ROZDZIAŁ 1
PROCES PIELĘGNOWANIA W GINEKOLOGII
Urszula Sioma - Markowska
Ważne pojęcia
Opieka pielęgniarska
Pielęgnowana, pielęgnujący
Stan pacjentki
Problem pielęgnacyjny
Model opieki
Wprowadzenie
Proces pielęgnowania jest propozycją takiej opieki pielęgniarskiej, która wykorzystuje świadome stosowanie rozpoznawania stanu biologicznego, psychicznego i społecznego jednostki i środowiska, a także podejmowania celowych i planowych działań, mających przyczynić się do utrzymania lub zmiany dotychczasowego stanu oraz oceniania uzyskanych wyników. (J. Górajek- Jóźwik)
W Polsce przyjęto koncepcję czteroetapowego procesu pielęgnowania, w którym wyróżnia się następujące etapy:
Rozpoznawanie stanu pacjenta i środowiska.
Planowanie opieki nad pacjentem i środowiskiem.
Realizowanie planu opieki pielęgniarskiej.
Ocenianie wyników prowadzonej opieki nad pacjentem i środowiskiem.
Proces pielęgnowania realizowany w ginekologii to (model opieki) wyuczone, celowe i planowe działania podejmowane na rzecz kobiet zdrowych, zagrożonych chorobą ginekologiczną, chorych, będących w różnym wieku (dzieci-ginekologia dziecięca, okres dorastania- ginekologia wieku rozwojowego, okres dorosłości, kobiety w starszym wieku).
W procesie pielęgnowania w ginekologii oprócz działań pielęgniarskich szczególne miejsce powinna zająć edukacja zdrowotna (położna i pielęgniarka jako edukator do zdrowia).Edukacja pacjentki i jej rodziny jest niezbędnym aspektem opieki we współczesnym modelu pielęgnowania kobiety.
Położne i pielęgniarki chcąc zapewnić wszechstronną opiekę nad chorą kobietą w oddziałach ginekologicznych powinny posiadać:
Określoną wiedzę o anatomii i fizjologii układu rozrodczego, rozwoju osobniczym kobiet, ich potrzebach zdrowotnych w różnych okresach życia, chorobach ginekologicznych.
Zdolność i łatwość nawiązywania kontaktu z kobietą i jej rodziną (stworzenie właściwej atmosfery, odpowiedniej postawy, umiejętność komunikacji werbalnej i niewerbalnej).
Umiejętności praktyczne (różnorodność zabiegów w ginekologii, różnorodność badań).
Zdolność gromadzenia danych o chorej (rozmowa, obserwacja, analiza dokumentacji).
Określone cechy charakteru (odpowiedzialność, obowiązkowość, sumienność, rzetelność, empatia).
Pacjentki oddziałów ginekologicznych można podzielić na trzy grupy ze względu na rozrodczość:
Pacjentki w wieku dziecięcym (do 14-15r. ż.) - ginekologia dziecięca, ginekologia wieku rozwojowego.
Pacjentki w wieku rozrodczym (15-49lat).
Pacjentki po menopauzie (po 50r. ż.).
Każda z grup wymaga specjalistycznej opieki i odpowiedniego traktowania. Problemy pielęgnacyjne, zakres opieki czy edukacji zdrowotnej będzie różny w poszczególnych okresach życia kobiety. Choroby wieku dziecięcego i rozrodczego mogą być zagrożeniem dla rozwoju rodziny, zdrowia potomstwa, stwarzają, więc dodatkowo problemy natury psychologicznej.
W planowaniu opieki nad kobietami w chorobach ginekologicznych istotną rolę odgrywają następujące czynniki:
Prawidłowe rozumienie i rozpoznawanie problemów zdrowotnych kobiet.
Prawidłowe dysponowanie na rzecz ochrony zdrowia kobiet dostępnymi zasobami.
Położna, pielęgniarka ginekologiczna obejmuje opieką kobiety w zakresie chorób ginekologicznych jak również medycyny rozrodu. Nawiązanie kontaktu z chorą ginekologicznie i jej rodziną nie należy do łatwych sytuacji i wymaga wiele taktu. Zagadnienia płci, chorób związanych z narządami płciowymi przyczyniają się do negatywnego obciążenia psychicznego. Wiele pacjentek uważa choroby ginekologiczne za sprawy bardzo intymne, dlatego też towarzyszy im niejednokrotnie stres nieproporcjonalny do stanu zdrowia. Powyższe poglądy często wpływają na późne zgłaszanie się po poradę lekarską.
Proces pielęgnowania należy rozumieć jako model opieki nad pacjentką (działania profilaktyczno-terapeutyczne) modyfikowany w zależności od zmian zachodzących w stanie zdrowia pacjentki, jej aktywności, jak też sytuacji życiowej, rodzinnej i socjalnej. Istotą działania położnej i pielęgniarki ginekologicznej jest współdziałanie z zespołem terapeutycznym w procesie leczenia poprzez pielęgnowanie.
Specyfika procesu leczenia i pielęgnowania chorych ginekologicznie wynika z biologicznej funkcji narządu płciowego kobiety jako organu rozrodczego, endokrynologicznego. Swoista jest topografia narządu, mieszczącego się w miednicy małej. Możliwe są również daleko idące trwale lub doraźne przemieszczenia w związku z luźnym zawieszeniem na powięziach lub na sutek oddziaływania sąsiednich narządów.
Aby prawidłowo realizować proces pielęgnowania w ginekologii należy:
Znać zasady i prawa działania w procesie pielęgnacyjnym.
Posiadać wiedzę i umiejętność rozpoznawania i obserwowania objawów chorób ginekologicznych.
Znać i umieć przewidywać problemy wiążące się z rozrodem a wpływające na zdrowie kobiety i jej rodziny.
Znać specyfikę wykonywanych zabiegów ginekologicznych stosowanych w diagnostyce i leczeniu chorób ginekologicznych.
Uwzględnić tryb przyjęcia chorej do szpitala.
Proces pielęgnowania rozpoczyna się w chwili przyjęcia pacjentki do oddziału ginekologii. Pierwszą osobą nawiązującą kontakt z pacjentką ginekologiczną jest pielęgniarka lub położna. Oddziaływanie na chorą musi rozpocząć się już od pierwszego kontaktu poprzez życzliwą rozmowę wyjaśniającą stan czy sytuację zdrowotną, zapoznanie z oddziałem, wprowadzenie na salę chorych i zapoznanie z pacjentkami, umożliwienie i zapewnienie kontaktu z rodziną, stworzenie atmosfery bezpieczeństwa i pełnego zaufania w możliwość otrzymania pomocy ze strony personelu, okazywanie troski pacjentce słowem jak i gestem przy każdym z nią kontakcie, przy wykonywaniu zabiegów pielęgnacyjnych i leczniczych.
Tryb przyjęcia ma wpływ na przebieg procesu pielęgnowania. Przyjęcie planowe (elektywne) daje możliwość i czas zebrania informacji o pacjentce, obserwacji zachowania, ustalenia w procesie pielęgnacyjnym metody oddziaływania na psychikę jej i rodziny, tak, aby pacjentka akceptowała hospitalizację. Dlatego też sprawą decydującą jest rozpoczęcie prawidłowej oceny pielęgniarskiej.
1.1. Gromadzenie danych, analizowanie, formułowanie diagnozy pielęgniarskiej
Zgromadzenie danych o kobiecie i jej rodzinie pozwala na sformułowanie diagnozy pielęgniarskiej, która wyznacza zakres i charakter opieki pielęgniarskiej. Problemy pielęgnacyjne są często spostrzegane jako określone trudności, na jakie napotyka pacjentka i jej rodzina. Wynikają one ze stanu pacjentki, a określenie stanu pacjentki jest priorytetowym zadaniem dla pielęgniarki i położnej.
Dokonując prawidłowej oceny pielęgniarskiej zawsze należy objąć trzy sfery funkcjonowania organizmu kobiety: biologiczną, psychiczną i społeczną. Ocena sfery biologicznej pozwoli położnej/pielęgniarce na zorientowanie się, która z funkcji poszczególnych układów narządów, a w szczególności układu płciowego i moczowego jest prawidłowa (należy ją chronić i wzmacniać), a która zagrożona lub zmieniona (wymaga szczególnej troski).
Ustalając diagnozę w zakresie aktywności należy określić:
Czy aktywność pacjentki jest zahamowana lub ograniczona wskutek choroby, lub zastosowanej metody leczenia ograniczającej możliwości kinestetyczne, lub braku wiedzy o chorobie i umiejętności postępowania w tej sytuacji, lub przeżyć emocjonalnych, lękowych towarzyszących zagrożeniu życia?
Co pacjentka wie, chce i może czynić dla własnego zdrowia w zaistniałej sytuacji zdrowotnej?
W jakim zakresie ma ją zastąpić lub wspomagać położna/pielęgniarka?
Z zakresu oceny stanu psychicznego podopiecznej pielęgniarka i położna gromadzi tylko takie dane, które będą wykorzystywane dla celów indywidualnego pielęgnowania. W pierwszym okresie zbierania informacji należy rozpoznać stan psychiczny pacjentki-ocenić jej stosunek do sytuacji, w której się znajduje, stanu własnego zdrowia, hospitalizacji, leczenia i pielęgnowania (pozytywny, negatywny, obojętny).
Sfera społeczna pozwala na wnioskowanie o stanie pacjentki jako członka rodziny i społeczności, w której żyje oraz rodziny lub też osób jej bliskich. Wśród danych należy umieścić:
Wiek,
Wykształcenie,
Źródło utrzymania,
Zawód,
Warunki pracy i zamieszkania,
Wydolność w czynnościach dnia codziennego (higiena osobista, otoczenia, praca, wypoczynek),
Przyzwyczajenia, upodobania, nałogi,
Pełnione funkcje w rodzinie i w pracy (matka, gospodyni domowa, dyrektor, itd.).
Określenie struktury rodziny i osób bliskich pacjentki pozwoli pielęgniarce zaplanować w przyszłości opiekę nieprofesjonalną (po wypisie ze szpitala).
Należy pamiętać, że proces pielęgnowania realizuje się indywidualnie, a więc i zakres uzyskiwanych informacji jest różny i może się indywidualnie zmieniać.
Systematyczne zbieranie, porządkowanie i analizowanie danych uzyskanych od pacjentki i jej rodziny służy do określenia problemów pielęgniarskich, planowania i realizacji opieki. Wśród metod pozyskiwania danych wymienia się:
obserwację pielęgniarską,
wywiad,
pomiar,
analizę dokumentacji.
W procesie pielęgnowania w ginekologii każda pacjentka jest podstawowym nośnikiem danych mówiących o niej samej. Tylko ona może dostarczyć informacji o własnych odczuciach subiektywnych (np. świąd, dysuria, uczucie pełności jamy brzusznej, złe samopoczucie), które towarzyszą wielu schorzeniom ginekologicznym.
Obserwacja prowadzona przez pielęgniarkę, położną (obserwacja wyglądu, zachowania, reagowania na polecenia, sposobu komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, objawów choroby) poszerza zakres gromadzonych danych o podmiocie opieki. Może uzupełniać informacje, potwierdzać to, co już wiadome, sprawdzać rzetelność zgromadzonych wcześniej danych.
Wywiad pielęgniarski jako metoda pozyskiwania danych jest zaplanowaną, ukierunkowaną rozmową z pacjentką i (lub) jej rodziną.
Przeprowadzając wywiad pielęgniarski w ginekologii należy się kierować kilkoma niżej prezentowanymi zasadami:
Znajomością wieku (wiek decyduje o sposobie zbierania i gromadzenia danych o sposobie nawiązania kontaktu, o sposobie prowadzenia badań diagnostycznych i wyborze metody leczenia).
Znajomością stanów chorobowych i problemów rodzinnych najczęściej występujących w poszczególnych okresach życia kobiety:
Okres przed rozrodczy (zaburzenia rozwoju narządów płciowych, zaburzenia rozwoju gruczołów piersiowych, brak miesiączki, urazy mechaniczne, stany zapalne narządów płciowych, ciąża u młodocianej),
Okres rozrodczy: (antykoncepcja, stany zapalne narządów płciowych, niepłodność mięśniaki nowotwory),
Okres po menopauzie:(zaburzenia statyki narządów płciowych, nietrzymanie moczu, stany przedrakowe, nowotwory, stany zapalne sromu).
Wyborem miejsca.
Sposobem przeprowadzania wywiadu.
Schematem (dane osobowe, wywiad rodzinny, środowiskowy, ogólny, ginekologiczno-położniczy, dotyczący choroby).
Uzyskanie danych o pacjentce poprzez pomiar i analizę dokumentacji nie odbiega od ogólnie znanych reguł i zasad postępowania pielęgniarskiego. Wykonanie określonych pomiarów przez pielęgniarkę czy położną oznacza wykonanie konkretnych czynności np. pomiaru temperatury ciała, tętna, ciśnienia tętniczego krwi.
Analiza dokumentacji powinna natomiast dostarczać tylko takie informacje, które są niezbędne i potrzebne do celów pielęgnowania chorej.
1.2. Planowanie opieki pielęgniarskiej
W procesie pielęgnowania zawsze należy określić cel, przyczynę, środki i metody działania, oraz skutek działania. Cele pielęgnowania utożsamiają się z celami leczenia. Celem działania zespołu terapeutycznego w ginekologii jest przywracanie chorym zdrowia i zapobieganie skutkom choroby, a w szczególności:
Przywracanie biologicznych funkcji narządów płciowych kobiety.
Zapobieganie zaburzeniom rozrodu, a przede wszystkim bezpłodności.
Zapobieganie skutkom choroby wpływającym na sytuację rodzinną i społeczną pacjentki.
Podejmowanie działań rehabilitacyjnych i resocjalizacyjnych umożliwiających życie kobiecie w nowej sytuacji zdrowotnej, szczególnie po zabiegach radykalnego usunięcia narządów płciowych.
Cele pielęgnowania wynikają z wyżej wymienionych celów leczenia:
Zaplanowanie opieki pielęgniarskiej w zależności od ustalonej diagnozy klinicznej, zastosowanego leczenia i zleconych metod leczenia, od czasu trwania opieki medycznej, intensywnej czy progresywnej.
Realizowanie zaplanowanej pielęgnacji przy dostosowaniu metod i środków pielęgnacyjnych do metody leczenia oraz modyfikowanie działania w zależności od zmian aktywności pacjentki.
Kontrolowanie i ocenianie skutki podjętych działań pielęgnacyjnych.
Wyciąganie wniosków do dalszego postępowania pielęgnacyjnego lub jego modyfikowanie.
Planowanie opieki nad kobietą ze schorzeniem ginekologicznym wymaga opracowania indywidualnego programu (planu) przez pielęgniarkę lub zespół pielęgniarek. Etap planowania jest zakończony wówczas, kiedy plan pielęgnowania zostanie sformułowany. Zaplanowane działania pielęgniarskie (zlecenia pielęgniarskie) powinny być:
Konkretne,
Specyficzne dla celu,
Innowacyjne,
Bezpieczne,
Możliwe do oceny,
Oparte na podstawach naukowych,
Znane pacjentce i jej rodzinie.
1.3. Realizowanie planu pielęgnacji i ocenianie
W etapie realizowania planu pielęgnowania pożądane jest aktywne współuczestniczenie pacjentki. Będzie to możliwe, gdy cel (cele) opieki będą znane zarówno pielęgnującemu jak i pielęgnowanej. Pozwala to pacjentce na rozeznanie, co i dlaczego jest robione i do jakiego stanu ma to doprowadzić.
Ocenę procesu pielęgnowania należy dokonywać zawsze w zależności od osiągniętego celu. Skutki działania pielęgnacyjnego ocenia się analizując:
Zmianę aktywności pacjentki.
Stopień zapewnienia homeostazy między chorą a środowiskiem materialnym i osobowym.
Stan zdrowia ogólnego i ginekologicznego.
Stan przygotowania pacjentki do nowej sytuacji życiowej (np. niepłodności, opieki terminalnej w przypadku choroby nieuleczalnej).
Ocenianie jest końcowym etapem procesu pielęgnowania. Pozwala na uzyskanie odpowiedzi czy cele opieki zostały zrealizowane (osiągnięte). Bez oceny proces pielęgnowania jest niepełny. Aczkolwiek ocenianie jest ostatnim etapem procesu, lecz powinno być dokonywane systematycznie. Ocena prowadzona systematycznie w każdym etapie pozwala, na weryfikację planu pielęgnowania z pielęgnowaną lub jej rodziną, z zespołem pielęgniarskim, czy terapeutycznym, jak też jego modyfikację.
1.4. Dokumentacja procesu pielęgnowania
Ocenę jak też poszczególne etapy procesu pielęgnowania należy dokumentować. Dokumentacja procesu pielęgnowania jest częścią planowej, systematycznej opieki pielęgniarskiej. W oddziałach szpitalnych, placówkach szkoleniowych spotyka się różne wzory prowadzenia dokumentacji pielęgniarskiej opracowane przez zespoły pielęgniarek i położnych.
Poniżej przedstawiono propozycję dokumentacji procesu pielęgnowania opracowaną na potrzeby realizacji dydaktyki z pielęgniarstwa ginekologicznego dla licencjackich studiów zawodowych pielęgniarstwa i położnictwa.
Dokumentacja procesu pielęgnowania składa się z dwu części - kart: karty do gromadzenia danych o pacjentce i karty przebiegu procesu pielęgnowania.
Karta do gromadzenia danych o pacjentce przebywającej w oddziale ginekologicznym.
I. Wywiad pielęgniarski.
Dane osobowe:
Nazwisko i imię..............................................................................
Wiek................................................................................................
Adres zamieszkania.........................................................................
Wykształcenie..................................................................................
Zawód wykonywany........................................................................
Data przyjęcia do szpitala.................................................................
Tryb przyjęcia planowy............... nagły............................................
Pobyt w szpitalu pierwszy............. kolejny.......................................
Rozpoznanie lekarskie wstępne.........................................................
.................................................................................................................
Wywiad rodzinno-środowiskowy (ocena stanu społecznego):
Osoby mieszkające z pacjentką.............................................................
.....................................................................................................................
Osoba sprawująca opiekę nad pacjentką...............................................
Warunki mieszkaniowe.........................................................................
.....................................................................................................................
Warunki pracy........................................................................................
Przyzwyczajenia, upodobania:
Sen..........................................................................................................
Odżywianie............................................................................................
Nałogi........................................................................................................
Wywiad ogólny (ocena stanu biologicznego):
Choroby występujące w rodzinie................................................................
Przebyte choroby, operacje.........................................................................
Choroby aktualnie istniejące.......................................................................
Obecne problemy, trudności, dolegliwości związane z aktualnym stanem zdrowia.....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Stan funkcjonowania poszczególnych układów:
-Układ krążenia.
tętno...........................................................................................................
ciśnienie tętnicze krwi...............................................................................
obrzęki.......................................................................................................
żylaki.........................................................................................................
inne............................................................................................................
-Układ oddechowy.
ilość oddechów..........................................................................................
duszność....................................................................................................
inne............................................................................................................
-Aktywność pacjentki.
sprawność ruchowa pełna......................... ograniczona............................
zakres ograniczeń......................................................................................
jakiej pomocy pacjentka wymaga.............................................................
-Oddawanie moczu: prawidłowe................... nieprawidłowe...................
inne objawy ze strony układu moczowego................................................
...................................................................................................................
Oddawanie stolca: prawidłowe............ nieprawidłowe.............................
Narządy zmysłu.
wzrok: prawidłowy........... osłabiony........... niedowidzenie.....................
słuch: prawidłowy ........... osłabiony............ niedosłyszenie.....................
Skóra.
bez zmian...................................................................................................
zmiany na skórze............. charakter...........................................................
umiejscowienie...........................................................................................
....................................................................................................................
Stan świadomości: pełna, senność, zamroczenie, śpiączka
Wywiad położniczo-ginekologiczny:
pierwsze krwawienie mies. w wieku .............................................................
czy regularne...................................................................................................
co ile dni..........................................................................................................
charakter : skąpe, mierne, obfite, niebolesne, z bólami na początku, podczas, po,
dolegliwości w przebiegu cyklu......................................................................
data ostatniego krwawienia miesiączkowego.................................................
czy było zwykłe, krótsze, dłuższe, bardziej skąpe, obfitsze...........................
ile razy rodziła............ o czasie............ przedwcześnie..................................
czy były poronienia.......... ile razy............. samoistne.......... sztuczne...........
data ostatniego porodu....................................................................................
ile dzieci urodzonych: żywo................., nieżywo.............., zmarło w pierwszym tygodniu życia............., żyje.........................................................
przebieg porodów............................................................................................
przebieg poronień............................................................................................
czy obecnie występują krwawienia z dróg rodnych.......................................
czy występują upławy....................., charakter...............................................
czy występują bóle.................., charakter........................., miejsce................
inne dolegliwości ze strony narządów układu moczwo-płciowego...............
........................................................................................................................
II. Obserwacja pielęgniarska.
Ocena stanu psychicznego:
Komunikacja pełna częściowa brak
Rozumienie pełne częściowe brak
Zapamiętywanie pełne częściowe brak
Myślenie logiczne pełne częściowe brak
Obserwacja objawów obiektywnych i subiektywnych.
Ocena samopoczucia pacjentki.
III. Pomiar parametrów stanu ogólnego:
waga ciała /przy przyjęciu pacjentki na oddział, oraz gdy zachodzi potrzeba kontroli wagi ciała/
wzrost /przy przyjęciu pacjentki na oddział/
tętno
ciśnienie tętnicze krwi
temperatura ciała
inne - zależnie od stanu zdrowia pacjentki
IV. Analiza dokumentacji.
badanie ginekologiczne
cytologia
biocenoza pochwy
badanie ultrasonograficzne miednicy małej
badanie morfologiczne krwi
badanie ogólne moczu
inne -przydatne do rozpoznania problemów pielęgnacyjnych
Karta przebiegu procesu pielęgnowania.
Data
|
Diagnoza pielęgniarska |
Cel (cele) opieki |
Plan pielęgnowania |
Realizacja planu pielęgnowania |
Ocenianie |
|
|
|
|
|
|
Piśmiennictwo
[1] Butrym Z., Górajek-Jóźwiak J., Kahlan J.: Diagnoza pielęgniarska. Materiały dla nauczycieli. CMDNŚr.Sz.M, Warszawa 1990 [2] Górajek-Jóźwik J.: Proces pielęgnowania. Podstawy i założenia zindywidualizowanego pielęgnowania. W: Zahradniczek K. (red.): Wprowadzenie do pielęgniarstwa. PZWL, 1999 [3] Proces pielęgnowania. Zarys podręcznika. CMDNŚr.Sz.M, Warszawa 1990 [4]Propedeutyka pielęgniarstwa położniczego i ginekologicznego. Materiały pomocnicze. CMDNŚr.Sz.M, Warszawa 1988.
245