Pobór i ustalanie podatku dochodowego od osób fizycznych
Obowiązek podatkowy powstaje tutaj na początku roku podatkowego, a zobowiązanie na jego końcu. W związku z tym jest to podatek o otwartym stanie faktycznym - wysokość opodatkowania kształtowana jest przez zjawiska faktyczne i prawne mające miejsce w rocznym przedziale czasowym. Zatem dopiero po upływie roku podatkowego można ustalić podstawę opodatkowania i zastosować do niej stawkę podatkową. Jednak prawodawca nie może poprzestać na obciążaniu podatnika dopiero po upływie roku podatkowego ze względu na konieczność bieżącego zasilania budżetu, jak i z punktu widzenia pewności obrotu. W związku z tym podatnik obciążony jest w trakcie roku podatkowego obowiązkiem płacenia zaliczek na poczet przyszłego podatku (płatnych do 20. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni).
Zaliczki te pobierane są przez (jest to zależne od źródła przychodu) płatnika lub samodzielnie opłacane przez podatnika. Podatnicy zaliczani do tzw. małych podatników i rozpoczynający prowadzenia działalności gospodarczej mogą wpłacać zaliczki kwartalnie.
Oprócz techniki obliczania podatku przez płatnika oraz samoobliczania podatkowego ustalenie należności podatkowych może nastąpić także poprzez wymiar podatkowy.
I Wymiar podatkowy
Polega on na wydaniu decyzji podatkowej rozstrzygającej sprawę podatkową w I instancji. Decyzja ta może mieć charakter:
-konstytutywny - zobowiązanie powstaje z chwilą doręczenia decyzji ustalającej jego wysokość, np. przekształcenie obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe, w grę wchodzi tutaj zarówno przedawnienie prawa do wymiaru jak i przedawnienie zobowiązania podatkowego.
-deklaratywny - stwierdza ona fakt uprzedniego powstania zobowiązania podatkowego, wydawana jest ona wtedy gdy płatnik lub podatnik nie dokonują obliczenia podatku lub czynią to w sposób niewłaściwy (jest to wymiar kontrolny), nie powołuje do życia zobowiązaniowego stosunku prawnego, w grę wchodzi tylko przedawnienia zobowiązania podatkowego.
II Obliczanie podatku przez płatnika
Płatnikami są osoby zobowiązane do obliczania i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go na właściwy rachunek. To ogniwa pośrednie między podatnikiem a organem podatkowym. Płatnikami mogą być zakłady pracy, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, organy rentowe, banki, areszty śledcze,zakłady karne, jednostki organizacyjne uczelni, banki wypłacające renty zagraniczne, organy zatrudnienia od wypłacanych przez nie zasiłków.
Płatnicy obliczają i pobierają również tzw. zryczałtowane podatki dochodowe.
III Samoobliczanie podatkowe
Podatnik ustala, czy i w jakim zakresie podlega obowiązkowi podatkowemu, oblicza wysokość zobowiązania podatkowego i dokonuje wpłaty podatku na rzecz Skarbu Państwa (jst). Podatnik przedstawia także organom podatkowym wymagane przez prawo dane, które mają uzasadnić prawidłowość obliczenia i służą organom podatkowym do kontroli.
Samodzielnie zaliczki mogą opłacać podatnicy osiągający przychody m.in. z
działalności gospodarczej, w tym i w zakresie wolnych zawodów,
najmu i dzierżawy
rent i emerytur otrzymywanych z zagranicy, o ile nie otrzymują tych świadczeń za pośrednictwem banków.
Ostateczne rozliczenia podatku następuje poprzez złożenia w terminie do 30 kwietnia następnego roku zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (lub poniesionej straty) w roku podatkowym.
Jeśli podatnik spełniający ustawowe warunki (osiąga dochody tylko u płatnika, nie ponosi wydatków podlegających odliczeniu od dochodu, nie korzysta z możliwości łącznego opodatkowania) złoży płatnikowi pobierającemu zaliczki od osiąganego przez niego dochodu w terminie do dnia 10 stycznia roku następującego po roku podatkowym stosowne oświadczenie, to zeznanie roczne za niego sporządza płatnik. W przypadku gdy płatnicy zaliczek na podatek nie obliczają podatku dochodowego, mają obowiązek sporządzenia informacji dla podatników i urzędów skarbowych, w której wskażą wysokość uzyskanego dochodu oraz należnego i pobranego podatku, a także dochody zwolnione od podatku na podstawie umów o unikaniu podwójnego opodatkowania lub innych umów międzynarodowych.
Podatnicy, za których zeznania nie składa płatnik, składają zeznanie samodzielnie w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, ewentualnie dopłacają różnicę pomiędzy wpłaconymi zaliczkami a kwotą podatku.
Podatek wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany rok , chyba że właściwy organ podatkowy lub właściwy organ kontroli skarbowej wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku. W razie niezłożenia zeznania o wysokości osiągniętego dochodu, organy te wydają decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego. Nie wywiera ona skutków prawnych, jeśli została wydana po okresie przedawnienia zobowiązania podatkowego (czyli po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku).
Wyjątkowo po powstaniu zobowiązania podatkowego konieczne jest wydanie decyzji ustalającej jego wysokość przez organ podatkowy. Sytuacja taka ma miejsce w przypadku opodatkowania sankcyjną 75 % stawka dochodów ze źródeł nieujawnionych i nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach.