p. wewnętrzne - w jego narządach, tk. komórkowe(lasiemce, przywry) Pasożyt jest przyczyną wielu chorób u roślin i zwierząt.

Pestycydy - substancje syntet. lub naturalne stosowane m. in. do ochrony człowieka, zwierząt hod., roślin uprawnych, produktów żywnościowych przed szkodliwymi org. roślinnymi i zwierz. P. są np. insektycydy, rodentycydy, herbicydy - stosowane m. in. w postaci proszków do i opylania, fumigantów, aerozoli.

Petrusewicza - energia zawarta w pokarmie dostępnym dla osobnika wyjmowana jest z zasobów (materiał wchłonięty MR), przy czym może on być zjedzony w całości, bądź częściowo. Pozostawione resztki stanowią materiał nie wchłonięty (MR), przy czym może on być zjedzony w całości, bądź częściowo pozostawione resztki stanowią materiał nie zużyty (NU). I etap aktywności troficznej heterotrofów można przedstawić wzorem: MR = C - NU

Pionowa struktura ekosystemów wodnych - Strefa literałowa -zasiedlona jest w licznych typach zbiorników i słodkowodnych oraz mórz i oceanów przez roślinność zakorzenioną na stałe w dnie. Strefa pelagialna - ma roślinność złożoną z mikroskopijnych glonów. Strefowość występuje również w przypadku bentosu, który obejmuje zespoły org. związanych biologicznie z dnem zbiorników.

Pleocen (holocen) - pełny układ ekologiczny, na który składają się wszystkie populacje roślinne i zwierzęce zamieszkujące dany ekosystem i pozostające z sobą w związkach pokarmowych np. biocenoza.

Płat roślinności - nazywamy pewną przestrzeń porośniętą jednolitą roślinnością której przynależność do określonego zespołu nie chcemy bądź też nie potrafimy ustalić.

Poikilotermy - są to organizmy, które mają zmienną temp. ciała, i poziom troficzny jest rożny brak skutecznych mechanizmom regulacji termicznej Wyprodukowane ciepło szybko jest oddawane, ponieważ brak jest powłoki ciała. Temp jest równa temp. otoczenia.

Pokrycie - współczynniki. Współczynnik procentowy zajmowanej powierzchni, czyli projektywne pokrycie danego gatunku: B = (A/n) × 100%; n- liczba pomiarów; A - liczba dotknięć danego gatunku; Współczynnik udziału poszczególnych gatunków w biocenozie: E = (c/e) × 100%; c - suma wszystkich dotknięć danego gatunku na 100 pomiarów, e - suma dotknięć wszystkich gatunków.

Polimorfizm - obejmuje ,zjawisko zróżnicowania budowy osobników i ich przystosowanie do pełnienia określonych funkcji w społeczeństwie np. kolonie mrówek, pszczół.

Populacjologia - dział badań dotyczących populacji różnych gatlunków; zajmuje się strukturą populacji i zmianami jakim ona podlega, bada różnice między populacjami tego samego gatunku, żyjącymi w różnych warunkach środowiskowych.

Poziom troficzny - organizmy występujące w biocenozach można uszeregować w grupy ekologiczne. Producenci I poziom trof. złożony ze wszystkich populacji autotrofów. Roślinożercy to II poziom troficzny który obejmuje gatunki konsumentów bezpośrednich. Należące tu org. `spasają' wyprodukowane przez rośliny materiały przez zgryzanie bądź wysysanie. Grupa ta czasem określana jest jako konsumenci I. Zwierzęta drapieżne zaliczane są do dwóch poziomów troficznych. Pierwszy przejmuje małe drapieżce, które eksploatują gatunki roślinożerców o podobnych rozmiarach ciała. Drapieżcy tej grupy są z kolei pokarmem dla innych drapieżników. Grupa drapieżców o dużych rozmiarach obejmuje gatunki eksploatujące liczne biocenozy np. ich przedstawicielem jest człowiek Liczba poziomów troficznych drapieżców jest zależna od ich składu. gatunkowego. Osobny poziom troficzny stanowią organizmy saprofagiczne, rozkładające materię organiczną do związków nie organicznych. Poziom ten stanowią destruenci.

Prawo minimum Liebiga - mówi, że możliwości rozwoju organizmu określa ten składnik, którego jest najmniej. Jest to tak zwany czynnik ograniczający. Czynnikiem ograniczającym np. wzrost i rozwój roślin może być niedobór wody, składnika pokarmowego np. zw. azotu, światła, natomiast u zwierząt niedobór białka, witamin, wody.

Producenci (autotrofy) - organizmy, które mają zdolność syntezy związków organicznych ze nieorganicznych za pomocą energii promienistej lub uzyskanej w wyniku utlenienie związków nieorganicznych.

Propagacja - podstawowy typ koakcji wewnątrz populacyjnej, obejmuje ona związki rozrodcze między osobnikami, w wyniku których następuje zwiększenie stanu liczebności populacji. Dzięki propagacji wyrównywane są straty liczebności oraz produkowane nadwyżki liczebności, pozwalające na ekspansję terytorialną populacji. Związki propagacyjne realizują się bądź w kontaktach bezpośrednich między osobnikami w trakcie kopulacji bądź za pomocą innych org, poprzez zoogamię. Niekiedy również poprzez środowisko np. za pomocą wiatru(anemogamia) albo wodę(hydrogamia). Dla zaistnienia w populacji zw. propagacyjnych nie zawsze niezbędna jest więc bliskość innych osobników. W przypadku zapłodnienia bezpośredniego niezbędna jest wzajemna tolerancja osobników, która realizowana jest powszechnie w świecie zwierzęcym. Nawet agresywnych modliszek w trakcie kopulacji zanikają reakcje ataku.

Protokooperacja - współdziałanie dwóch gatunków (korzystne).

Przegęszczanie - nadmierna ilość osobników na zbyt małym areale, prowadzi do braków pokarmowych.

Przepływ energii i obieg materii - stanowi podstawową własność ekosystemów. Materiały krążące w obrębie układu przekazywane są między komponentami biologicznymi a środowiskiem Zahamowanie obiegu materii chociaż w Jednym punkcie ekosystemu prowadzi do załamania układu i jego podziału

Punkt wytyczny dolny, górny - przedział wartości danego czynnika, w obrębie którego organizm bytuje i utrzymuje swoje funkcje życiowe, to zakres tolerancji ekologicznej. Wskaźnik tolerancji wyznaczają 2 punkty, określając wartość progową przeżycia organizmu minimum(dolny punkt krytyczny) i maksimum(górny punkt).

Relikt - gatunek lub inna jednostka systematyczna rozpowszechniona w danych okresach geologicznych, obecnie żyjących na ograniczonym obszarze.

Rezerwaty przyrody - typy: Obszar o rożnej powierzchni objęty ochroną ze względu na stan zachowania jakości przyrody jednego lub więcej jej komponentów, a także osobliwe twory przyrody me ożywionej np. gliny kamienie, Typy: 1) biocenotyczne - ochrona biocenoz zespoły roślinne i zwierzęce w ich naturalnym środowisku leśnym. - Stepowe, tortowiskowe, wodne. 2) Rezerwaty florystyczne - chronią krzewy i rośliny zielne, jedno i dwu letnie byliny. 3) R. Faunistyczne - r. ssaków, ptaków, gadów, mięczaków i owadów. 4) R. przyrody nieożywionej (odkrywki geologiczne, kamieniołomy). 5) R. Krajobrazowy. 6) Biosfery.

Roślinność - wykaz różnych zbiorowisk i zespołów roślinnych na danym obszarze. Każdy zespól rośliny jest zbiorowiskiem roślinnym lecz nie każde zbiorowisko jest zespołem. Każdy zespól roślinny jest charakteryzowany przez gatunki wyróżniające i charakterystyczne. Badaniem budowy zbiorowisk roślinnych oraz ich życiem zajmuje się fitosocjologia (socjologia roślin - nauka o społecznościach roślin).

Roślinność - wyraz różnych zbiorowisk i zespołów roślinnych na danym obszarze. Każdy zespół roślinny jest zbiorowiskiem roślinnym lecz nie każde zbiorowisko jest zespołem. Każdy zespół roślinny jest charakteryzowany przez gatunki wyrażające i charakterystyczne. Badaniem budowy zbiorowisk roślinnych oraz ich życiem zajmuje się fitosocjologia (socjologia roślin - nauka o społecznościach roślin).

Roślinoźercy to drugi poziom troficzny, który obejmuje gatunki konsumentów bezpośrednich. Określamy i»-niekiedy jako konsumentów 1-go stopnia.

Roślinożercy (fitofagi) - należą do biolagow, zwierzęta roślinożerne, często szkodniki przystosowane do pobierania i przyswajania żywych części roślin (liście, nasiona, owoce, drewno,soki roślin, nektar) np. kopytne, kuraki, kolibry, szarańczaki, pluskwiaki. W obrębie fitofagów wyróżniamy: -glonożerne -grzybożerne - poroslożeme. Wśród fitofagów związanych pokarmowe z roślinnością drzewiastą wyróżnia się niekiedy dalsze etapy specjalizacji pokarmowej: -korzeniożerne, drewnożerne. korożerne,

liściożeme owocożerne.

Rozprzestrzenianie - polega na przemieszczeniu się organizmów dorosłych lub młodocianych do wewnątrz lub na zewnątrz populacji. Istnieją 3 formy rozprzestrzeniania: emigracja - jednokierunkowy ruch na zewnątrz, imigracja - jednokierunkowy ruch do wewnątrz, migracja - ruch dwukierunkowy, czyli wychodzenie na zewnątrz.

Rozrodczość populacji - liczba młodych urodzonych w jednostce czasu w przeliczeniu na określoną liczbę osobników populacji.

Równowaga biocenotyczna - faza równowagi obejmuje okresy, w których przeciętna liczebność populacji pozostaje na tym samym poziome. Najczęściej pojawiają się masowe gat. Roślinożerne, zasiedlają się stany równowagi, a i stan normalny- liczebność odpowiada stosunkom ekologicznym w populacjach realizowanym w długich okresach czasu. Stadium wstępne nieznaczny wzrost liczebności populacji. Populacja jest w stanie wzrostu, punkt krytyczny me został przekroczony, stadium ostrzegawcze- populacja osiąga i przekracza punk krytyczny, dzięki czemu w niektórych rejonach powstają straty lokalne o znaczeniu gospodarczym. Stadium wybuchowe - w krótkim czasie rozwija się liczba osobników. Wynikiem ich zerowania są straty gospodarcze. Wynikiem tego stadium jest zniszczenie środowiska życia populacji. Stadium powybuchowe - stanowi następstwo przekształcenia środw. liczebność populacji zmniejsza się do stanu wyjściowego, niekiedy populacja zamka całkowicie Powstanie procesów gradacyjnych. szczególnie u owadów roślinożernych, szkodników polnych i leśnych, łączone jest zazwyczaj z zakłóceniem równowagi, biocenotycznej lub osłabieniem gatunków oddziaływujących na populacje szkodnika.

Saprobionty - rośliny (saprofity) i zwierzęta (saprofagi) żyjące wyłącznie w środowiskach obfitujących w szczątki org. (ściółka leśna, gleba, muły denne) i odżywiające się nimi.

Saprobionty lądowe i wodne - organizmy roślinne żyjące wyłącznie w środowiskach bogatych w materię i korzystające z niej jako pokarmu. Odżywiają się martwymi szczątkami roślin i zwierząt.

Sapropel - (szla gnilny) muł denny starzejących się lub zanieczyszczonych zbiorników wodnych bogatych w substancje organiczne rozkładane przez drobnoustroje.

Scjafity - Wielkość promieniowania przy której asymilacja równoważy dysymilację, określana jest jako punkt kompensacyjny. U roślin żyjących w miejscach zadrzewionych(scjafitów) punkt ten położony jest z reguły znacznie niżej niż u roślin światłolubnych(heliofitów).

siedliskowych.

Sozologia - nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i jej zasobów, m. in. w celu zapewnienia trwałości ich użytkowania. Bioindyfikatory - wrażliwość organizmów na zmiany zachodzące w środowisku, pozwala używać ich jako wskaźników specyfiki warunków

Stratocenoza - gatunki związane z określoną warstw ekosystemu, np. plankton strefy eutoficznej mórz, np. edafon.

Strefa Termoneutralna - istnieje pewien zakres temp. otoczenia, w którym stała temp. ciała może być utrzymywana bez wzmożonej produkcji ciepła, a jedynie przez manipulowanie izolacyjnością.

Strefy migracji pionów - organiz. rośl. i zwierz. Wśród zjawisk ekolog., zachodz. w populacjach naturalnych, szczególną rolę odgrywają inwazje ekologiczne i związane z nimi klęski żywiołowe pochodzenia biologicznego. Inwazje populacyjne stanowią jeden z pięciu typowych zjawisk migracyjnych. Przy migrac. Wewnątrz populac. osobniki nie opuszczają granic populacji i tylko przesuwają się z miejsca na miejsce zmieniając terytorium. Opuszczenie obszaru zasiedlenia populacji, to emigracja, podobnie imigracja oznacza osiedlenie się na obszarze zajętym przez populację osobnika pochodzącego z innej populacji. Czasowe osiedl. się osobników obcych na terytorium populac. określ jest jako permigracja. Inwazja lub ekspansja oznacza zasiedlenie przez osobniki terenów nowych nie zajętych.

Substancje promieniotwórcze, skutki prom. - promieniowaniem nazywamy strumień energii emitowanej przez układ materialny w postaci fal lub cząstek, promieniotw. subst. dostają się do biosfery w wyniku wybuchów jądrowych lub wprowadzenia odpadów przemysł. Do środowiska wchodzą w naturalny obieg pierwiastków. Skutki ich działania uzależnione są od koncentracji pierwiastków w tkankach.

Sucha masa - pozostaje po odparowaniu wody z materiału roślinnego lub zwierzęcego. S.M. składa się ze związków organicznych(najczęściej stanowiących 80÷90% i związków popielnych(soli min.). Cała sucha masa składa się z ponad 20 różnych pierwiastków.

Sukcesja roślinności - ciągły rozwój roślinności, biegnący od stadium początkowego do końcowego np. starzenie się jezior, zarastanie, przekształcenie.

Synekologia(biocenologia) - dział ekologii zajmujący się badaniem grup organizmów (jako całości) w biocenozach oraz zależności miedzy zbiorowiskami organizmów, a ich siedliskami.

Szata roślinna - FLORA+ROŚLINNOŚĆ = SZR - szata roślinna stanowi nieodłączny element krajobrazu we wszystkich niemal zakątkach ziemi. Jako istotny składnik biosfery odgrywa ważną rolę w krążeniu materii i energii w przyrodzie, stanowiąc także miejsce bytowania wszystkich organizmów lądowych.

Śmiertelność organiz - decydujący czyn. mający wpływ na liczebność populacji. Przyczyny śm. starość. wady konstrukcyjne org., zakłócenia w strukturze chromosomów. kanibalizm, konkurencja. nietolerancja, działalność drapieżców, pasożytów i org. chorobotwórczych.

Termoklina - warstwa skokowa w wodach jeziornych, w których występuje duży gradienl termiczny. Zaznacza się w lecie w jeziorach strefy umiarkowanej gwałtownym spadkiem temp. wraz ze wzrostem głębokości.

Tolerancja ekologiczna - każdy żywy organizm ma określoną tolerancję wzgl. czynników warunkujących środowiska. Szansę przeżycia i rozrodu zależą od tego w jakim stopniu warunki występ.

W danym msc. pokrywają się z zakresami adaptacji tolerancyjnych. Szerokość stref toler. jest wyrazem stopnia specjalizacji organizmu.

Transpiracja - proces parowania wody z powierzchni roślin, głównym organem transpiracji z których para wodna uchodzi przez aparaty szparkowe (transpiracja szparkowa) lub przez skórę i kutikulę (transpiracja kutikularna) o wiele mniej intensywna niż transpiracja szparkowa. Transpiracja umożliwia przepływ wody i soli mineralnych z korzeni do liści przez naczynia przewodzące obniżając temperaturą organów chroni je przed przegrzaniem. Intensywność transpiracji zależy od stopnia rozwarcia i liczby aparatów szparkowych zlokalizowanych w skórce: u roślin narażonych na suszę transpiracyjną jest ograniczona przez redukcję powierzchni (mezofity -pokrycie skórki włoskami, woskiem, kutyną.

Wiatr jako czyn. ekol. Watr wpływa pośrednio na rosi. przez przesuwanie podłoża i wysuszanie gleb; a bezpośrednio poprzez zwiększenie transpirancji i działania mechaniczno. Wiatr sprzyja przy zapylaniu roznoszeniu diaspor.

Wierność fitosocjologiczna - charakteryzuje reakcje poszczególnych gatunków na rozmaite zbiorowiska.

Wilgotność siedliska. Warunki wodne środow. lądowego, szczególnie jego mniejszych fragmen., stanowiących poszczególn siedliska, określone są właściwościami powietrza i gleby oraz opadami. Prężność pary wodne] w atmosferze zmienia się wraz z temperaturą, stąd cyklowi dobowemu zmian temperatury odpowiada przebieg zmian wilgot. względnej powietrza. Zakres wahań prężności pary wodnej w powietrzu uzależniony jest zarówno od temperatury, jak i typu klimatu. W klimatach wilgotnych wahania wilgotności względnej są niewielkie, w klimatach suchych bardzo duże. Jednocześnie można stwierdzić ze w przygruntowej warstwie powietrza dobowe wartości względne powietrza różnią się wyraźnie od obserwow. w trakcie pomiarów standardowych. Przyczyną tych odchyleń jest zróżnicowanie wilgotności względnej powietrza zależnie od odległości od powierzchni Ziemi. Przyczyną zwiększonej wilgotności powietrza tuż nad glebą lezą w bliskości źródeł parowania, które stanowi gleba i rośliny. Wpływa na nią również osłabienie prędkości wiatru tuż nad powierzchnią Ziemi.

Woda jako czynnik ekologiczny - jest składnikiem każdego żywego org. a zawartość w poszczególnych jego częściach jest zróżnicowana w zależności od wieku oraz etapu rozwojowego i wynosi od 70÷60%. Woda jest czynnikiem abiotycznym ograniczającym głównie w środowiskach lądowych. szczególnie w suchych. W siedliskach ubogich w wodę organizmy wykształciły różne rodzaje przystosowań polegających głównie na magazynowaniu wody lub ograniczeniu jej wydalania. Niekiedy woda mimo dostatku w środowisku jest niedostępna dla org. wtedy org. zamiast pobierać wodę oddaje ją. To wyjaśnia wyginięcie roślin w siedliskach sztucznie nasolonych.

Wskaźnik demograficzny - rozrodczość to stosunek liczby nowo urodzonych do liczebności całej populacji.

Współczynniki towarzyskości fitosocjologicznej określany wg. skali: 5 - gat. tworzy duże skupienia „łany"(w przypadku traw), „stany"(w przypadku drzew); 4 - średnio duże skupiska(kobierce, duże darnie), 3 - większe kępy lub poduchy; 2 - małe kępy lub grupy; l - występuje pojedynczo.

Wydzielanie korzeniowe - Nigrofile - organizmy których optymalnym środowiskiem są miejsca wilgotne pod kamieniami, w ściółce leśnej, na brzegach wód np. nicienie, dżdżownice, żaby.

Zdjęcie fitosocjologiczne - (konstruowanie tabeli zespołu roślinnego). Z. F. to zwięzły i przejrzysty opis jednorodnej fitocenozy. Wykonywane wg. schematu, obejmujące te cechy, które można stwierdzić przez bezpośrednią obserwację w terenie I część zdjęcia - opis siedliska, II - lista gatunków wraz z cechami analitycznymi. Parametry: - ilościowość - projektowane pokrycie wyrażone w stopniach zbiorowiska mogą być zwarte (pokrycie całej powierzchni w 100%, luźne (pewna część gruntu jest pokryta), - towarzyskość - sposób skupiania się osobników gatunku, zależy od właściwości wrodzonych, - żywotność - stopień rozwoju jaki osiąga gatunek w danym środowisku pod względem wegetatywnym i generatywnym. -stadium fenologiczne, -aspekt - okresowy obraz zbiorowiska w rożnych porach roku. Cechy fitosocjologiczne: stałość, wierność.

Zespoły klimaksowe w zespołach polnych z roku na rok występują wyraźne zmiany sukcesyjne. Długowieczne zespoły leśne przebywają je w ciągu kilkunastu lat. Odbudowa zespołów stepowych na preriach Ameryki Pn trwa 20÷30 lat, podczas gdy lasy liściaste stabilizują się w ciągu 150÷200 lat .Od warunków klimatycznych wyraźną zależność wykazuje proces glebotwórczy. Gleby tundrowe i bielicowe stanowią tylko przejściowe stadium ewolucji, ponieważ nie mają w pełni rozwiniętego profilu. Wys. na nich biocenozy wykazują jednak wszystkie cechy klimaksowości. Stopniowy proc. rozwoju i zmian org. od form prostszych do bardziej złożonych, zwane ewolucją, wys. powszechnie, także przy tworzeniu ekosystemów. Klimaks - ostatni etap sukcesji. W zależności od klimatu klimaksem może być: las tropikalny, tajga, tundra. Zwykle klimaks sukcesji wtórnej jest osiągany po 150÷200 latach dla przykładu w Polsce klimaks bywa reprezentowany przez mieszany las sosnowo-dębowy, do którego wiedzie sukcesja poprzez wierzbę, olszę i grab. Klimaks w postaci lasu stabilizuje ekosystem.

Zespół roślinny - to zbiór gatunków roślinnych występujących na danym terenie np. zespól roślin lasu liściastego bukowo-klonowego. Zespól może zajmować powierzchnię różnej wielkości. Zespól roślinny jest reprezentowany przez istniejące w przyrodzie płaty roślinności (fitocenozy).

---