występuje LUKA INFORMACYJNA - występuje w sytuacji gdy decydent nie posiada pełnego rozeznania o sytuacji działania którego decyzja dotyczy.

Ze względów ekonomicznych uzyskanie pełnego opisu sytuacji decyzyjnych jest tak kosztowne że się to nie opłaca, dlatego podejmuje się decyzje z większym lub większym ryzykiem, czyli z luką informacyjną

Luka informacyjna - jest to różnica w stanie posiadania informacji przez decydenta między informacją którą w pełni opisuje dane zdarzenie a informacją jaką dany decydent posiada. Im rozpiętość między tymi 2 informacjami będzie szersza tym większe ryzyko popełnienia błędu.

Należy dążyć do minimalizacji luki informacyjnej czyli dostarczyć decydentowi informacji suboptymalnej (taką ilość informacji która pozwoli na podjęcie decyzji z minimalnym błędem)

Informacja pełna - wieloprzekrojowa - odzwierciedlająca dane zjawisko z różnych punktów widzenia (odzwierciedlająca wszystkie możliwe informacje)

Powszechnie przyjmuje się że informacja kosztowa powinna być opracowana, przygotowana w następujących przekrojach informacyjnych:

1. Wg rodzaju (rodzajowym) co jest niezbędne dla potrzeb analizy ekonomicznej w danej jednostce a także dla obliczeń o charakterze makroekonomicznym w całej gospodarce

2. Przekrój kalkulacyjny - dla potrzeb kalkulacji kosztów czyli ustalania ich wielkości a także dla potrzeb kontroli kosztów

3. Przekrój podmiotowy - wg ośrodków odpowiedzialności, dla potrzeb kontroli gospodarności

4. Przekrój przedmiotowy - wg produktów szeroko rozumianych i wykorzystania ich dla potrzeb rachunku mikroekonomicznego

Te podziały mają charakter historyczny, natomiast potrzeby zarządzania wybiegają dalej, a zatem wymagają innych nowych przekrojów informacyjnych nie tych tradycyjnych wynikających z ustawy o rachunkowości. Np.: informacje o szczegółowym kształtowaniu się kosztów pośrednich, szczególnie istotne jest posiadanie informacji o wielkości kosztów stałych i zmiennych ważne jest określenie zmienności kosztów.

Obecnie w gospodarce szczególnie ważne jest i coraz częściej stosowane - zarządzanie przez wyjątki. Chodzi tutaj o wyodrębnienie informacji kosztowej, która wnosi informacje o kosztach zgodnie z przyjętymi wzorcami i kosztach odbiegających od tych wzorców. Te wzorce określają tzw. koszty niezbędne czyli koszty w danych warunkach organizacyjnych konkretnego przedsiębiorstwa (jednostki) są niezbędne do poniesienia czyli jeżeli w danych warunkach organizacyjny będzie podjęta produkcja wyrobu to ten koszt będzie miał określoną wartość, jeżeli nastąpią odchylenia od tych norm będzie to znaczyło że nastąpiło działanie niezgodne od przyjętego.

To co jest wzorcem - to te koszty muszą zostać poniesione. Ale interesujemy się także tymi odchyleniami, dlaczego te koszty są wyższe lub niższe.

Podwyższenie kosztów na pierwszy rzut oka ma oddźwięk negatywny, podwyższenie - pozytywny.

Proces podejmowania decyzji zawsze zachodzi w czasie, czyli im krótszy odcinek czasu dzieli powstanie określonego zdarzenia i informacjami o nim, a terminem podjęcia decyzji. I im ten odcinek czasu jest krótszy tym większa szansa ewentualnej korekty przebiegu danego procesu jeżeli stwierdzi się że przebiega on w sposób niewłaściwy.

Informacje pochodzące z rachunkowości zawsze odpowiadają tym warunkom które ustaliliśmy.

Informacja o produkcji wybrakowanej będzie emitowana po zakończeniu procesu. Ale ten odcinek czasu między powstaniem tego zjawiska będzie bardzo długi. Dla decydenta taka informacja dotrze za późno.

Informacja o kosztach powinna być szybka (w miarę szybka) i terminowa.

Z badań w różnych przedsiębiorstwach wynika że zaledwie ok. 15% decydentów jest zadowolonych z szybkości informacji podawanych przez rachunkowość. Im więcej jest ogniw w strukturze organizacyjnej tym informacja o kosztach powinna być w wyższym stopniu wyselekcjonowana czyli dla podejmowania decyzji w wyższym stopniu powinny być uogólnione, im niższy stopień podejmowania decyzji tym informacja o kosztach powinna być bardziej szczegółowa.

20 % decyzji zarządczych powoduje skutki ekonomiczne w 80% czyli te najważniejsze decyzje w 80% wpływają na rezultat.

Informacja powinna być przejrzysta

Ponieważ informacje przebiegają w strukturze organizacyjnej stąd też istnieje niebezpieczeństwo przekłamań, w niektórych wypadkach te przekłamania mogą być celowe. Chcąc zlikwidować to zjawisko informacje powinny być emitowane przejrzyście tzn. odpowiednio przygotowane tabele, formy graficzne, wykresy z krótkim opisem. Te informacje powinny być dostosowane do zdolności percepcyjnych poszczególnych odbiorców czyli inne dla wykonawców a inne dla osób podejmujących decyzje.

Informacji o kosztach powinien dostarczyć rachunek kosztów. Jest ona bowiem finalnym rezultatem procesów obliczania wielkości kosztów. Producentem i dostawcą tych informacji jest system rachunku kosztów.

Rachunek kosztów jest uznawany za jeden z najważniejszych elementów rachunkowości. W literaturze nie ma jednak pełnej jednoznaczności co do istoty, zakresu, zadań które powinien pełnić.

W tradycyjnej rachunkowości rachunek kosztów jest traktowany

• jako dział teorii o rachunkowości - rachunek kosztów zajmuje się badaniem szeroko pojętych sposobów mierzenie, ewidencjonowania i rozliczania kosztów własnych, a także sposobów, metod ustalania kosztów jednostkowych sporządzanych sprawozdań z tego okresu. Natomiast w praktyce jest częścią rachunkowości jako funkcji gospodarczej, która zajmuje się pomiarem, ewidencją, rozliczaniem, kalkulacją kosztów jednostkowych i sporządzaniem sprawozdawczości z tego okresu.

• jako część rachunkowości będącej funkcją gospodarczą

W tak szeroko ujętej istocie rachunku kosztów zawiera się zakres

• pomiar kosztów - jest wynikiem obserwacji i mierzenia poszczególnych operacji gospodarczych. Efektem wymiernym jest odzwierciedlenie wielkości poszczególnych zdarzeń, te wielkości mogą być wyrażane ilościowo i wartościowo.

• Ewidencja kosztów - rejestracja, grupowanie danych zawartych w dokumentacji źródłowej w różnych przekrojach informacyjnych. W rachunkowości finansowej to przede wszystkim grupowanie wg rodzajów, miejsc i nośników kosztów

• Rozliczanie kosztów - ogół czynności o charakterze obliczeniowym mających na celu ustalenie wielkości kosztów bezpośrednich i pośrednich przypadających na poszczególne nośniki, miejsca czy też rodzaje działalności. Rozliczanie kosztów stanowi podstawę (bazę) dla obliczania (ustalania) kosztu jednostkowego

• Kalkulacja kosztów - zajmuje się ustalaniem wielkości i struktury kosztów przypadających na jednostkę produktu, wyrobu, usługi

• Sprawozdawczość z zakresu kosztów - zawiera odpowiednio wyselekcjonowane informacje o kształtowaniu się kosztów w różnych przekrojach informacyjnych, a przekroje te są prezentowane w różnej formie graficznej.

Tak ujęty rachunek kosztów cechuje przede wszystkim przeszłościowy charakter oraz brak odniesienia reprezentowanych wielkości do wzorców czyli do kosztów które w danych warunkach organizacyjno - technicznych należy uznać za właściwe, niezbędne. Stąd też współcześnie już poza rachunkowością finansową do zakresu rachunku kosztów włącza się szeroko planowanie kosztów jak i analizę kosztów. A zatem współcześnie rozpatruje się rachunek kosztów szeroko czyli w tym ujęciu konwencjonalnym powiększonym (poszerzonym) o planowanie i analizę. Zatem tak pojęty rachunek kosztów obejmuje następujący zakres.

1. Ustalenia trybu ex ante - ustalenie norm kosztów zużycia poszczególnych środków, planowanie i preliminowanie kosztów. Koszty które w danym wydziale są niezbędne do poniesienia. Oraz kalkulacje wstępne i kalkulacje normatywne

2. Obserwacja, pomiar i dokumentacja kosztów - czyli koszty zużycia poszczególnych czynników

3. Ewidencja kosztów

4. Bieżąca kontrola

5. Rozliczanie kosztów

6. Kalkulacje wynikowe i inne obliczenia dokonywane w trybie ex post

7. Analiza kosztów

W związku z tym wyróżnia się 2 ujęcia rachunku kosztów:

1. Rachunek kosztów sensu largo - czyli rachunek kosztów stanowiący dziedzinę tematyczną działalności przedsiębiorstwa. Tego typu rachunek należy zaliczyć do zakresu badań ekonomiki przedsiębiorstwa czyli jest to tradycyjny rachunek powiększony o planowanie i normowanie oraz analizę

2. Rachunek kosztów sensu stricte - będący wyłącznie częścią składową nauki rachunkowości - ściśle rachunkowości finansowej

Ogół zadań rachunku kosztów można podzielić na 2 grupy, a mianowicie na zadania o charakterze

• zewnętrznym - dostarczania jednostkom o charakterze makroekonomicznym, informacje o kosztach

• wewnętrznym (zdecydowanie ważniejsze) - dostarczanie komórkom organizacyjnym przedsiębiorstwa niezbędnych do przeprowadzenia rachunku ekonomicznego. Wyróżnia się kilka funkcji tych zadań:

• Funkcja analityczna - przejawia się głównie w fakcie odzwierciedlania procesów przenoszenia wartości na produkty a także wyszukiwania zależności między poszczególnymi zdarzeniami o charakterze kosztów. Na tej podstawie przeprowadza się rachunek ekonomiczny opłacalności, którego wyniki stanowią podstawę odpowiednich decyzji zarządczych

• Funkcja kontrolna - to inaczej rozliczanie poszczególnych ośrodków odpowiedzialności za koszty czyli uczestników procesu produkcyjnego a kosztów podstawy w wyniku ich działalności. Podstawą rozliczania są tu zadania postawione w trybie ex ante.

Rachunek kosztów aby mógł spełniać postawione przed nim zadania (aby dostarczał informacji wieloprzekrojowej o kosztach) powinien być zintegrowany z innymi dziedzinami działalności. Chodzi oto aby rachunek kosztów przede wszystkim spełniał funkcje przewidywania kształtowania się kosztów. Ta integracja z innymi dziedzinami dotyczy przede wszystkim odpowiedniego przygotowania działalności. Tą dziedziną jest techniczne przygotowanie produkcji.

W przedsiębiorstwie z punktu widzenia rachunku kosztów działanie powinno być połączone z technicznym przygotowanie produkcji. Na wysokość poniesionych kosztów wytworzenia składa się 75% - konstrukcja produktów; 13% - technologia czyli sposób wytworzenia; 6% - zaopatrzenie; 6% - proces produkcji

Techniczne przygotowanie produkcji - dziedzina która powinna być nierozwiązalnie powiązana z rachunkiem kosztów.

O wysokości kosztów produktów w pierwszym rzędzie decyduje konstrukcja produktu. W dalszej części technologia (sposób wytwarzania). Czyli wysokość kosztów powinna być oceniana już na etapie przygotowania produkcji, czyli można powiedzieć że koszty powinny być liczone w ramach konstrukcyjnego i technologicznego prawa produkcji.

Przez system rachunku kosztów rozumie się zespół zasad i procedur zgodnie z którymi przeprowadza się pomiar kosztów oraz dokonuje się przekształcenia, transformacji informacji o kosztach w celu ich przystosowania do szczególnych specyficznych potrzeb użytkowników informacji.

Określone systemy rachunku kosztów mają niekiedy określone odmiany (prezentują odmiany), są to warianty danego systemu uwzględniające odmienne zasady przygotowania informacji o kosztach zazwyczaj wyróżnia się odmiany rachunku kosztów przez jednoczesne zastosowanie różnych kryteriów klasyfikacyjnych.

Nadrzędnym kryterium klasyfikacji modeli rachunku kosztów jest związek prowadzonego rachunku z systemem ewidencyjno sprawozdawczym w rachunkowości danej jednostki. Przyjmując do kryterium wyróżnia się 2 typy rachunku kosztów:

1. Systematyczny rachunek kosztów który jest elementem systemu ewidencyjno sprawozdawczego rachunkowości danej jednostki

2. Problemowe rachunki kosztów które są prowadzone poza systemem ewidencyjno sprawozdawczym rachunkowości co nie oznacza że nie wykorzystuje się w nich informacji ale są one prowadzone jakby poza księgowo.

Systematyczny rachunek kosztów może być prowadzony przy przyjęciu różnych modeli. Te modele wyznaczają specyficzne szczególne zasady i reguły przetwarzania danych o kosztach. Najistotniejszymi kryteriami podziału czy wyróżniania modeli systematycznego rachunku kosztów są:

1. Zakres przedmiotowy kosztów objętych rachunkiem

2. Zakres czasowy przedstawiania informacji o kosztach

Na podstawie pierwszego kryterium wyróżnia się 2 podstawowe modele rachunku kosztów:

1. Rachunek kosztów pełnych

2. Rachunek kosztów zmiennych

Rachunek kosztów pełnych jest oparty na kosztach historycznych (kosztach które zostały już poniesione, miały już miejsce) ten model często nazywa się rachunkiem tradycyjnym (konwencjonalnym rachunkiem) grupuje on koszty wg podmiotów, wg miejsc powstawania oraz wg szeroko pojętych produktów. Szczególne cechy rachunku kosztów pełnych to:

1. Podział kosztów całkowitych na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie

2. Koszt jednostkowy produktu jest ustalany na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników produkcji

3. Rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne produkty dokonuje się w sposób szacunkowy (uproszczony) za pomocą kluczy rozliczeniowych (podziałowych) kosztów. W założeniach te klucze powinny zapewnić proporcjonalny podział kosztów pośrednich na wytworzone produkty.

Podstawowym celem rachunku kosztów pełnych jest doprowadzenie do tego aby wszystkie koszty ogólne znajdowały pokrycie w uzyskiwanych przychodach.

Zalety rachunku kosztów pełnych. Ponieważ rachunek kosztów pełnych nie umniejsza rachunku kosztów stałych. Unika on (eliminuje) wykazywanie fikcyjnych strat wewnętrznej sprawozdawczości.

Rachunek kosztów zmiennych określany również jako rachunek kosztów częściowych. Podstawową zasadą tego rachunku jest podział wszystkich kosztów na koszty zmienne i stałe. Koszty stałe są tu traktowane jako koszty gotowości do produkcji i jako koszty okresu są odnoszone w całości na wynik finansowych, czyli inaczej są bezpośrednio przenoszone do RZiS. Wycena produktów jest dokonywana w oparciu o koszty zmienne. Nadwyżka osiągniętych w danym okresie przychodów nad kosztami zmiennymi czyli tzw. marża brutto powinna w całości pokryć koszty stałe oraz zapewnić przedsiębiorstwu zysk ze sprzedaży.

Przyjmując jako kryterium wyodrębniania modeli rachunku kosztów zasięg czasowy przedstawiania informacji o kosztach wyodrębnia się 3 następujące modele:

1. Rachunek kosztów rzeczywistych

2. Rachunek kosztów normalnych

3. Rachunek kosztów postulowanych

Rachunek kosztów rzeczywistych jest rachunkiem ex post. Koszty stanowią iloczyn rzeczywistych cen i rzeczywistego zużycia czynników produkcji. Pełna modyfikacja tego modelu polega na zastosowaniu stałych cen ewidencyjnych zamiast cen rzeczywistych. Stąd rozliczanie za pomocą wskaźników. Prowadzi się go z wyodrębnieniem struktury rodzajowej, podmiotowej i przedmiotowej. Z punktu widzenia zarządzania ten model umożliwia ustalenie odchyleń w realizacji planów działania przyjętych przez przedsiębiorstwo.

Rachunek kosztów normalnych jest swego rodzaju pomostem pomiędzy rachunkiem kosztów rzeczywistych a rachunkiem kosztów postulowanych. Jest to model rachunku kosztów stosowany w celu zwiększenia wpływu wahań poziomu kosztów na rezultaty ich pomiaru. Stanowi swego rodzaju rozwinięcie rachunku kosztów w trybie ex post w kierunku trybu ex ante.

Rachunek kosztów postulowanych - zadaniem tego rachunku jest ustalenie przewidywanych skutków gospodarczych wyrażonych za pomocą miar ekonomicznych składających się na plan funkcjonowania przedsiębiorstwa i jego jednostek organizacyjnych. Rachunek jest zorientowany na przyszłe zdarzenia.

W rachunku kosztów postulowanych te koszty czyli koszty rzeczywiste = kosztom postulowanym (wzorcowym) tzn. są to takie koszty które w danych warunkach organizacyjno technicznych przedsiębiorstwa przy wytwarzaniu danego produktu, usługi muszą zostać poniesione. Ale w praktyce taka sytuacja nie istnieje - życie odbiega od wzorców (planów). Zatem Koszt rzeczywisty w tym rachunku = koszt postulowany +/- odchylenia

W tym rachunku nie interesują nas koszty tylko odchylenia, czyli to co spowodowało że te koszty zostały przekroczone lub że są niższe od założeń. Co wpłynęło na to że nie został osiągnięty poziom kosztów które są niezbędne (wzorcowe).

Te odchylenia mogą być in plus (przekroczenie) - może to wynikać z np.: zużycia materiałów droższych niż przewidywała to produkcja, zużycie innych materiałów niż przewidywała to technologia.

Odchylenia in minus czyli poziom rzeczywisty kosztów jest niższy od założonych; niekoniecznie te ujemne odchylenia które byśmy uznali z punku widzenia uzyskanych efektów jako pozytywne, to tyko na pierwszy rzut oka w krótkim okresie. W wyniku tych poczynań nastąpiła niższa jakoś co może spowodować reklamacje. Pozytywne skutki wystąpią jeżeli to obniżenie nastąpiło w wyniku unowocześnienia produkcji. Zarówno te odchylenia in plus i in minus w następnym okresie muszą zostać uznane w systemie ustalania wzorca kosztów, system ten musi być każdorazowo zmieniany i kontrolowany w stosunku do warunków.

Rachunek kosztów normatywnych - istota tego rachunku polega na tym, że kosztem postulowanym (wzorcowym, zakładanym) jest ustalenie w oparciu o normy wynikające z technologii i konstrukcji produkcji. Te normy powinny mieć charakter techniczny i organizacyjnie uzasadniony czyli normy zużycia ustalone dla danych warunków techniczno - organizacyjnych produkcji. Inna będzie wysokość zużycia w przedsiębiorstwie w którym zasadnicza większość ma charakter automatyczny niż przy niskiej mechanizacji; wydajność - im wyższa wydajność tym niższy koszt;

Rachunek kosztów normatywnych w Polsce został przyjęty bez większego powodzenia w latach 60-tych (został narzucony przez centrum zarządzania, oparty na wzorach radzieckich), sama idea tego rachunku kosztów pochodzi ze Stanów Zjednoczonych.

Aby ten system prawidłowo działał normy nie mogą zawierać żadnych rezerw powinny to być normy optymalne (uzasadnione, niezbędne). Wymaga posiadania bardzo precyzyjnej (dokładnej) technologii (opisu technologii) a to pociąga za sobą doskonałą mechanizację procesu produkcji.

Rachunek kosztów wykład 1 01.10.2011

1

---