STAROŻYTNY EGIPT
Ustawa karna faraona Horemheba (ok. 1350 r.p.n.e.).
Kodeks faraona Bocchorisa o zobowiązaniach i prawie procesowym (połowa VIII w.p.n.e.).
MEZOPOTAMIA
Kodeks króla Urukaginy, władcy Lagasz (ok. 2400 r.p.n.e.).
Kodeks króla Ur - Nammu, władcy Ur, język sumeryjski (ok. 2060 r.p.n.e.).
Kodeks Lipit - Isztara, władcy Isinu, język sumeryjski (1875 r.p.n.e.).
Kodeks z Esznunny w języku akadyjskim (XIX - XVIII w.p.n.e.).
Kodeks Hammurabiego (1728 - 1686 r.p.n.e.), w języku akadyjskim, pismo klinowe na dwumetrowym bloku diorytu, odkryty w 1901 r. w Suzie przez prof. J. de Morgana.
Kara talionu - identyczna ze skutkiem popełnionego przestępstwa.
Kara odzwierciedlająca - odzwierciedlenie rodzaju przestępstwa.
STAROŻYTNY IZRAEL
Prawo zawarte w pierwszej części Starego Testamentu - Pięcioksiąg (Pentateuch), autorstwa Mojżesza, przywódcy plemienia Lewitów z XIII w.p.n.e. Pentateuch: księgi - Rodzaju (Genesis), Wyjścia (Exodus), Kapłańska (Leviticus), Liczb (Numeri), Powtórzonego Prawa (Deuteronomium).
Talmud (od schyłku I w.p.n.e.) - przekazywany w drodze tradycji zbiór dyskusji uczonych rabinów i rozważań religijno - doktrynalnych w formie komentarzy i uzupełnień do Starego Testamentu.
STAROŻYTNA GRECJA
Źródła poznania najstarszego prawa - „Iliada i Odyseja” Homera, dzieła historyków (np. Herodota z V w.p.n.e. i Plutarcha z przełomu I i II w.), tragedie i komedie dramatopisarzy (np. Sofokles i Arystofanes).
Reformy prawa attyckiego Drakona (ok. 621 r.p.n.e.) i Solona (594 r.p.n.e.), reformy Likurga w Sparcie (ok. IX w.p.n.e.).
PRAWO FEUDALNE (OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA)
Prawo feudalne:
nierówne;
partykularne;
stanowość;
prawo zwyczajowe.
Zasada osobowości prawa: bez względu na miejsce swojego pobytu jednostka podlega prawu swej narodowości.
Zasada terytorialności prawa: na określonym terytorium stosuje się jeden system prawny, któremu wszyscy muszą się podporządkować bez względu na pochodzenie.
PRAWA BARBARZYŃSKIE
Leges barbarorum (prawa barbarzyńskie) - spisy prawa zwyczajowego poszczególnych szczepów germańskich:
Lex Visigothorum (lex Eurici) - spis prawa Wizygotów z inicjatywy króla Euryka, ok. 475 r. Najstarszy spis prawa germańskiego. Wpływ prawa rzymskiego.
Lex Salica Francorum (Pactus legis Salicae) - prawo Franków salickich, pierwsze redakcje z lat 509 i 511, prace prywatne. Wolne od wpływów prawa rzymskiego.
Lex Longobardorum (edykt króla Rotara) - zbiór prawa longobardzkiego ogłoszony w 643 r. Głosił zasadę terytorialności. Pewne instytucje prawa rzymskiego.
Po X w. leges barbarorum straciły na znaczeniu.
Kapitularze - ustawy królów frankońskich.
PRAWO ZWYCZAJOWE PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA
Partykularyzm prawa francuskiego i niemieckiego.
Coutunes - prawa zwyczajowe, ściślej - zwyczaj.
Francja:
Północna część Francji - kraje prawa zwyczajowego.
Południowa część Francji - kraje prawa pisanego.
Niemcy:
prawo saskie (tereny północnych Niemiec);
prawo frankońskie (północno - zachodnie Niemcy);
prawo szwabskie (północno - zachodnie Niemcy).
Spisy prawa partykularnego:
Francja:
Wielka Księga Prawa Zwyczajowego Normandii (ok. 1250 r.).
Zwyczaje Beauvaisis (hrabstwa Clermont), ok. 1280 r. spisane przez Filipa de Remy.
Niemcy:
Zwierciadło Saskie (1220 - 1235 r.) - spis prawa zwyczajowego wschodniosaskiego, autorstwa Eike von Repkowa. Napisane po łacinie, przez autora przetłumaczone na język dolnoniemiecki. Dwie części: prawo ziemskie i prawo lenne.
Zwierciadło Szwabskie (ok. 1275 r., powstało w Augsburgu).
Zwierciadło Frankońskie (ok. 1328 - 1338 r.).
PRAWO MIEJSKIE
Wilkierze - akty ustawodawcze (statuty) wydawane przez rady miejskie.
Ortyle - wyroki sądowe wydawane przez miasta - matki dla miast - córek.
Weichbild Saski (Weichbild Magdeburski) - początek XIV w., spis obejmujący różne źródła miejskiego prawa magdeburskiego. Tłumaczony na języki: łaciński, czeski, polski (w XVI w. przez Pawła Szczerbicza).
Prawo miast włoskich, od XI w. - prawo statutowe. Statut - systematyczny zbiór prawa. Normy kolizyjne - zasady prawa międzymiastowego.
Spisy prawa lennego:
Consuetudines Feudorum (zwyczaje lenne), zwane też libri Feudorum (księgi lenne), przełom XI i XII w., praca prywatna powstała w północnych Włoszech. Najlepsza redakcja tego zbioru - Vulgata (XIII w.), dołączona do Corpus Iuris Civilis.
PÓŹNIEJSZE LOSY PRAWA ZWYCZAJOWEGO
Asyzy - ustawy królów angielskich.
Ordonanse - ustawy we Francji.
Landfrydy (pokoje ziemskie) - ustawy mające na celu zapewnić pokój i zwalczać anarchię w poszczególnych krajach lub w całej Rzeszy, zawierały postanowienia prawa karnego.
TRADYCJE PRAWA RZYMSKIEGO NA ZACHODZIE I POŁUDNIU EUROPY
Leges Romanae Barbarorum - spisy prawa rzymskiego dokonane przez Germanów:
Lex Romana Visigothorum (Breviarium Alarici - Brewiarz Alaryka) - ogłoszona w 506 r. przez wizygockiego króla Alaryka II, spis prawa rzymskiego dla ludności rzymskiej żyjącej w państwie Wizygotów.
Lex Romana Burgundiorum - spis prawa rzymskiego dla ludności romańskiej w państwie Burgundów. Powstała przed 506 r., wydana przez króla Gundobada.
Edictum Theodorici (Edykt ostrogockiego króla Teodoryka) - powstał między 493 r., a 507 r.
Szkoła glosatorów - od XI do XIII w. Twórcą kierunku był Ineriusz. Badano prawo justyniańskie metodą egzegezy. W XIII w. Accursius zebrał i uporządkował najważniejsze glosy tworząc Glossa ordinaria (Glossa Accursiana).
Szkoła komentatorów (postglosatorów) - najświetniejszy rozwój kierunku przypada na XIV w. Główni przedstawiciele: Baldus de Ubaldus i Bartolus de Saxoferrato.
Recepcja prawa rzymskiego w Niemczech (XV - XVI w.).
ŹRÓDLA PRAWA KANONICZNEGO
Źródła pierwotne: Pismo Święte (45 ksiąg Starego i 27 ksiąg Nowego Testamentu), pisma Ojców Kościoła - źródła poznania prawa boskiego.
Kanony - ustawy uchwalane przez sobory.
Dekretały - ustawy papieskie.
Corpus Iuris Canonici (od 1580 r., za Grzegorza XIII):
Dekret Gracjana (1140 - 1150 r.) - zbiór prywatny autorstwa mnicha kameduły Gracjana.
Dekretały Grzegorza IX (1234 r.) - zbiór oficjalny (inna nazwa: Liber extra) opracowany na polecenie Grzegorza IX przez Rajmunda de Penaforte.
Liber sextus (1298 r.) - zbiór oficjalny autorstwa Bonifacego VIII.
Clementinae (1317 r.) - zbiór oficjalny stworzony na polecenie Klemensa V.
Extravagantes Joannis Papae XXII (1503 r.) - zbiór prywatny obejmujący dekretały papieskie z początku XIV w. Autorstwa Jana Chappuisa.
Extravagantes communes (1503 r.) - zbiór prywatny obejmujący różne akty papieskie z XIV i XV w. Autorstwa Jana Chappuisa.
PRACE KODYFIKACYJNE W NIEMCZECH I WE FRANCJI OD XVI DO POCZĄTKÓW XVIII w.
Niemcy
Constitutio Criminalis Bambergensis (CCB - Bamberska Ustawa Karna) z 1507 r. Opracowana przez Jana Schwarzenberga.
Constitutio Criminalis Carolina (CCC - nazwa od panującego wówczas cesarza Karola V) - komisja powołana w 1521 r. (na jej prace miał pewien wpływ J. Schwarzenberg) opracowała projekt przyjęty ostatecznie w 1532 r. Przede wszystkim przepisy prawa karnego procesowego, obok przepisy prawa karnego materialnego. Dodano dno niej klauzulę salwatoryjną nadającą kodeksowi charakter subsydiarny.
Francja
Wielkie ordonanse Ludwika XIV stworzone z inicjatywy ministra Colberta:
ordonans o postępowaniu cywilnym (1667 r.);
ordonans o postępowaniu karnym (1670 r.);
ordonans o handlu (1673 r.);
ordonans o marynarce (1681 r.).
PRACE KODYFIKACYJNE W OŚWIECENIU (XVIII w.)
Jeremiasz Bentham (1748 - 1832 r.) - twórca pojęcia kodyfikacji.
Leopoldina (kodeks karny Wielkiego Księstwa Toskańskiego) - nazwa od Leopolda II. Kodeks z 1786 r.
Constitutio Criminalis Theresiana (Terezjana - CCT) - wydana w Austrii przez Marię Teresę w 1768 r.
Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach (Józefina od cesarza Józefa II) - nowy austriacki kodeks z 1787 r. Przepisy prawa karnego materialnego.
Franciszkanka - 1803 r., kodeks karny austriacki. Nazwa od cesarza Franciszka II. Obowiązywała do 1852 r.
Kodeks cywilny bawarski (Codex Maximilianeus Civilis) - 1756 r.
Landrecht Pruski (1794 r.) - ALR - przygotowywany od 1780 r. przez komisję, w której czołową rolę odegrali: J. von Carmer i C. Svarez. Obowiązywał od 01.06.1794 r. Przepisy prawa prywatnego (bez procesowego), karnego (bez procedury), państwowego, lennego, kościelnego, administracyjnego i inne. 19187 paragrafów z czego ponad 15000 - prawo prywatne. Podzielony na dwie części: I - dotyczyła praw indywidualnych, II - dotyczyła praw społecznych. W stosunku do partykularnych praw pruskich miał charakter posiłkowy. Uchylony w 1900 r. przez wprowadzenie w życie BGB. Wady: rozbudowana kazuistyka, słaba przejrzystość treści.
ROZWÓJ SYSTEMÓW COMMON LAW I EQUITY LAW
Precedensy - wyroki sądów królewskich wydane wcześniej w tej samej sprawie.
System common law - zaczął kształtować się na skutek działalności sądów królewskich. System common law (prawo pospolite) rozwinął się w XIII w.
Główne cechy common law w średniowieczu:
jednolitość prawa,
rola precedensu w tworzeniu prawa,
charakter kazuistyczny,
formalizm.
Wyższe sądy królewskie - sądy westminsterskie.
Sąd kanclerski - niezwiązany systemem common law i orzekający według zasad słuszności.
Equity law - prawo słuszności, wykształciło się w XVI w. System swobodniejszy od common law (mniej formalistyczny). Wykształcony przez działalność sądów kanclerskich.
Przesłanki będące podstawą stosowania zasad słuszności:
łaska,
sumienie,
litość,
poczucie człowieczeństwa.
Powstał w Anglii dualizm prawa - jedne sprawy rozstrzygane były w sądach westminsterskich za pomocą systemu common law, inne w sądzie kanclerskim za pomocą equity law.
Records i reports - protokoły rozpraw i wyroki. Spisywane od XIV w. - spisy urzędowe - podstawa znajomości prawa angielskiego.
ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH W OKRESIE FEUDALIZMU
Zdolność prawna
Czynniki wywierające wpływ na utratę albo ograniczenie zdolności prawnej:
niewola,
zdrowie (fizyczne i psychiczne),
cześć,
obce pochodzenie,
stanowisko społeczne (przynależność do stanu),
niekiedy przynależność religijna lub płeć.
Trzy rodzaje ograniczeń zdolności prawnej:
niezdolność całkowita;
zdolność częściowa;
zdolność względna.
Zdolność do czynności prawnych
Podstawowe czynniki wpływające na ograniczenie zdolności do czynności prawnych:
wiek,
płeć (kobiety),
zdrowie (fizyczne i psychiczne).
PRAWO MAŁŻEŃSKIE W OKRESIE FEUDALIZMU
W czasach najdawniejszych małżeństwo zawierano poprzez porwanie albo kupno żony. Później rozwinęło się zawieranie małżeństw poprzez umowę - zmówiny oraz zdawiny, pokładziny. W XI w. prawo małżeńskie zostało podporządkowane Kościołowi - wymogom prawa kanonicznego.
PRAWO KARNE I PROCES KARNY W OKRESIE FEUDALIZMU
Kwalifikowana kara śmierci - wykonywana w sposób zadający szczególne cierpienie skazańcowi, bądź też polegająca na tym, że przed samym wykonaniem wyroku, skazańca poddawano dodatkowym cierpieniom.
Kara mutylacyjna - kara polegająca na okaleczaniu skazańca lub obcinaniu jego członków.
Proces inkwizycyjny - początki sięgają XIII w. Cechy:
był wszczynany z urzędu (skarga miała charakter publiczny);
wszystkie funkcje procesowe (ścigania, oskarżania, obrony, wydawania wyroku) spoczywały w ręku jednej osoby - sędziego - inkwirenta;
poza nielicznymi wyjątkami postępowanie było tajne i pisemne.
Oskarżony miał bardzo słabą pozycję, nie posiadał obrońcy. Obowiązywała legalna teoria oceny dowodów (sędzia oceniał dowody według zasad ustalonych przez ustawę). Orzekano na zasadzie prawdy formalnej. Za najwartościowszy dowód uznawano przyznanie się do winy co prowadziło do nadużywania tortur. Proces inkwizycyjny był wysoce niehumanitarny.
W Anglii oskarżony miał większe szanse obrony. Istniały instytucje ław przysięgłych i Habeas Corpus.
Wielka Ława Przysięgłych (Grand Jury) - 23 przysięgłych.
Mała Ława Przysięgłych (Petty Jury) - 12 przysięgłych.
Habeas Corpus - zakaz przetrzymywania aresztanta w więzieniu bez zgody sędziego.
Główni przedstawiciele ruchu humanitarystów: Monteskiusz, Wolter, Beccaria.
Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy.
Nullum poena sine lege - nie ma kary bez ustawy.
PRAWO POLSKIE W OKRESIE FEUDALIZMU
Od XIII w. ekspansja prawa niemieckiego (ius Thetonicum).
Trzy podstawowe systemy:
prawo ziemskie;
prawo miejskie;
prawo wiejskie.
Prejudykaty (precedensy) - orzecznictwo sądów mające wpływ na kształtowanie się polskiego prawa ziemskiego.
Najstarszy Zwód Prawa Polskiego (NZ) - zwany też Księgą Elbląską. Powstał na początku XIV w. (przed 1320 r.), autorem był Niemiec. Język staroniemiecki.
Lauda - uchwały sejmikowe.
Konstytucje i prawa ziemi łęczyckiej (Constitutiones et iura terrae Lanciciensis) - pierwsza połowa XV w., spis prawa lokalnego (partykularnego), zwyczajowego, ale obejmującego prejudykaty i lauda.
Statuty - ustawy władców polskich.
Statuty Kazimierza Wielkiego - język łaciński, druga połowa XIV w. Podzielone na dwa odrębne statuty:
statut wielkopolski, wydany w Piotrkowie (lata 1356 - 1362?), 34 artykuły;
statut małopolski, częściowo uchwalony na wiecu w Wiślicy, później uzupełniony, 59 artykułów.
Do statutów dołączono później krótkie ustawy (ekstrawaganty) oraz prejudykaty (orzeczenia sądów w formie kazusów). Dołączono również petyta - projekty przepisów niesformułowane ostatecznie. W XV w. połączono oba statuty w jeden pomnik prawny zwany dygestami (ok. 130 artykułów).
Miasta polskie lokowano z reguły na prawie Magdeburga. W kilku miastach pruskich przyjęto system lubecki.
Ortyle - wyroki o charakterze precedensów wydawane przez miasta macierzyste.
Wilkierze - statuty uchwalane przez radę miejską.
Źródła prawa miejskiego:
Zwierciadło Saskie (1220 - 1235 r.);
Weichbild Saski (Magdeburski) - początek XIV w.
Zbiory ustawodawstwa synodalnego:
Statuty Mikołaja Trąby - uchwalone na synodzie wieluńsko - kaliskim w 1420 r.
Zbiór Jana Łaskiego z 1527 r.
Zbiór Stanisława Karnkowskiego z 1579 r.
Zbiór Jana Wężyka z 1628 r.
II Zwód prawa mazowieckiego (Zwód Goryńskiego) - w 1540 r, otrzymał sankcję monarszą. W 1576 r. szlachta mazowiecka przyjęła ziemskie prawo Korony, zastrzegając sobie pewne odrębności, które sformułowano w eksceptach mazowieckich (46 artykułów).
Korektura prawa pruskiego (1598 r.) - prawo procesowe, familijne, spadkowe. Pod wpływem prawa rzymskiego i polskiego prawa zwyczajowego.
Statuty litewskie (spisane w języku starobiałoruskim):
I statut litewski (1529 r.);
II statut litewski (1566 r.);
III statut litewski (1588 r.) - kodeks prawa litewskiego, prawie 500 artykułów, pod wpływem prawa polskiego i ruskiego, prawa rzymskiego, posiłkowo używany w judykaturze Trybunału Koronnego.
Konstytucje - normy uchwalane przez sejm.
Zbiór Łaskiego (1506 r.) - ułożony przez kanclerza Jana Łaskiego, wydany drukiem po łacinie. Statuty w układzie chronologicznym, konstytucje i inne źródła prawa ziemskiego, główne zabytki prawa niemieckiego. Część I, zawierająca zbiór prawa polskiego otrzymała sankcję królewską.
W 1520 r. na sejmie bydgoskim wybrano komisję kodyfikacyjną, która w 1523 r. opracowała kodeks zwany Formula processus (111 artykułów) - prawo procesowe dotyczące postępowania wszczynanego na podstawie skargi prywatnej.
Korektura Praw - w 1532 r. , na sejmie krakowskim, powołano komisję, która miała stworzyć projekt kodeksu całego prawa ziemskiego. W 1534 r. projekt został odrzucony przez sejm. Język łaciński, 930 artykułów, pięć ksiąg. I księga - organizacja sądownictwa, II - prawo procesowe, III - prawo rodzinne i spadkowe, IV - zobowiązania i prawo karne, V - wzory dokumentów.
W pierwszej połowie XVIII w. zaczęły się prace oo. Pijarów, zainicjowane przez Stanisława Konarskiego i Józefa Załuskiego, nad wydawnictwem statutów i konstytucji Rzeczypospolitej, począwszy od XIV w. Pierwszych 6 tomów ukazało się w latach 1732 - 1739, następne 2 tomy później (1782 r.) Przyjęła się dla tego wydawnictwa nazwa Volumina Legum (dosłownie: Tomy Praw). Volumina Legum zawierały akty ustawodawcze dotyczące prawa publicznego i sądowego wydane do 1780 r. Uzupełnione one zostały później tomem IX (Kraków 1899 r.), obejmującym konstytucje sejmowe po rok 1792 i tomem X (Poznań 1952 r.), zawierającym akta sejmu grodzieńskiego z 1792 r.
Ordynacje, statuty - akty wydawane przez króla dla miast królewskich i przez właścicieli miast dla miast prywatnych.
W 1535 r. Zwierciadło Saskie i Weichbild Magdeburski ukazały się drukiem jako samodzielne dzieło, wydane przez pisarza Miasta Krakowa - Mikołaja Jaskier.
Paweł Szczerbicz - w 1581 r. ukazały się polskie tłumaczenia Zwierciadła Saskiego i Weichbildu Magdeburskiego jego autorstwa.
Bartłomiej Groicki - Artykuły prawa magdeburskiego (1558 r.), przeróbka Karoliny (1559 r.).
1775 r. - sejm uchwalił ogólnokrajowe prawo wekslowe.
1776 r. - sejm powołał komisję kodyfikacyjną z Andrzejem Zamoyskim na czele, był w niej również Józef Wybicki. W 1778 r. drukiem ukazał się projekt Zbioru praw sądowych. W 1780 r. projekt został odrzucony przez sejm.
Kodeks Stanisława Augusta - dwie komisje kodyfikacyjne (dla Korony i dla Litwy), prace nie zostały ukończone (obalenie Sejmu Czteroletniego przez Targowicę).
PRAWO OKRESU PAŃSTW KONSTYTUCYJNYCH
Francja
Realizacja hasła trzech wolności: osoby, własności prywatnej, obrotu prawnego (Cambacérès).
1800 - 1810 r. - wydanie pięciu kodeksów.
1800 r. - powołanie czteroosobowej komisji kodyfikacyjnej do utworzenia kodeksu materialnego prawa cywilnego. 1804 r. - projekt został uchwalony - powstanie kodeksu cywilnego Francuzów (od 1807 r. Kodeksu Napoleona). Po upadku Napoleona (z przerwą na II cesarstwo 1852 - 1870 r.) - code civil (c. c.). Ponad 2000 artykułów, III księgi: I - O osobach, II - O majątkach i różnych rodzajach własności, III - O różnych sposobach nabywania własności. Podział nawiązywał do systematyki prawa rzymskiego (personae, res, actiones), ale nie był z nią identyczny. Kodeks oparty na założeniach liberalno - egalitarnych. Wysoki poziom techniki kodyfikacyjnej; jasność, zwięzłość i piękno języka. W pracy nad kodeksem niemały wpływ samego Napoleona. Kodeks obowiązywał w całym Wielkim Cesarstwie: (poza Francją w:) Belgii i Luksemburgu, we wszystkich państwach niemieckich pozostających pod dominacją napoleońską, w Gdańsku, w Księstwie Warszawskim - do upadku Napoleona.
1806 r. - kodeks postępowania cywilnego. Zasady: ustności i bezpośredniości, kontradyktoryjności, dyspozycyjności, koncentracji materiału procesowego.
1807 r. - kodeks handlowy.
1808 r. - kodeks postępowania karnego.
1810 r. - kodeks karny.
Austria
Druga połowa XVIII w. - początek prac nad skodyfikowaniem prawa cywilnego. W 1797 r. cesarz Franciszek I nakazał wprowadzenie kodeksu w życie na ziemiach Galicji Zachodniej jako Kodeks Cywilny Zachodniogalicyjski, w tym samym roku wprowadzono go do Galicji Wschodniej. Po doświadczeniach galicyjskich prace kodyfikacyjne weszły w ostateczne stadium, a czołową rolę odegrał w nich Franciszek Zeiller. W 1811 r. projekt został zatwierdzony przez Franciszka I i wszedł w życie pod nazwą Allgemeines Gesetzbuch für die gesamten Deutschen Erbländer der Österreichischen Monarchie (ABGB). Obowiązywał w krajach należących do monarchii austriackiej, a więc także w Galicji, od 1855 r. w Mieście Krakowie (wyparł Kodeks Napoleona), nie obowiązywał na Węgrzech (oprócz przerwy na obowiązywanie w latach 1853 - 1861). Uległ wielu modyfikacjom, 1914 - 1916 r. - trzy wielkie nowele. Dzisiaj w Republice Federalnej Austrii obowiązuje jako źródło subsydiarne. ABGB - zwięzły, niewiele ponad 1500 paragrafów, proste i jasne sformułowania, piękny język, systematyka wzorowana na podziale rzymskim (ale nie identyczna). III księgi: I - O prawie osobowym, II - O prawie rzeczowym, III - O przepisach wspólnych dla praw osobowych rzeczowych. Silny wpływ prawa rzymskiego i prawa natury.
1895 r. - nowy kodeks postępowania cywilnego.
1852 r. - nowy kodeks karny, przeróbka Franciszkany (1803 r.).
1873 r. - kodeks procedury karnej zrywający ostatecznie z zasadą inkwizycji.
Niemcy
1848 r. - uchwalenie ogólnoniemieckiej ordynacji wekslowej (obowiązywała w Rzeszy do 1933 r.).
1861 r. - Powszechny Niemiecki Kodeks Handlowy (obowiązywał do 1898 r. - wprowadzono nowy kodeks handlowy).
1875 r. - obligatoryjne śluby cywilne na terenie całej II Rzeszy.
1877 r. - kodeks procedury cywilnej (1898 r. - znowelizowany wraz z wprowadzeniem BGB).
BGB - początek działania komisji kodyfikacyjnej przypada na 1874 r. pracującej nad skodyfikowaniem całości prawa materialnego cywilnego. Czołową rolę w komisji odgrywał B. Windscheid. W 1877 r. komisja ukończyła projekt, który nie wszedł w życie. W 1890 r. powołano drugą komisję. W 1896 r. drugi projekt został uchwalony pod nazwą Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) z mocą obowiązującą od 01.01.1900 r. Systematyka pandektowa (system pandektowy), wyróżniono: część ogólną, prawo zobowiązań, prawo rzeczowe, prawo rodzinne i spadkowe. 2385 paragrafów. Z jednej strony wyrażał tendencje liberalne, z drugiej pewne tendencje antyliberalne (kapitalizm monopolistyczny). Pewne przeżytki feudalne. Pewne cechy konserwatywno - patriarchalne. Znakomita technika prawna, przejrzysty system, ściśle i abstrakcyjnie sformułowane pojęcia, ciężki (typowo „prawniczy”) język. Wprowadzono przepisy kauczukowe - elastyczne normy, zezwalające sędziemu na rozstrzyganie według zasady „dobrej wiary”, na stosowanie się do „dobrych obyczajów”, do „zwyczajów obrotu”, itp. Twór wybitnie romanistyczny. Po utworzeniu w 1949 r. obu państw niemieckich BGB obowiązywał w nich dalej (NRD do 1975 r. - nowy kodeks cywilny). W 1975 r. w RFN dokonano zmian prawa osobowego.
1813 r. - kodeks karny bawarski, dzieło J. P. A. Feuerbacha. Obowiązywał w Bawarii do 1861 r.
1851 r. - nowy kodeks karny w Prusach. W 1870 r. przyjęty w Związku Północnoniemieckim. W 1871 r. wprowadzony na teren całego II Cesarstwa.
1877 r. - kodeks procedury karnej. Obowiązywał w Niemczech do 1924 r.
Szwajcaria
Druga połowa XIX w. - prace nad kodyfikacją i unifikacją prawa cywilnego w Szwajcarii.
1883 r. - kodeks zobowiązań.
Schyłek XIX w. - główne prace kodyfikacyjne. Opracowanie prawa cywilnego powierzono E. Huberowi. W 1893 r. Eugen Huber otrzymał od rządu szwajcarskiego polecenie opracowania kodeksu cywilnego (bez prawa zobowiązań). 1907 r. - szwajcarski parlament przyjmuje ostatecznie kodeks cywilny - dzieło jednego człowieka. 1911 r. - uchwalenie znowelizowanego kodeksu zobowiązań. 1912 r. - oba kodeksy zaczęły obowiązywać jako całość. ZGB (Szwajcarski Kodeks Cywilny) - wyrósł na gruncie pandektystyki. Art. 1 ZGB przewidywał, że jeżeli sędzia nie znajdzie w kodeksie podstawy do orzeczenia, to będzie mógł korzystać z prawa zwyczajowego, a gdy takiego brak, osądzi według normy, którą sam stworzy, tak jakby był ustawodawcą. ZGB - brak części ogólnej. IV księgi: I - Prawo osobowe, II - Prawo rodzinne, III - Prawo spadkowe, IV - Prawo rzeczowe. Jasność i elegancja języka. Mniej romanistyczny niż BGB.
1927 r. - recepcja cywilnego prawa szwajcarskiego w Turcji.
Rosja
Po 1825 r. (po śmierci cara Aleksandra I), za panowania cara Mikołaja I. podjęto prace kodyfikacyjne, a główną rolę odegrał w nich Michał M. Sperański. Prace trwały w dwóch etapach:
Pełny Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego - 45 ksiąg, 30000 pozycji. Zbiór ustawodawstwa rosyjskiego od Sobornego Ułożenija z 1649 r. po ostatnie ukazy Aleksandra I z 1825 r. Porządek chronologiczny.
Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego - zbiór zatwierdzony i ogłoszony przez cara w 1832 r. (z mocą obowiązującą od 1835 r.). 8 części w 15 tomach. Twór przestarzały.
1845 r. - Kodeks kar głównych i poprawczych. Pracę nad nim zainicjował Sperański, a po jego śmierci kontynuował Błudow.
1903 r. - car zatwierdził nowy kodeks karny (tzw. Kodeks N. S. Tagancewa). Nie został wprowadzony w całości, obowiązywały tylko pewne jego części.
1864 r. - uchylenie anachronicznych przepisów dotyczących procedury karnej i cywilnej zawartych w Zbiorze Praw Cesarstwa Rosyjskiego (1832 r.). Powstał nowy kodeks postępowania cywilnego i kodeks postępowania karnego.
KRAJE PRAWA NIESKODYFIKOWANEGO
Anglia
Reguła stare decisis - trzymać się raz powziętych postanowień.
1873 - 1875 r. - reformy sądownictwa. Zniesienie dualizmu - sądy westminsterskie, sąd kanclerski - utworzenie jednego Sądu Najwyższego.
Prawo karne pozostało w ramach common law (przy znacznym wpływie prawa stanowionego, począwszy od XIX w.).
Konsolidacje (consolidation acts) - powstawały przez porządkowanie szerszych dziedzin prawa. Między 1870 r., a 1934 r. powstało 109 takich ustaw.
Źródła poznania prawa angielskiego:
zbiory wyroków sądowych (reports),
artykuły wybitniejszych prawników angielskich,
zbiory ustawodawstwa angielskiego.
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
Orzeczenie z 1608 r. - koloniści angielscy przenosząc się do Ameryki Północnej zachowują swoje prawo i że system common law obowiązuje w koloniach. Pełne przejęcie common law nastąpiło w ciągu XVIII w.
Prawo federalne - reguluje małe wycinki prawa, jest w większości prawem stanowionym.
Prawo stanowe - głównym źródłem są precedensy, w wielu stanach źródłem są też kodeksy.
PRAWO OSOBOWE W OKRESIE PAŃSTW KONSTYTUCYJNYCH
Kapitalizm wolnokonkurencyjny, a kapitalizm monopolistyczny:
koniec liberalizmu gospodarczego, miejsce gospodarki wolnokonkurencyjnej zajęła gospodarka monopolistyczna;
kapitalizm wolnokonkurencyjny (wczesny kapitalizm) - zasady: wolności osobistej, równości wobec prawa, nienaruszalności własności prywatnej, swobody umów i swobody testowania (w rzeczywistości znacznie ograniczonej). Założenia liberalno - egalitarne. Służba indywidualnym interesom jednostki. Negacja możliwości ingerencji państwa w sferę aktywności gospodarczej;
kapitalizm monopolistyczny - ograniczenie wolności własności i swobody umów. Zwiększenie ingerencji państwa w sferę prywatnoprawną. Zmiany w zakresie prawa cywilnego mające charakter antyindywidualistyczny. Powstanie nowych działów prawa (zwłaszcza prawa pracy). Likwidacja przeżytków patriarchalnych (liberalizacja prawa osobowego i rodzinnego).
Upośledzenie kobiet:
Dotyczyło głównie mężatek (c. c., ABGB). BGB zawierał tezę o równouprawnieniu płci, ale zawierał też sporo odchyleń od tej tezy.
Upośledzenie dzieci nieślubnych:
Przejawiało się w sferze stosunków rodzinnych, a zwłaszcza w zakresie prawa spadkowego. Ostre upośledzenie dzieci nieślubnych - c. c. (podział na: dzieci nieślubne zwykłe - naturalne, zrodzone z rodziców pozostających w stanie wolnym i dzieci ze związków cudzołożnych i kazirodczych).
Upośledzenie ze względów religijnych:
ABGB - dziecko można wydziedziczyć jeśli porzuci wiarę chrześcijańską, specjalna zgoda władz na małżeństwa żydowskie itp. Od 1859 r. - stopniowo uchylano ograniczenia jednostek wynikające z ich wyznania.
Zdolność prawna osób fizycznych:
Przysługuje każdej osobie fizycznej. C. c. i ABGB - zdolność prawną przyznawano obywatelowi i krajowcowi, co do cudzoziemców - zasada wzajemności. Drobne ograniczenia ze względu na utratę czci (BGB). ZGB - każdy człowiek ma zdolność prawną.
Zdolność do czynności prawnych:
Zależała od:
wieku, 21 c. c. i BGB, 20 ZGB;
stanu psychicznego;
w c. c. ograniczenia mężatek;
BGB, ZGB - ograniczenia marnotrawców i opilców.
Prawo małżeńskie:
Rodzaje małżeństw:
Typ laicki - całe prawo małżeńskie należy do dziedziny prawa cywilnego. Ustawodawstwo francuskie z okresu rewolucji i c. c. - usankcjonowanie cywilnego charakteru małżeństwa pod względem formy. Typ laicki obowiązywał również w Niemczech. W 1875 r. - wprowadzono tam obligatoryjne śluby cywilne - zasadę przejął BGB.
Typ mieszany - dwa warianty:
ABGB - prawo małżeńskie należało do dziedziny prawa cywilnego i jurysdykcja w sprawach małżeńskich należała do sądów cywilnych, tyle że w przepisach prawa małżeńskiego czyniono pewne koncesje na rzecz wyznań;
prawo małżeńskie dopuszczało możliwość wyboru przez nupturientów albo świeckiej, albo wyznaniowej formy małżeństwa.
Typ wyznaniowy - carska Rosja, Królestwo Polskie (narzucono przez Rosję).
STAN PRAWNY PO ODZYSKANIU NIEPODLEGŁOŚCI PRZEZ POLSKĘ I POLSKA KOMISJA KODYFIKACYJNA
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. źródłami prawa na ziemiach polskich były:
na ziemiach byłego Królestwa Polskiego: księgi I i II Kodeksu Napoleona, ustawy hipoteczne z 1818 r. i 1825 r., Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego z 1825 r. i ustawa o związku małżeńskim z 1836 r.;
na ziemiach byłych rosyjskich guberni zachodnich: tom X Zwodu Praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832 r.;
na ziemiach byłego zaboru pruskiego: kodeks cywilny niemiecki (BGB) z 1896 r.;
na ziemiach byłej Galicji: austriacki kodeks cywilny (ABGB) z 1811 r.;
na ziemiach Spiszu i Orawy włączonych do Polski: prawo węgierskie, od 1923 r. ABGB. Utrzymało się tylko prawo małżeńskie osobowe.
W czerwcu 1919 r. sejm powołał 44 - osobową Komisję Kodyfikacyjną pod przewodnictwem prof. Franciszka Ksawerego Fiericha. Początkowo prace prowadzono w wyspecjalizowanych sekcjach, szczególnie owocne w latach 1924 - 1933. Od 1934 r. pracowano głównie w liczniejszych podkomisjach. W komisjach zasiadali profesorowie prawa i praktycy. Szczególny wpływ w kodyfikację prawa karnego mieli: prof. Juliusz Makarewicz i prof. Wacław Makowski. Referentem w pracach nad kodeksem handlowym był Aleksander Doliński, po jego śmierci Antoni Górecki. Referentem całości projektu kodeksu zobowiązań był prof. Roman Longchamps de Bérier, współreferentem - adwokat Ludwik Domański. Projekt kodeksu procedury karnej: prof. Edmund Krzymuski, sędziowie A. Mogilnicki i J. Rymowicz. Kodeks procedury cywilnej: F. K. Fierich, Maurycy Allerhand, Stanisław Gołąb (profesorowie) i Jan J. Litauer (adwokat). W 1921 r. opracowany został projekt międzynarodowego prawa prywatnego i prawa międzydzielnicowego, uchwalone przez sejm w 1926 r. W 1924 r. w życie weszło prawo wekslowe i czekowe (zniesione w 1958 r.) oraz prawo patentowe. W 1926 r. - prawo autorskie i ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W 1933 r. - kodeks zobowiązań ogłoszony przez prezydenta. 1934 r. - kodeks handlowy. 1933 r. - wejście w życie kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r., a przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w 1932 r. W 1934 r. mocą rozporządzenia Prezydenta RP weszło w życie prawo upadłościowe i przepisy o postępowaniu układowym. Projekt prawa rzeczowego, którego referentami byli profesorowie Fryderyk Zoll i Jan Wasilkowski został ogłoszony drukiem w 1937 r. Kodeks postępowania karnego - 01.07.1929 r., kodeks karny - 01.09.1932 r. (obydwa weszły w Zycie na mocy rozporządzenia prezydenta). Resztę prac przerwała wojna.
1