ANGLIKANIZM
powstał w 1534 roku, kiedy to Król Henryk VIII poprosił Papieża o rozwód ze swoją żoną Katarzyną. Papież nie chciał się narazić Cesarzowi (Katarzyna była z nim spokrewniona), więc odmówił rozwodu. Od dłuższego już czasu ludzie mieli wiele zastrzeżeń, a więc rozłam z Rzymem był raczej nie unikniony, a konflikt Henryka z Papieżem tylko to przyspieszył. Zniesiono zakony oraz skonfiskowano dobra kościelne, zachowano natomiast pozostała po katolicyzmie hierarchię duchowną, z biskupami na czele. Do obrzędów wprowadzono język angielski, skasowano celibat księży oraz zaczęto udzielać komunii pod dwiema postaciami.
W XIX wieku w Kościele Anglikańskim powstało wiele kontrowersji i wytworzyły się dwa kierunki High Church Party i Low Church. W High Church reaktywowano zakony męskie I żeńskie, oraz mocno podkreślano władze hierarchii angielskiej I jej charakter sakralny. Natomiast Low Church zdradza pewne tendencje zbliżenia się do prezbiterianów oraz metodystów. Dla nich najważniejszym ośrodkiem nabożeństw jest nie tyle wieczerza eucharystyczna, ile kazanie, które zawsze odgrywało tak dużą rolę w anglikaniźmie.
Anglikanizm obecnie jest bardzo zbliżony do kościoła Prawosławnego jak i Rzymskokatolickiego.
Z punktu widzenia organizacji kościelnej kościół anglikański ma charakter kościoła państwowego i podlega władzy królewskiej. Król lub Królowa nie jest głową kościoła, ale najwyższą władzą zwierzchnią. Mianuje arcybiskupów i biskupów, a władzę nad duchowieństwem sprawuje również Lord Kanclerz i władze poważniejszych uniwersytetów.
Główne elementy anglikanizmu - Henryk VIII: *wyłączenie Kościoła anglikańskiego spod władzy papieża i ustanowienie króla głową Kościoła narodowego; **jedynym źródłem wiary jest Biblia; ***uznano dwa sakramenty - chrztu i komunii; ***odrzucano kult świętych i odpusty; ****zlikwidowano zakony i sekularyzowano dobra kościelne.
Zasady wiary: *Zachowanie dogmatów wiary katolickiej, ustalonych w pierwszych wiekach chrześcijaństwa; **Zachowano hierarchię Kościoła; ***Rozwiązano zakony; *Rok kościelny rozpoczynał się adwentem; **Nakazał uznanie przeistoczenia, komunię; ***Zachowano celibat, śluby zakonne, msze prywatne oraz spowiedzi konfesyjne; *Mało różnił się od wiary rzymsko-katolickiej.
LUTERANIZM:
Luter Marcin (1483-1546), duchowny, niemiecki reformator Kościoła zachodniego. Od 1497 znajdował się pod wpływem Braci Wspólnego Życia, ruchu odnowy w średniowiecznym katolicyzmie. W 1505 wstąpił do zakonu augustianów.
Zajmował się filozofią Aureliusza Augustyna i egzegezą Listu do Rzymian i Listu do Galatów. Po złożeniu ślubów zakonnych i przyjęciu święceń kapłańskich został wykładowcą na uniwersytecie w Wittenberdze, a potem w Erfurcie. Od 1512 profesor teologii na Uniwersytecie Wittenberskim. Wykładając w latach 1512-1517 Księgę Psalmów, List do Rzymian, List do Galatów i List do Hebrajczyków odkrył biblijną naukę o usprawiedliwieniu dzięki łasce przez wiarę w.
Podstawowe założenia nauki Lutra:
W 1517 wezwał teologów do debaty w sprawie odpustów i innych nadużyć w Kościele. Za czyn ten został ekskomunikowany przez. Obłożony klątwą sformułował trzy podstawowe zasady:
1) jest najwyższym autorytetem w sprawach wiary i życia chrześcijańskiego i nie może ona podlegać dogmatycznym interpretacjom ani papieża, ani instytucji Kościoła.
2) człowiek jest usprawiedliwiony przed Bogiem jedynie dzięki łasce przez wiarę.
3) każdy wierzący ma bezpośredni dostęp do Boga, z czego wynikają dwa wnioski natury praktycznej:
A) spowiedź jest wymysłem i służy nie wierze, lecz interesom Kościoła, zaprzecza bowiem bezpośredniej możności obcowania z Bogiem.
B) każdy wierzący jest kapłanem (powszechne kapłaństwo wierzących).
31 X 1517 Luter przybił na drzwiach katedry w Wittenberdze 95 tez potępiających handel odpustami uprawiany przez dominikanina J. Tetzela. Datę tę uważa się za początek reformacji na zachodzie Europy.
Dla Lutra chrystianizm ma znaczenie, jest religią zbawienia, uwolnienia od grzechu, zbawczej łaski, usprawiedliwiającej grzesznika w oczach Boga. Luter nie odrzuca społecznego charakteru christianizmu, nie zrywa z pojęciem instytucji Kościoła, pragnie jedynie, by Kościół poddał się jedynemu autorytetowi - Biblii.
Nie odrzuca również sakramentalno-obrzędowego kultu, pragnie go tylko zreformować. Broni doktryny o obecności ciała i krwi Chrystusa w chlebie i winie konsekrowanych podczas uczty eucharystycznej (co go różni od), przy czym obecność tę pojmuje jako współistnienie postaci eucharystycznych z fizycznym ciałem Chrystusa (co go różni od oficjalnej doktryny katolicko-scholastycznej).
Pierwsze ośrodki luteranizmu zawiązały się w Polsce szlacheckiej w XVI w. W 1518 dominikanin Jakub Knade wygłaszał w Gdańsku kazania w duchu reformacji. W uniwersytecie w Królewcu wykładali polscy luteranie: S. Rapagelan (Rafajłowicz) i A. Kulwa (Kulawiec).
Główne elementy doktryny Marcina Lutra: *jedynym źródłem wiary jest Biblia; **uznawał dwa sakramenty - chrztu i komunii; ***propagował uproszczenie liturgii i jej głoszenie w języku narodowym, by była zrozumiała dla wszystkich wiernych; *odrzucał kult świętych, świętych relikwii i odpusty, uznając je za wymysł człowieka; **głosił zniesienie celibatu, zakonów, hierarchii kościelnej, instytucji kościelnych, uważając, że Kościół to wspólnota wiernych; ***Nie uznawał zwierzchności papieża jako głowy Kościoła.
KALWINIZM:
jedna z głównych doktryn religijnych protestantyzmu, stworzona i wyłożona w dziełach J. Kalwina, która stała się podstawą ruchu wyznaniowego, ujmowanego w rozmaite systemy i "wyznania" różniące się między sobą w szczegółach dogmatycznych. W ramach ruchu można wymienić: Wyznanie węgierskie (1559), francuskie (1559), szkockie (1560), belgijskie (1561), Drugie wyznanie helweckie (1566).
Podstawą doktryny kalwinizmu jest rozwinięcie nauki św. Augustyna o predestynacji, głoszącej, że Bóg jednych ludzi przeznaczył na zbawienie, a innych na potępienie, stąd dla kalwinizmu moralność nie polega na zdobywaniu zasług wobec Boga i "kupowaniu nieba", lecz na spełnianiu dobrych uczynków, które są dowodem przynależności do grona wybranych.
Kalwinizm ze względu na surowość obyczaju i kultu stał się źródłem purytanizmu, potępiał on bowiem zabawy, tańce, gry hazardowe, nakazywał aktywną służbę Bogu. Ograniczył święta religijne wyłącznie do niedzieli. Spośród sakramentów uznał tylko chrzest i komunię, postulując stały trud we wszystkich dziedzinach. Wytworzył system poglądów społeczno-ekonomicznych sprzyjający rozwojowi mieszczaństwa i wczesnego kapitalizmu. W systemie organizacyjnym przyjmuje ustrój synodalny, ze znacznym udziałem świeckich i stanowi podstawę doktrynalną wszystkich kościołów ewangelicko-reformowanych.
Główne elementy doktryny Jana Kalwina:
*teza o predestynacji - los jest nadany człowiekowi od Boga. Człowiek nie ma wpływu na zmianę losu. Bóg decyduje, kto z ludzi ma być zbawiony lub potępiony jeszcze przed narodzinami człowieka, który powinien wykonywać obowiązki wyznaczone mu przez Boga; **jedynie Biblia jest źródłem wiary; ***uznawał dwa sakramenty - chrzest i komunię; *odrzucał kult świętych, obrazów i relikwii, odpusty; **nie uznawał zakonów, celibatu, hierarchii kościelnej; ***wprowadził język narodowy do liturgii; *propagował nietolerancję religijną wobec przeciwników religijnych; **wprowadzał bardzo surowe zasady moralne; ***uważał, że życie i praca ludzi powinny być podporządkowane państwu i Kościołowi.
ZNACZENIE KALWINA DLA ROZWOJU REFORMACJI:
Wybitną cechą osobowości Jana Kalwina była jego niezwykle żywa i głęboka wiara w mądrość i miłość Bożą, posłuszeństwo i podporządkowanie się woli Stwórcy. Inną nie mniej ważną cechą jego osobowości była niezwykle żywa inteligencja połączona z rozległą wiedzą. Ta wiara i wypływające z niej przekonanie, że celem człowieka jest oddawanie czci i służenie Bogu, stanowiły podstawę całej wszechstronnej działalności życiowej Kalwina, dawały siłę do walki o zachowanie i utrwalenie prawdy Bożej. Mimo dolegliwości fizycznych, a niejednokrotnie także chwil goryczy i osamotnienia, mobilizowały go do wytężonej pracy teologicznej i kaznodziejskiej.
REFORMACJA W NIEMCZECH:
* Marcin Luter (1483-1546) - syn chłopa, mnich augustianin, wykładowca i doktor teologii na uniwersytecie w Wittenberdze;
* 31 października 1517 roku - Luter przybił do drzwi Kościoła w Wittenberdze 95 tez skierowanych przeciw odpustom - Luter skrytykował ideę sprzedaży odpustów, uznając za bluźnierstwo pogląd, że można kupić przebaczenie za grzechy
* pisma Lutra przeciw odpustom zostały wydane drukiem i rozpowszechnione - za przyczynę sukcesu reformacji uważa się właśnie wynalazek druku, gdyż dawał on większe możliwości upowszechniania głoszonych poglądów
* atak na odpusty doprowadził do sporu z papieżem (dochody z odpustów były częściowo przeznaczane na budowę Bazyliki Św. Piotra w Rzymie)
* 1520 rok - Luter opublikował trzy broszury, w których wyłożył podstawowe zasady rodzącego się luteranizmu (on sam uważał jedynie, iż wraca do pierwotnego chrześcijaństwa): *uznał tylko dwa sakramenty: chrzest i komunię, **za podstawę wiary uznał Biblię, odrzucając tradycję kościelną, *uznał, że tylko i wyłącznie wiara decyduje o zbawieniu, **potępił władzę papieską w Kościele
* papież w odpowiedzi na postępowanie Lutra, który odważył się nawet spalić bullę papieską, ekskomunikował go
* cesarz Karol V przychylił się do stanowiska papieskiego i potępił nauki Lutra - elektor saski Fryderyk Mądry, chcąc chronić Lutra, nakazał go pojmać i osadzić na zamku w Wartburgu
* ukrywający się w Wartburgu Luter zaczął tłumaczenie na język niemiecki Biblii - w konsekwencji stworzył niemiecki język literacki
* 1524-25 - wojna chłopska w południowych Niemczech - na czele buntu stał Tomasz Münzer - zbuntowani chłopi połączyli radykalizm religijny z wystąpieniem antyfeudalnym - bunt został krwawo stłumiony
* Luter potępił zbuntowanych chłopów
* 1529 r - na sejmie Rzeszy w Spirze katolicy przeprowadzili uchwały zakazujące propagandy luterańskiej w krajach katolickich i gwarantujące utrzymanie luteranizmu w państwach luterańskich - przeciwko tym uchwałom zaprotestowali zwolennicy nauk Lutra, co dało początek określeniu "protestanci"
* 1530 r - współpracownik Lutra, Filip Melanchton, sformułował w Augsburgu nowe wyznanie wiary, zwane wyznaniem augsburskim (stąd oficjalna nazwa Kościół Ewangelicko-Augsburski)
* luteranie odrzucili celibat (Luter poślubił byłą zakonnicę), kult świętych, relikwii i obrazów oraz domagali się komunii pod dwiema postaciami
* 1531 r - protestanci utworzyli Ligę Szmalkaldzką, która miała reprezentować ich interesy
* reformacja luterańska rozszerzała się raczej jako zjawisko polityczne, niż religijne - przystępowali do niej książęta, aby zagarnąć majątki kościelne, oraz biskupi, aby sekularyzować swe posiadłości
* 1546-48 - I wojna religijna w Niemczech - wojna zakończyła się sukcesem cesarza i obozu katolickiego - przywódcy protestantów dostali się do niewoli
* 1552-55 - II wojna religijna w Niemczech - cesarz był tak zaskoczony wybuchem nowego konfliktu, że o mało nie poniósł klęski na samym początku wojny - wojna była porażką cesarza
* 1555 rok - pokój w Augsburgu - przyjęto zasadę tzw. recesu augsburskiego, wyrażającą się słowami cuius regio, eius religio (czyja władza, tego religia) - nie oznaczało to wprowadzenia wolności religijnej w Niemczech, a jedynie prawa do decydowania o kwestiach religijnych poszczególnym władcom niemieckim
SZKOŁA RYCERSKA:
15 marca 1765 roku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego została założona w Warszawie Szkoła Rycerska, zwana także Szkołą Kadetów. W planach założyciela miała ona poprzez swoich wychowanków odegrać ważną rolę ratowania zagrożonej upadkiem Ojczyzny. Ciemnota, prywata, łapownictwo głęboko wryły się w umysły i serca rządzącej Rzeczypospolita klasy szlacheckiej i wielu magnatów. Szczytowym okresem upadku moralnego elity odpowiedzialnej za losy kraju byly czasy saskie. Inicjatywa Poniatowskiego nawiazywala do wczesniejszej dzialalnosci reformatorskiej Stanislawa Leszczynskiego i ks. Stanislawa Konarskiego.
Zgodnie z intencjami króla, Szkola Rycerska byla przeznaczona dla mlodziezy pochodzenia szlacheckiego i miala ksztalcic przyszlych oficerów armii Rzeczypospolitej. Wszakze obok przedmiotów scisle wojskowych, wychowankowie otrzymywali równiez wyksztalcenie ogólne, zgodnie z ideami gloszonymi przez ks. Konarskiego, ze Polsce potrzebni sa na wszystkich odpowiedzialnych stanowiskach ludzie wyksztalceni. Program opracowany przy wspólpracy Anglika Johna Linda przewidywal ogólne wyksztalcenie w ciagu 4 lat, z duzym naciskiem na nauke jezyków obcych. W ciagu nastepnych dwóch lat uczniowie przygotowywali sie do zawodu wojskowego (m.in. jednym z przedmiotów byla inzynieria wojskowa) oraz do sluzby cywilnej (prawo i konstytucja). Wyksztalcenia dopelniala nauka fechtunku - sztuki wladania szabla lub szpada, jazdy konnej, tanców, czasem takze muzyki. Te przedmioty okreslano mianem kunsztów. Komendantem Szkoly zostal ksiaze Adam Kazimierz Czartoryski. Byl to jeden z najwybitniejszych mezów tamtej trudnej epoki. Jako goracy patriota, w tym duchu pragnal wychowywac swoich uczniów. W opracowanym przez siebie programie zwanym "Katechizmem kadeckim" pisal m.in.: "Jaki powinien byc kadet? Powinien miec milosc, bojazn Boga i przywiazanie do religii przed oczyma, powinien Ojczyzne swa kochac i jej dobro nade wszystko i sposobic sie do tego, aby sie mógl poswiecic na jej uslugi, powinien byc cnotliwy, pelen poszanowania dla zwierzchnich; dobroczynnosci i afektu dla równych, wzgledu dla nizszych. (...) Co to jest szlachetnosc duszy? - stawia pytanie Czartoryski - Najtrudniejsza jest to rzecza do znalezienia i opisania, lecz chcac (lubo pewnie niedoskonale) cokolwiek zblizajace sie do pojecia dac odpowiedzi, rzeklbym, ze jest to dotkniecie najsubtelniejsze w uczuciach, które nas ostrzega wzgledem siebie samych i drugich; wzgledem siebie samych dociekaniem szybkim najlepszych pozorów wszystkiego tego, coby upodlic nas moglo; wzgledem zas drugich, zgadywaniem wlasna dusza, coby sie dla nich stac moglo przykroscia". Do wybitnych wychowanków Szkoly Rycerskiej nalezeli m.in. Tadeusz Kosciuszko, jego adiutant w czasie powstania Julian Ursyn Niemcewicz, Jakub Jasinski, przywódca powstania w 1794 r. w Wilnie, pózniejszy general legionowy Karol Kniaziewicz, gen. Józef Sowinski, bohaterski obronca Woli w czasie powstania listopadowego, wybitny polityk i ekonomista w czasach Królestwa Kongresowego, Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki i wielu innych polskich patriotów. Szkola przetrwala pierwszy i drugi rozbiór Polski. Zostala zamknieta w grudniu 1794 r.
ŚW. AUGUSTYN:
Aurelius Augustinus, święty, (354-430r.) wczesnochrześcijański filozof i teolog; ojciec i doktor Kościoła; główny przedstawiciel patrystyki; twórca pierwszego wielkiego systemu filozoficzno-teologicznego chrześcijaństwa, opartego na interpretacji neoplatonizmu, charakteryzującego się: teocentryzmem, kreacjonizmem, iluminizmem; połączył teorie predestynacji z istnieniem wolnej woli odpowiedzialnej za zło na świecie; sens dziejów ujmował jako wynik konfliktu między państwem Bożym i ziemskim; Dzieła: Dialogi i pisma filozoficzne (wydanie polskie 1953-54), Wyznania (wydanie polskie 1844), O panstwie Bozym (wydanie polskie 1835).
TOMASZ Z AKWINU:
Święty, (1225-74), włoski filozof i teolog, dominikanin; doktor Kościoła; twórca tomizmu; wyróżnił 5 sposobów uzasadniania istnienia Boga (dowód „z ruchu”, z niesamoistności świata, z przypadkowości rzeczy, z faktu istnienia istot różnej doskonałości, z powszechnej celowości przyrody); Suma filozoficzna (wydanie polskie 1930-35), Suma teologiczna (wydanie polskie 1962-86); Dzieła wybrane (1984).
FRANCISZEK z Asyzu:
Właściwie Giovanni Bernardone, święty zwany Biedaczyna z Asyżu, (1181-1226), włoski kaznodzieja wędrowny i misjonarz; głosił umiłowanie ludzi i całego otaczającego świata; propagował ubóstwo jako główną cnotę chrześcijańska; założyciel zakonu franciszkanów; autor słynnej Pieśni słonecznej (1224).