Metoda sześciu kroków. Wstęp
Na tym kursie poznasz Metodę sześciu kroków, która pozwoli Ci szybko napisać tekst, pokrywający się w znacznym obszarze z modelem odpowiedzi.
A oto poszczególne etapy-kroki pisania dobrego wypracowania:
1. analiza tematu,
2. analiza tekstu,
3. wnioski,
4. kompozycja,
5. pisanie tekstu,
6. poprawki.
Analiza tematu
Analiza tematu to kluczowy moment w tworzeniu wypracowania. Złe zrozumienie tematu przekreśla nasze szanse na powodzenie. Dlatego pokażemy Ci, jak zbudowane są tematy maturalne i na co trzeba zwrócić uwagę, aby zrozumieć temat i odczytać w nim wskazówki dotyczące naszej dalszej pracy.
Analiza tekstu
Analiza tekstu to bardzo ważny krok. Na tym etapie zbieramy informacje na podstawie, których zbudujemy naszą wypowiedź. Aby nasze wysiłki zakończyły się powodzeniem konieczna jest:
* znajomość lektury
* podstawowa wiedza teoretycznoliteracka (rodzaje literackie, narrator, podmiot liryczny itp.)
* umiejętność analitycznego myślenia
Aby wspomóc nasze analityczne myślenie wystarczy zadać sobie kilka podstawowych pytań, czytając tekst. Na naszym kursie poznasz te pytania i zobaczysz, jak można je zastosować.
Wnioski
Umiejętność formułowania wniosków z lektury tekstów jest konieczna, jeśli chcemy, aby nasze wypracowanie pokrywało się z modelem odpowiedzi i jeśli chcemy uzyskać jakiekolwiek punkty za podsumowanie w zakończeniu. Pokażemy Ci dwie metody, ułatwiające formułowanie odpowiednich wniosków.
Kompozycja
W tym kroku poznasz zasady tworzenia dobrej kompozycji wypracowania. Dowiesz się również, czym charakteryzuje się kompozycja spójna, przejrzysta i logiczna w układzie.
Pisanie tekstu
Wcześniejsze etapy były przygotowaniem planów i zebraniem materiałów, teraz przystępujemy do budowy. Podczas pisanie musimy zwrócić uwagę na język i styl naszej wypowiedzi. Na naszym kursie omówimy kryteria, które nasze wypowiedź musi spełniać, zdobyli możliwie dużo punktów za język i styl. Dowiesz się też, jakich błędów językowych i stylistycznych należy się wystrzegać.
Poprawki
Ostatni etap to przeczytanie wypracowania i wprowadzenie koniecznych poprawek. Pamiętaj, błędy zdarzają się każdemu. Koniecznie popraw swoją pracę przed oddaniem jej komisji egzaminacyjnej.
Dobra rada
Pisanie wypracowań jest umiejętnością praktyczną. Kurs, nawet najlepszy, to
tylko teoria - bardzo ważna i pomocna, ale tylko teoria. Jeśli chcesz naprawdę
pisać dobre wypracowania, musisz ćwiczyć tę umiejętność. Pisz i poproś dobrego polonistę, aby sprawdzał twoje zadania. To najlepszy sposób na maturalny sukces.
Analiza tematu
Temat wymaga pełnego zrozumienia, gdyż w nim jest zawarta najważniejsza wskazówka (idea), według której należy budować swoją wypowiedź. Poprawne odczytanie tematu decyduje o tym, czy nasza matura pisemna zakończy się sukcesem.
W temacie znajduje się klucz odpowiedzi. Jeśli dobrze odczytasz temat, odgadniesz, jak wygląda model odpowiedzi.
Dzięki tej lekcji:
Poznasz schemat budowy tematów maturalnych.
Dowiesz się, jak odczytywać w tematach wskazówki dotyczące modelu odpowiedzi.
Być może zauważyłeś, że tematy maturalne zbudowane są według pewnego schematu. W każdym z nich możemy wyodrębnić następujące elementy:
zagadnienie,
polecenie,
zakres,
wskazówka interpretacyjna.
ZAGADNIENIE informuje nas o zasadniczym problemie, którym mamy się zajmować. Wszystkie nasze wysiłki muszą prowadzić do przedstawienia tego właśnie zagadnienia.
Zawsze, ale to zawsze, w zakończeniu swojej pracy musisz przedstawić wnioski dotyczące zagadnienia. Tylko takie podsumowanie będzie punktowane!
Przyjrzyjmy się tematowi: Carska Rosja i jej stolica. Na podstawie załączonych fragmentów Pana Tadeusza i Dziadów cz. III napisz, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji początku XIX wieku.
Zagadnienie, o którym mamy pisać, to: Carska Rosja i jej stolica, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji początku XIX wieku. Nie wiele Ci więc da, jeśli napiszesz wszystko, co wiesz na temat Pana Tadeusza czy Dziadów. Jeśli na przykład napiszesz o bohaterach Pana Tadeusza, to na pewno nie dostaniesz za to punktów.
I jeszcze jeden przykładowy temat:
Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie.
Tutaj zagadnieniem jest kwestia: Jak żyć ma człowiek (wg Jana Kochanowskiego)?
POLECENIE określa czynność, którą mamy wykonać, aby efekt naszych wysiłków pokrywał się z modelem odpowiedzi. Najczęściej spotykane polecenia w tematach maturalnych, to:
porównaj,
przedstaw,
scharakteryzuj,
wyjaśnij,
zanalizuj.
Jeśli temat brzmi: Analizując wypowiedzi bohaterów romantycznych, porównaj postawę Kordiana i Męża. W interpretacyjnych wnioskach wykorzystaj wiedzę o utworach, z których pochodzą fragmenty; to efektem naszej pracy powinno być porównanie. Oznacza to, że nasze wnioski interpretacyjne powinny wskazywać na podobieństwa i różnice pomiędzy postawami obu bohaterów.
Zastanówmy się nad tematem: Carska Rosja i jej stolica. Na podstawie załączonych fragmentów Pana Tadeusza i Dziadów cz. III napisz, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji początku XIX wieku. Polecenie napisz właściwie niczego nam nie wyjaśnia. Co innego można by zrobić, pisząc wypracowanie, jak nie napisać właśnie? Musimy więc wykazać się dobrą wolą i spróbować zrozumieć intencje autora tematu. Myślę, że nie popełnimy błędu, jeśli postaramy się scharakteryzować lub zanalizować życie ludzi w Rosji.
ZAKRES mówi nam, jakie teksty i konteksty musimy uwzględnić w naszej pracy.
Carska Rosja i jej stolica. Na podstawie załączonych fragmentów Pana Tadeusza i Dziadów cz. III napisz, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji początku XIX wieku.
W powyższym temacie wyznaczono następujący zakres: załączone fragmenty Pana Tadeusza i Dziadów cz. III.
Jeśli więc w swojej pracy przedstawisz obraz carskiej Rosji wyłaniający się z innych tekstów, to niestety nie dostaniesz za to punktów. Co więcej, niewiele punktów dostaniesz, jeśli skupisz się na samym Panu Tadeuszu (lub Dziadach), a z załączonymi fragmentami rozprawisz się w dwóch lub trzech zdaniach. Czy to oznacza, że lepiej w ogóle nie przywoływać innych tekstów? Czasami możesz, a nawet powinieneś odwołać się do innych tekstów, ale musi być to uzasadnione (chcesz na przykład przedstawić pewien kontekst historycznoliteracki). Strzeż się jednak przed pisaniem o Kordianie i Słowackim w pracy dotyczącej tekstów Mickiewicza.
Oto zakresy spotykane w tematach maturalnych:
Tekst- tekst (dwa teksty do porównania)
Spotkania wrogów w Iliadzie Homera i Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza. Porównaj fragmenty - zwróć uwagę na rodzaj przedstawionych sytuacji, portrety bohaterów i wpisany w teksty obraz człowieka.
Tekst - tekst przywołany z pamięci
Charakteryzując Makbeta na podstawie danych fragmentów dramatu Szekspira, określ, na czym polega tragizm postaci i porównaj go z tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu antycznego.
Fragment tekstu - całość
Na podstawie analizy podanego fragmentu i znajomości całego utworu scharakteryzuj Wertera. Zwróć uwagę na rolę miłości i literatury w życiu bohatera oraz jego stosunek do natury.
tekst -kontekst
Jak żyć ma człowiek? Kto, komu, jakich i jak udziela rad w Pieśni XI i w innych pieśniach Jana Kochanowskiego? Wykorzystaj w wypracowaniu stosowne konteksty filozoficzne i historycznoliterackie.
W niektórych tematach pojawia się wskazówka interpretacyjna, która informuje nas, na czym powinniśmy skupić naszą uwagę i jaką drogą podążać, aby przedstawić główne zagadnienie.
Na przykład, pisząc na temat "Carska Rosja...", powinniśmy zwrócić uwagę na to, czym charakteryzowało się życie ludzi w Rosji początku XIX wieku (a nie jak wyglądała architektura Petersburga).
W pracy na temat: "Analizując dany fragment powieści, zwróć uwagę na prezentowane przez bohaterów racje. Wnioski z analizy wykorzystaj w pracy: Przedwiośnie jako powieść - dyskusja nad kształtem odrodzonej Polski." piszemy o Przedwiośniu jako powieści-dyskusji nad kształtem odrodzonej Polski, zwracając uwagę na prezentowane przez bohaterów racje.
Podsumowanie
W temacie ukryty jest klucz odpowiedzi. Jeśli dobrze odczytasz temat, odgadniesz, jak wygląda model odpowiedzi.
Tematy zbudowane są według schematu:
1. zagadnienie,
2. polecenie,
3. zakres,
4. wskazówka interpretacyjna (występuje w większości tematów).
W zakończeniu wypracowania należy przedstawić wnioski dotyczące zagadnienia. Tylko takie podsumowanie będzie punktowane!
Analiza tekstu
Etap ten polega na dokładnej lekturze załączonych tekstów i wypisaniu wszystkich informacji, które mogą być przydatne podczas pisania wypracowania i doprowadzą nas do sformułowanie wniosków interpretacyjnych.
Dzięki tej lekcji:
Poznasz kolejność czynności wykonywanych podczas pracy z tekstem.
Dowiesz się, jakich informacji należy szukać.
Poznasz pytania, które ułatwią Ci analizę tekstu.
Przed rozpoczęciem pisania musimy zgromadzić informacje, które będą stanowiły treść naszego wypracowania. Gdzie je znaleźć? Po pierwsze, w dołączonych tekstach, to oczywiste. Po drugie, w zasobach naszej wiedzy.
Proponujemy Ci następującą kolejność pracy nad tekstem:
Krok 1.
Przeczytaj utwór, który masz zanalizować, a następnie spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania:
Do jakiego rodzajów i gatunku literackiego należy?
W jakich kontekstach (historyczno-literackim, filozoficznym) utwór funkcjonuje? Czynimy to nawet
wtedy, kiedy zakres wyznaczony przez temat nie obejmuje kontekstów.
Jaką rolę podane fragmenty pełnią w całości dzieła?
Krok 2.
Przeczytaj tekst (teksty) powtórnie i wynotuj wszystkie informacje, które w jakimś stopniu łączą się z zagadnieniem.
Zaznacz odpowiednie fragmenty w tekście, a obok, na marginesie, wypisz własne spostrzeżenia i uwagi.
=>>>>notatki
Przykład notatek zapisywanych na marginesie analizowanego tekstu
Wiele informacji potrzebnych do napisania wypracowania uzyskasz, jeśli będzie szukał w tekście odpowiedzi na następujące pytania: KTO? CO? JAK? DLACZEGO? KIEDY? GDZIE?
Powyższe pytania powinniśmy zadać sobie na dwóch poziomach: poziomie idei i poziomie organizacji tekstu. Brzmi skomplikowanie? Zaraz wszystko się wyjaśni.
Pytania na poziomie idei
KTO? Kto jest bohaterem tekstu?
CO? O czym jest w tekście mowa? Co się dzieje? Co czynią, mówią i myślą bohaterowie
JAK? Jak postępują, mówią i działają bohaterowie?
DLACZEGO? Jakie są motywacje bohaterów? Skąd te motywacje wypływają? Do czego bohaterowie dążą?
KIEDY? Kiedy rozgrywają się opisywane wydarzenia (czas akcji)? Kiedy opowiada się o tych wydarzeniach (czas narracji)?
GDZIE? Gdzie rozgrywają się opisywane wydarzenia (miejsce akcji)? |
Pytania na poziomie organizacji tekstu
KTO? Kto mówi? Z jakim rodzajem narracji (lub z jakim podmiotem lirycznym) mamy do czynienia? Kto jest bohaterem lirycznym?
CO? Z jakim gatunkiem mamy do czynienia? Co jest główną dominantą tekstu?
JAK? Jak mówi nadawca komunikatu? Jakie środki stylistyczne zostały użyte?
DLACZEGO? Dlaczego zostały wybrane takie środki stylistyczne (jaką funkcję pełnią)? Jakie są motywacje autora, narratora, podmiotu lirycznego?
KIEDY? GDZIE? Gdzie i kiedy dzieło powstało? W jakich kontekstach funkcjonuje? |
Sześciu doradców wiernych mam.
Od nich wiem wszystko, to co wiem.
Słuchaj ich - taką radę Ci dam.
Zwą się: KTO? CO? JAK? DLACZEGO? KIEDY? GDZIE?
Jak uniknąć częstego błędu w pracy maturalnej - streszczenia?
Na przykładzie tematu - Jak symbolika ziarna z bajki opowiedzianej przez Żegotę objaśnia sens męczeństwa młodzieży polskiej? Analizując przytoczony fragment Dziadów Adama Mickiewicza, zwróć uwagę na sytuację studentów i ich postawy - pokażemy podstawowy błąd popełniany przez wielu maturzystów - streszczanie zamiast analizowania i interpretowania. Jak rozpoznać różnicę? Streszczanie to napisanie tego, co już jest napisane, tyle że w pewnym uproszczeniu. Metoda pytań KTO? CO? JAK? DLACZEGO? dostarcza kryterium odróżniania informacji podanych wprost w tekście od sądów analitycznych. Streszczenie to głównie odpowiedź na pytania KTO? CO? Zwrócimy na to uwagę w dalszej części rozważań. Metoda naszych pytań nie daje stuprocentowej gwarancji trafienia w model. Jest natomiast formą treningu umiejętności analityczno-interpretacyjnych. Punktem docelowym pracy pisemnej jest zawsze zadany temat. To znaczy, że z naszej analizy wybieramy to, czego wymaga temat.
Jak symbolika ziarna z bajki opowiedzianej przez Żegotę objaśnia sens męczeństwa młodzieży polskiej? Analizując przytoczony fragment Dziadów Adama Mickiewicza, zwróć uwagę na sytuację studentów i ich postawy.
Posługując się metodą sześciu pytań, dokonajmy interpretacji fragmentu. Nasze wypracowanie początkowo różni się od modelu odpowiedzi Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (ten jest powszechnie dostępny i można porównywać).
CZAS, MIEJSCE, BOHATEROWIE (KTO?) I ZDARZENIA (CO?) to składniki świata przedstawionego utworu literackiego.
KTO?
W większości modeli odpowiedzi punktuje się sądy na temat relacji nadawczo-odbiorczych, nawet gdy temat wprost tego nie sugeruje, ale zakłada to polecenie `analizując' (Analiza to działania badawcze, zmierzające do ustalenia, z jakich elementów i w jaki sposób zbudowany jest utwór literacki.) Warto powtórzyć odmiany narracji! Tutaj mamy do czynienia z dramatem, więc nie jest obecny nadrzędny podmiot wypowiadający, mamy natomiast pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci.
Bohaterami sceny są studenci Uniwersytetu Wileńskiego filomaci i filareci. Bohaterami nieobecnymi, lecz wspominanymi przez uczestników, są młodzi chłopcy wywożeni na Syberię. Z nich wyróżnieni w opowieści Sobolewskiego są dwaj: Janczewski i Wasilewski. Rozważając sytuację, w jakiej się znaleźli, przywołują także sprawców ich niedoli: senatora Nowosilcowa i cara. Wspomniane też są postacie z planu biblijnego: bezpośrednio - Piłat a także „krew niewinna” jako synonim Chrystusa z biblijnej historii o męce Pańskiej oraz ewangelicznych niewiniątek z historii o narodzeniu Pańskim. Obie te historie, podobnie jak w Widzeniu ks. Piotra, nakładają się na siebie. We fragmencie podkreślona jest dziecinność ofiar („Biedne chłopcy! - najmłodszy, dziesięć lat, nieboże”), mimo że są to na ogół dwudziestokilkuletni studenci. Sam Mickiewicz w czasie procesu miał 25 lat. Metafizycznym tłem rozgrywanych wydarzeń jest konflikt sił dobra i zła uosabianych przez Boga i szatana.
GDZIE?
Rozmowa odbywa się w więzieniu w Wilnie. W opowieści Sobolewskiego przenosimy się na ulice miasta w miejsce, z którego wywozi się młodych więźniów na Syberię. W tle znajduje się kościół.
KIEDY?
W świątyni właśnie celebrowane jest nabożeństwo. Wywożenie skazańców odbywa się w momencie Podniesienia. Ta równoległość zdarzeń jest szczególnie nacechowana symboliką męczeństwa i ofiary. Msza to ciągłe odtwarzanie zdarzeń, które rozegrały się niegdyś, ale których zbawiennych skutków nieustannie doświadczamy. Za pośrednictwem Podniesienia w czasie mszy następuje wpisanie rozgrywanych zdarzeń w rzeczywistość mitu religijnego.
CO (ROBIĄ, MYŚLĄ I CZUJĄ BOHATEROWIE)?
Zwróćmy uwagę na to, że jest to najczęściej (bo najłatwiejsze) realizowane przez maturzystów zagadnienie. Bywa też punktowane. Jest to pytanie o informacje podane w tekście. Odpowiedź jest na ogół streszczaniem, a nie analizowaniem i interpretowaniem. Umiejętność odróżnienia istoty tego pytania od podanych w dalszej części jest kluczem do wyższego poziomu umiejętności pisania tekstu analizującego i interpretującego tekst literacki.
Więźniowie rozmawiają o sytuacji, w jakiej się znaleźli. Żegota ma nadzieję, że nie będą zesłani, ponieważ są niewinni. Prosi kolegów o wyjaśnienie przyczyn. Według Tomasza, sprawcą ich sytuacji jest Nowosilcow, który po swoich śledczych niepowodzeniach w Warszawie przeniósł się do Wilna. Jego celem jest zdobycie łaski cara. Żegota wierzy, że się uniewinnią. W opinii Tomasza sytuacja jest beznadziejna, ponieważ śledztwo i proces są tajne, a los więźniów jest przesądzony. Z wypowiedzi Frejenda dowiadujemy się, że stracili orientację w czasie, ponieważ odcięto ich od korespondencji, nie mają też kalendarza. Jednak nie do końca, ponieważ Sobolewski był na śledztwie w mieście. Wszyscy proszą go więc o nowiny. W opowieści Sobolewskiego przedstawione są dramatyczne sceny wywożenia młodych skazańców na Syberię. Sobolewski przedstawia bliżej postacie Janczewskiego i Wasilewskiego. Widać ślady przeżytej przez młodych więźniów udręki. Aby przezwyciężyć przygnębiające wrażenie, Żegota opowiada bajkę, która zawiera pocieszające przesłanie.
JAK (SIĘ ZACHOWUJĄ BOHATEROWIE) I DLACZEGO?
Nowosilcow posługuje się szpiegami i, wg Tomasza, wyolbrzymia spiskową rolę związków studenckich. Postępuje nikczemnie. Występuje w roli oskarżyciela i sędziego. Szuka sposobu odzyskania łaski cara. W tyranii nie mają znaczenia sprawiedliwe sądy, lecz wola władcy i interes jego imperium. Car jest tyranem, dlatego takie metody działania w podbitym kraju są możliwe. Uwięzieni młodzi ludzie zachowują się heroicznie, ponieważ motywuje ich głęboki patriotyzm i wiara. Zachowują się mężnie i niezłomnie. Swoim zachowaniem podtrzymują się wzajemnie na duchu. Taką też funkcję spełnia opowiedziana przez Goreckiego bajka - tłumaczy głębszy sens ich cierpienia.
Powróćmy jeszcze raz do pytania JAK?, z tym, że nie będzie ono dotyczyć sposobu zachowania postaci, lecz formy wypowiedzi. Według autorów tematu, mamy do czynienia z symbolizacją (Wg Słownika terminów literackich: Symbol - {...} jest znakiem treści głęboko ukrytych i niejasnych. {...} Znamienną właściwością symbolu jest chwiejność i niepewność znaczenia”
JAK?
Gorecki opowiada bajkę, a więc posługuje się typową dla tego gatunku alegorią. Zdarzenia opowiedziane w tej bajce mają swoje inne - metafizyczne znaczenie. Szatan jako uosobienie zła próbuje zniweczyć zamysły Boga - najwyższego dobra. Zakopuje ziarno, które i tak spełni swe przeznaczenie, czyli wzrośnie. Tak więc w walce dobra ze złem ostateczny triumf należy do dobra. Morał tej bajki jest wypowiedziany wprost, ale jej sens dopełnia się poprzez nawiązania do sytuacji uwięzionych. Walka sił dobra i zła toczy się także w planie historycznym. W ten sposób więźniowie, młodzież polska, stają się ziarnem, car -szatanem. Uwięzienie i prześladowanie jest jak nakrycie ziemią i przybicie kopytem. Przyszły plon- trawa, kwiecie, kłosy i nasienie stają się symbolami odrodzenia. Tyran - car podobnie jak niegdyś szatan poniesie klęskę. Bajka wyraża wiarę w ostateczny triumf dobra - w planie metafizycznym Boga, w planie historycznym - wolności.
W tym momencie większość piszących uznać mogłaby, że pisanie skończone, ponieważ symbolika bajki została wyjaśniona i głębszy sens prześladowania odczytany. W całym fragmencie mamy jednak do czynienia z aluzją literacką, a więc świadomym nawiązaniem do innego dzieła literackiego, apelującym do wiedzy i dociekliwości, które odbiorca winien dostrzec i właściwie zinterpretować. Chodzi o aluzję biblijną. W tym momencie mamy pewien problem. Aluzja jest nośnikiem sensu niezależnie od występującej obok bajki. Temat pracy nie sugeruje tego zagadnienia. Powinien być doprecyzowany poleceniem odczytania sensu tejże aluzji, która współtworzy wymowę ideową całego dzieła i związana jest z ideą mesjańską.
JAK?
W tle opowieści Sobolewskiego pojawiają się motywy religijne - moment Podniesienia z całą symboliką ofiary i odkupienia. Poeta posługuje się aluzją literacką. Oczywiście Sobolewski, opisując sytuację na ulicy miasta, nie musiał być świadomy głębokiego sensu rozgrywanych zdarzeń. Ten sens jest nadpisany i założony przez najwyższą instancję nadawczą - autora. Dzięki takiemu zestawieniu Wasilewski przywołuje swoim stanem, wyglądem krzyżowanego Chrystusa. Młodzi chłopcy stają się dziecinną ofiarą biblijnych niewiniątek. Tak jak niegdyś ocalał Chrystus, tak obecnie „jedno dziecię uszło”, o czym dowiadujemy się z Widzenia ks. Piotra. Sens męczeństwa wzbogacony został o religijną ideę ofiary Chrystusa.
Wnioski interpretacyjne
W poprzednim kroku wypisaliśmy informacje, które zdołaliśmy wyczytać z analizowanych tekstów. Teraz musimy zastanowić się, jakie znaczenie mają owe informacje i jakie z nich wynikają wnioski. Na tym etapie szukamy odpowiedzi na zagadnienie sformułowane w temacie.
Efektem naszej pracy powinny być wnioski, które omówimy w rozwinięciu naszego tekstu i które posłużą nam do sformułowania podsumowania w zakończeniu.
Czego nauczysz się na tej lekcji
Dzięki tej lekcji poznasz dwie metody formułowania wniosków:
metodę zadawania pytań Dlaczego,
metodę uogólnień.
Metody formułowania wniosków
Już na etapie wypisywania naszych spostrzeżeń, niejako automatycznie, wypisaliśmy wiele wniosków i uogólnień. Zawdzięczamy to przede wszystkim pytaniom JAK I DLACZEGO. Może jednak się zdarzyć, że wnioski nie będą dla nas aż tak oczywiste. Wtedy powinniśmy nasze spostrzeżenia poddać systematycznemu badaniu. Jak się do tego zabrać?
Za chwilę poznasz dwa sposoby, które mogą cię doprowadzić do sformułowania wniosków:
metoda zadawania pytań “Dlaczego”,
metoda uogólniania.
Dlaczego?
Metoda DLACZEGO? polega na zadawaniu, czasami kilkukrotnym, pytania "Dlaczego"?
Pytania Dlaczego powinniśmy zadawać do momentu, aż uzyskamy zdanie, które będzie stanowić odpowiedź na sformułowane w temacie zagadnienie. Aby zobaczyć, w jaki sposób można tę metodę zastosować, zapoznaj się z przedstawionymi poniżej przykładami.
Przykład 1
Czynownik jest przerażony: "Staje pobladły, drżący i prawie bez duszy."
1. Dlaczego?
Boi się Kiryły Gawrylicza Kozodusina, Wielkiego Łowczego Dworu.
2. Dlaczego?
Ponieważ Kozodusin ma władzę.
3. Dlaczego? (Dlaczego władza tak bardzo przeraziła czynownika?)
Ponieważ czynownik wie, że grozi mu niebezpieczeństwo; w konfrontacji z osobą posiadającą większa władzę stoi na straconej pozycji.
4. Dlaczego?
Bo prawo stoi po stronie silniejszego. Nikt nie będzie śmiał przeciwstawić się osobie posiadającej władzę.
5. Dlaczego?
Bo tak jest ukształtowany system sprawowania władzy w Rosji. Niesprzeciwianie się władzy jest zachowaniem rozsądnym, sprzeciw jest zuchwalstwem (Policmajster bardzo się zuchwalstwem czynownika zdumiał).
W ten sposób udało nam się sformułować wniosek, a nawet dwa wnioski, które możemy wykorzystać w podsumowaniu pracy:
Prawo stoi po stronie silniejszego
Władza w Rosji nie dopuszcza sprzeciwu, sprzeciw jest karany.
Przykład 2
1. Dlaczego?
Urzędnik chwali się orderami
2. Dlaczego?
Bo w ten sposób manifestuje wszystkim swoja władzę i pozycję społeczną.
3. Dlaczego?
Poczucie własnej wartości opiera na zajmowanej pozycji społecznej.
Kieruje nim pycha.
Uogólnianie
Metoda uogólniania polega na takim przeformułowaniu zdania twierdzącego, aby nadać mu charakter bardziej ogólny.
Przykład
Czynownik jest przerażony
Czynownik boi się Kozusidina.
Czynownik boi się osoby posiadającej władzę.
Ludzie w Rosji boją się osób posiadających władzę.
Wyjaśnienia
UWAGA: Nie chodzi o to, aby ślęczeć nad każdym spostrzeżeniem, nad każdą informacją, którą wypisaliśmy na etapie analizy tekstu i spisywać krok po kroku nasze rozumowanie, zadając pytania “dlaczego” lub przeformułowywać wszystkie zdania twierdzące.
Powyższe metody mogą jednak okazać się bardzo przydatne, aby przełamać naszą niemoc i wprowadzić nasz umysł na odpowiednie tory. Najczęściej wystarczy w myśli zadać sobie pytania: "Dlaczego?", "O czym to świadczy?", "Jaki to ma cel?", a odpowiedzi pojawią się jak na zawołanie. Samo zadawanie pytań uruchomi procesy myślowe, które doprowadzą Cię do sformułowania wniosku. Zależy nam przecież na wnioskach, a nie na analizowaniu i spisywaniu wszystkich kroków naszego rozumowania.
Ćwicz analizę tekstów i formułowanie wniosków poprzez zadawanie pytań i tworzenie zddań uogólniających. Po prostu ćwicz, a po pewnym czasie stwierdzisz, że wyczytywanie w tekście potrzebnych informacji i formułowanie wniosków przychodzi Ci łatwo i naturalnie. Powyższe techniki możesz też stosować, jeśli nie wiesz, jak ruszyć z miejsca lub masz problemy z koncentracją uwagi.
Kompozycja
Wiemy już, co chcemy powiedzieć. Teraz musimy zastanowić się nad tym, jak to powiedzieć, czyli jak zorganizować naszą wypowiedź. Efektem działań poczynionych na tym etapie będzie plan wypowiedzi pisemnej.
Za kompozycję pracy możemy otrzymać aż 5 punktów. Warto o nie powalczyć, tym bardziej, że tak naprawdę niewiele trzeba, aby je otrzymać.
Dzięki tej lekcji:
Poznasz kryteria, które musi spełniać dobra kompozycja.
Dowiesz się, co to znaczy kompozycja funkcjonalna, spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna.
Poznasz typowe błędy związane z kompozycją.
Dowiesz się, dlaczego warto tworzyć plan wypowiedzi.
Kryteria poprawnej kompozycji
Kompozycja naszego wypracowania powinna być:
"podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie,
przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencji w układzie graficznym."
Na następnych stronach dokładniej omówimy poszczególne kryteria dobrej kompozycji.
Funkcjonalna
Kompozycję wypowiedzi jest podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, jeżeli układ i sposób przedstawienia treści pomaga zrozumieniu tez autora i przekonaniu do nich czytelnika. Oznacza to, że w naszym wypracowaniu tezy i argumenty powinny być pogrupowane i przedstawiane w odpowiedniej kolejności, tak aby odzwierciedlały tok naszego rozumowania i aby czytelnik (egzaminator) w naturalny sposób mógł za tym rozumowaniem podążać.
Językowe wykładniki zespolenia
Nasze rozumowanie i argumenty będą zrozumiałe dla czytelnika, jeśli w naszym wypracowaniu będziemy poprawnie używać tzw. językowych wskaźników zespolenia i nawiązania. Dzięki tym wskaźnikom zapisane przez nas myśli nie będą jedynie zbiorem luźnych skojarzeń, ale będą stanowić poszczególne ogniwa w naszym rozumowaniu. Treść jednego zdania powinna wynikać z treści poprzedniego. Na kolejnych stronach zamieszczone zostały zwroty i wyrażenia, które możesz wykorzystać w swojej pracy.
Porządek wyjaśniania i argumentowania
Zwroty oraz wyrażenia podkreślające porządek wyjaśniania i argumentowania:
Zacznę od sprawy ... , Po pierwsze ... , Po drugie ... , To pierwszy argument ... , A oto kolejny argument ... , Następna sprawa ... , Tyle o ... , Na początku ... , Na wstępie ... , To jeden punkt widzenia ..., Zanim powiem o ..., słów kilka o ..., Jak już wspomniałem ..., Przejdę do następnej sprawy ..., Na zakończenie ..., Kończąc ..., Zakończę na ..., Sumując ... , Reasumując ...,
Jak powszechnie wiadomo ... , W związku z tym posłużmy się przykładem ... , Zwróćmy uwagę na jeszcze jeden fakt ... , W tym względzie przykładu dostarczyć nam może ... , W związku z tym przedstawię jeszcze jeden argument ... , Trzeba wobec tego zwrócić uwagę na ... , Wynika z tego, że ... , Oprócz tego daje się jeszcze zauważyć ... , Nie można również pominąć faktu ... , Podsumowując dotychczasowe rozważania, stwierdzić należy ... Jak wynika z zaprezentowanych argumentów ...,
Wszystkie argumenty przemawiają za tym, że ..., Jasnym zdaje się fakt, że ..., Wyraźnie widać, że ..., Jest rzeczą wątpliwą, aby ..., Na podstawie podanych argumentów można sądzić...
Stosunki myślowe
Zwroty i wyrażenia wskazujące na stosunki myślowe poszczególnych członów wypowiedzi:
Tak więc, przy tym, przede wszystkim, następnie, ponadto, w dodatku, natomiast, otóż, bowiem, mimo to, z drugiej strony, tymczasem, stąd, jednakże, poza tym, podczas gdy, jakkolwiek, w istocie, w gruncie rzeczy, w rzeczywistości, widocznie, wreszcie, odwrotnie, na odwrót, tak samo, podobnie jak, w ten sposób, także, również, też, a jednak, w przeciwieństwie, tylko, na ogół.
Spójna wewnętrznie
W biuletynie maturalnym czytamy, że "funkcjonalność kompozycji przejawia się w jej spójności tematycznej i formalnej (zwłaszcza w stylu jednolitym i prostym)." Co to oznacza?
Po pierwsze, musimy zachować spójność tematyczną. Powinniśmy więc unikać wszelkich wstawek i dygresji, które nie mają bezpośredniego związku z tematem.
Rozważmy taki przykład:
Napisaliśmy wypracowanie na temat "Rosja i jej stolica...". Dokonaliśmy w nim analizy tekstów, wypisaliśmy nasze wnioski i przedstawiliśmy odpowiednie argumenty. Uznaliśmy jednak, że to za mało i dopisaliśmy kilka akapitów na temat życia i twórczości Mickiewicza. Jesteśmy zadowoleni, bo wykazaliśmy się naszą wiedzą, ale... egzaminator sprawdzający naszą pracę uzna, że jej kompozycja jest niespójna tematycznie i... stracimy punkty.
Po drugie, styl całego wypracowania powinien być jednolity i prosty.
Przejrzysta i logiczna
To kryterium jest spełnione, jeśli w wypracowaniu umiejętnie wyodrębniono wstęp, część zasadniczą (rozwinięcie) i zakończenie, a tekst został w odpowiedni sposób podzielony na akapity.
Poszczególne części wypowiedzi pisemnej powinny być wydzielone formalnie, zarówno za pomocą odpowiedniego układu graficznego, jak i pewnych elementów językowych. Nie musimy natomiast używać samych określeń wstęp, rozwinięcie tematu, zakończenie.
Pomiędzy wymienionymi częściami (składnikami) wypowiedzi powinniśmy zachować odpowiednie proporcje; wstęp nie może być zbyt długi, chociaż musi stanowić wprowadzenie do całości. Zakończenie nie może być natomiast zbyt krótkie, zdawkowe - należy w nim umieścić wnioski, będące odpowiedzią na problem zawarty w temacie.
Kompozycja trójdzielna
Przede wszystkim pamiętaj o trójdzielnej kompozycji: Wstęp. Rozwinięcie. Podsumowanie.
Pamiętaj o trójdzielnej kompozycji: Wstęp. Rozwinięcie. Podsumowanie.
Pamiętaj o kompozycji:
Wstęp.
Rozwinięcie.
Podsumowanie.
Wystarczy?
Funkcjonalny wstęp
Tak naprawdę trudno podać receptę na dobry wstęp. Przede wszystkim powinien on być funkcjonalny, tzn. wprowadzać w temat, na który piszemy. Powinien zawierać informacje o problemie, który będzie w pracy roztrząsany, można też w nim postawić tezę, którą chce się udowodnić. Dobrze jeśli będzie to wstęp ciekawy, intrygujący, tak jak lid w czasopismach. Dzięki interesującemu wstępowi, uzyskamy tzw. efekt pierwszego wrażenia, który może sprawić, że egzaminator będzie przychylnie interpretował pozostałą część wypracowania.
Rozwinięcie
W rozwinięciu przedstawiamy nasze spostrzeżenia i wynikające z nich wnioski, które odnoszą się do tematu. Pisząc, pamiętajmy, aby:
stosować tok argumentacyjny;
przedstawione treści popierać dowodami (cytat, streszczenie, omówienie);
dbać o właściwe hierarchizowanie wyrażanych myśli (od ogółu do szczegółu, od najistotniejszych argumentów do mniej istotnych);
dzielić tekst na akapity, na cząstki zamknięte pod względem myślowym;
kolejne fragmenty tekstu omawiały wyczerpująco dane zagadnienie, tak aby później nie powracać do przerwanych rozważań;
następujące po sobie zdania tworzyły spójną całość.
Zakończenie
W zakończeniu podsumowujemy nasze rozważania. Podsumowanie musi dotyczyć głównego zagadnienia, musi być odpowiedzią na zamieszczony w temacie problem. To ważne. Chodzi o to, aby w kilku zdaniach zebrać, przedstawić i, jeśli to możliwe, uogólnić wnioski, do których doszliśmy w trakcie naszych rozważań.
Akapity
Powinniśmy też zwrócić szczególną uwagę na podział naszego tekstu na akapity. Akapit (od łac. a capite, dosł. od głowy, czyli początku) to fragment tekstu pisanego, wydzielony w celu wyraźnego zaznaczenia nowej myśli w bieżącym wątku wypowiedzi i zwiększenia czytelności tekstu; podstawowa jednostka logiczna dłuższego tekstu, składająca się z jednego lub wielu zdań stanowiących pewną całość treściową, czyli odnoszących się do jednego zagadnienia. Zdania tworzące akapit powinny być wewnętrznie spójne, powiązane językowymi wskaźnikami zespolenia i nawiązania.
Konsekwentna w układzie graficznym
To oczywiste, ale... nie dla wszystkich. Pamiętaj, aby poszczególne części twojej wypowiedzi były wyróżnione nie tylko pod względem znaczeniowym i językowym, ale także pod względem graficznym. Rób wcięcia w akapitach, a pomiędzy poszczególnymi częściami pracy pozostaw wolną linię.
Najczęściej popełniane błędy związane z kompozycją wypracowania
Poniżej zamieściliśmy fragment raportu CKE: Matura 2006. Komentarz do zadań z języka polskiego. Mamy nadzieję, że analiza tych błędów ustrzeże Cię przed ich popełnieniem na maturze.
Opis błędu |
Przykłady błędów
Uwaga: pisownia zgodna z oryginałem
|
- niefunkcjonalny wstęp, który nie ma związku ani z tematem, ani z dalszymi partiami pracy lub zawierający ogólne, banalne refleksje o świecie i życiu
- brak wstępu
- zachwiane proporcje pracy
- brak spójności między poszczególnymi częściami pracy
- brak podsumowań cząstkowych, czego przyczyną są zapewne kłopoty z problematyzacją omawianych zagadnień; |
- Władysław Reymont to jeden z najwybitniejszych przedstawicieli Młodej Polski. Jest autorem znakomitej czterotomowej powieści „Chłopi”, za którą otrzymał nagrodę
Nobla…itd.;
- William Szekspir, zwany geniuszem teatru, był najwybitniejszym dramaturgiem epoki elżbietańskiej w Anglii. Jest on autorem takich wspaniałych tragedii, jak „Hamlet”, „Romeo i Julia”, „Makbet”… itd.),
- Wojna jest największą tragedią, jaka może dosięgnąć człowieka. Jej ofiarami są przede wszystkim bezbronni cywile, kobiety, dzieci. Straszne przeżycia wojenne są trudne do zniesienia i pozostają w pamięci na zawsze…itd.; |
niefunkcjonalne zakończenie, nie mające związku ani z tematem, ani z wcześniejszymi partiami pracy (zwykle takie zakończenie poświęcone jest ocenie postaci lub powierzchownym refleksjom ogólnym)
|
- Żyjemy w świecie wyścigu szczurów, pogoni za pieniądzem i sukcesem za wszelką cenę. Czasem jednak warto się zatrzymać na chwilę, zastanowić nad sensem swego życia, nad tym, czego pragniemy naprawdę. Warto iść na spacer i zadumać się nad otaczającą nas piękną przyrodą…itd.);
- Cieszę się, że nie musiałam przeżywać okropności powstania. Mam nadzieję, że ludzkość, nauczona doświadczeniem drugiej wojny światowej, nie dopuści do powtórzenia się takiej tragedii…itd.
- Uważam, że Makbet jest bohaterem bardziej negatywnym niż Edyp…itd.
- Moim zdaniem Boryna jest wielkim egoistą. Nie powinien być tak surowy wobec swoich dzieci i chciwy…itd..
- Powinniśmy starać się o to, aby w rodzinie panowała wzajemna miłość, i wszystkie konflikty rozstrzygać poprzez spokojną rozmowę…itd. |
Plan wypowiedzi
Bezpośredni związek z kompozycją wypowiedzi ma konspekt wypracowania. Aby mieć pewność, że kompozycja naszego wypracowania będzie spełniać wcześniej omówione kryteria, przed przystąpieniem do pisania powinniśmy stworzyć plan naszej wypowiedzi. Powinien on dotyczyć nie tylko rozwinięcia, ale także części wstępnej i zakończenia.
Podsumowanie lekcji
Kompozycja powinna być:
funkcjonalna: układ i sposób przedstawienia treści pomaga zrozumieniu tez autora i przekonaniu do nich czytelnika (pomocne są tutaj językowe wykładniki zespolenia);
spójna wewnętrznie pod względem tematu i stylu;
przejrzysta i logiczna - należy stosować kompozycję trójdzielną i akapity.
Plan wypowiedzi daje nam pewność, że nie pogubimy się w naszych rozważaniach, a nasza praca będzie spełniać powyższe kryteria.
Pisanie własnego tekstu
Jesteśmy na najlepszej drodze do osiągnięcia sukcesu. Mamy opracowaną całą koncepcję naszej pracy. Nadszedł czas, aby nasze myśli zapisać poprawną i piękną polszczyzną.
Jeśli sprawnie posługujemy się językiem polskim, możemy otrzymać 20 punktów: za styl - 5, język - 12, za ortografię - 3.
Wypracowanie powinno mieć minimum 250 słów, czyli około dwóch kartek papieru formatu A4. Tylko wtedy możemy otrzymać punkty za język, styl, ortografię i kompozycję.
Styl wypowiedzi pisemnych
Styl tekstu (mówionego lub pisanego) to jego językowy kształt, sposób, w jaki został on utworzony (wypowiedziany lub napisany) za pomocą środków językowych, wybranych spośród wszystkich elementów występujących w języku. Wybór środków językowych (wyrazów, związków frazeologicznych, konstrukcji składniowych, a w pewnej mierze także form fleksyjnych) zależy od kilku czynników, takich jak:
konieczność ukształtowania tekstu tak, by najlepiej służył celowi, w jakim jest tworzony;
dopasowanie tekstu do sytuacji, w jakiej powstaje, do tematu wypowiedzi i do odbiorcy (słuchacza bądź
czytelnika);
dążenie do ukształtowania wypowiedzi w sposób oryginalny i pełen wyrazu;
indywidualne skłonności autora do mówienia (pisania) w określony sposób.
W pracach maturalnych uczniów ukształtowanie stylistyczne wypowiedzi - ze względu na charakter powstającego tekstu, okoliczności, w których on powstaje, a przede wszystkim jego cel - powinno zależeć od tych czynników zhierarchizowanych tak, jak powyżej.
Styl jasny wypowiedzi to taki, który sprawia, że tekst jest w pełni zrozumiały dla tych odbiorców, dla których jest przeznaczony. Jasność stylu uzyskuje się przez:
używanie słownictwa zrozumiałego dla odbiorcy; nie nadużywanie terminologii i słownictwa fachowego, wyrazów przestarzałych i erudycyjnych;
używanie wyrazów zgodnie z ich powszechnie przyjętym znaczeniem i w formie zgodnej z normą leksykalną (np.: resentymenty w znaczeniu 'zadawnione urazy', a nie: 'powroty uczuć'; wziąć, nie: "wziąść")
umiarkowane nasycanie tekstu związkami frazeologicznymi, przytaczanymi w formie i znaczeniu zgodnymi z normą frazeologiczną (np. w każdym razie, nie: "w każdym bądź razie", twardy orzech do zgryzienia, nie: "ciężki orzech do zgryzienia", przeczytać od deski do deski, nie: "przeczytać do deski");
unikanie zdań zbyt długich i skomplikowanych formalnie; także nie nadużywanie zdań wtrąconych i nawiasowych, które rozbijają główny tok wypowiedzenia;
stosowanie naturalnego (nie zwracającego uwagi czytelnika) szyku wypowiedzenia, bez zbędnych przestawek (inwersji), z usytuowaniem obok lub w pobliżu siebie członów wypowiedzenia powiązanych składniowo i znaczeniowo;
posługiwanie się zrozumiałymi przenośniami, umotywowanymi treścią wypowiedzi.
Na jasność stylu składa się także przestrzeganie zasady, że w dłuższej wypowiedzi należy zachować logiczny porządek w przedstawianiu treści (zgodność toku pisania z tokiem rozumowania); w zasadzie w jednym zdaniu powinno się więc przedstawiać tylko jedną kwestię (myśl), czyli nie pisać o kilku sprawach naraz. Pozwoli to na unikanie zdań zbyt długich i skomplikowanych formalnie.
Jasność stylu zakłócają błędy ortograficzne i interpunkcyjne, a także rażące błędy językowe.
Styl prosty to styl wypowiedzi pozbawiony określeń czy dłuższych opisów nie motywujących się funkcjonalnie, lecz będących ozdobnikami, zwykle wyrażeniami i zwrotami pretensjonalnymi lub modnymi. Należy więc unikać:
szablonowych, utartych określeń, często pochodzących ze złego stylu publicystycznego, np. Krytyk optował za koncepcją sztuki zaangażowanej; Problem kobiet w powieści należy rozpatrywać w sposób kompleksowy; Obecnie czynimy starania, aby uzyskać środki pomocowe z Unii Europejskiej.
banalnych peryfraz, czyli wyrażeń omownych, np.: kraj kwitnącej wiśni, miasto nad Wełtawą, podwawelski gród, Wenecja północy, nasi czworonożni przyjaciele, na łożu śmierci, ojciec poezji polskiej, polskie orły, polska Greta Garbo;
banalnych lub nieudanych metafor, np.: Ania, uśmiechając się, odsłoniła perły zębów; Sześć kul przerwało mu życie w momencie, kiedy po raz kolejny podrywał się do lotu; Prasa uderzyła w dzwony na trwogę, bo oto Polska znalazła się na krawędzi dziejowej czeluści, na dnie której czają się złe moce, pragnące naszej zguby;
słownictwa pseudowytwornego, np. urokliwy, ślicznościowy, bynajmniej; jako że;
słownictwa pseudonaukowego, np.: Struktura prac nad wdrożeniem reformy; To zapowiedź zmian w formule egzaminu dojrzałości; filozofia działania organizacji pozarządowych;
słów, wyrażeń i zwrotów modnych w danym okresie, np.: Wyzwania, jakie stawia nam przyszłość; Dyskutowano o kondycji polskiej oświaty; Przemiana z totalnego przeciwnika w poważnego partnera; W temacie powrotu do ojczyzny; Z pewną taką nieśmiałością;
Przeciwieństwem stylu prostego jest styl zawiły, pretensjonalny.
Styl zwięzły to styl wypowiedzi pozbawiony sformułowań (określeń czy dłuższych opisów), które nie wnoszą nowych treści do tworzonego tekstu, powodują natomiast jego wydłużenie. Żeby zachować zwięzłość stylu należy:
stosować czasowniki o treści szczegółowej zamiast określeń opisowych złożonych z czasowników takich jak dokonać, przeprowadzić, realizować, ulec, połączonych z rzeczownikami odczasownikowymi. Należy więc pisać: uruchomić system alarmowy (a nie: "dokonać uruchomienia systemu alarmowego"), przeanalizować potrzeby (a nie: "przeprowadzić analizę potrzeb"), skontrolować zamki w drzwiach (a nie: "dokonać kontroli zamków w drzwiach"), stan chorego pogorszył się (a nie: "stan chorego uległ pogorszeniu");
unikać wyrażeń przyimkowych, takich jak na terenie, w ramach, na przestrzeni, z dziedziny, na odcinku, w warunkach, na drodze, używanych w analitycznych konstrukcjach składniowych, np.: Mieszkam na terenie miasta, przeżywającego rozwój (lepiej: w mieście, przeżywającym), na przestrzeni ostatnich lat (zamiast: w ciągu ostatnich lat), książka z dziedziny historii (lepiej: książka historyczna), w warunkach gospodarki sterowanej centralnie (zamiast: w gospodarce sterowanej centralnie), na drodze konsultacji (lepiej: przez konsultacje);
unikać sformułowań z wyrazem fakt, np.: fakt zmiany oceny romantyzmu (poprawnie: zmiana oceny romantyzmu);
unikać określeń tautologicznych i pleonastycznych, np.: powtarzać raz jeszcze, przychylna akceptacja, pełny komplet, rekonstrukcja i przebudowa gospodarki.
Zwięzłości stylu nie należy mylić z krótkością wypowiedzi. Krótkość czy długość jest cechą bezwzględną tekstu, zwięzłość jest wynikiem oceny stosunku długości tekstu do jego zawartości treściowej.
Przeciwieństwem stylu zwięzłego jest styl rozwlekły.
Styl jednolity wypowiedzi to takie jej ukształtowanie językowe, które polega na tym, że wszystkie składniki tekstu: wyrazy, związki frazeologiczne, połączenia wyrazowe i dłuższe sformułowania pochodzą z tej samej odmiany językowej polszczyzny i reprezentują ten sam gatunek wypowiedzi. Naruszeniem jednolitości stylu jest występowanie w jednym tekście pisanym elementów językowych (wyrazów, sformułowań itp.) pochodzących z różnych odmian i gatunków, na przykład:
wplatanie elementów potocznych do tekstu o charakterze standardowym, por.: Francuskich chłopów wkurza taka polityka i zbudowali piramidę z niechcianych owoców i warzyw;
umieszczanie określeń środowiskowych w tekście standardowym, por.: Gospodarz otworzył i w tym samym momencie zainkasował mocny cios pięścią w głowę;
mieszanie elementów urzędowych i potocznych w jednym tekście, por. Ponadto nadmieniam, że kierownik przejechał mi po premii zupełnie bezpodstawnie;
wplatanie słów oficjalnych lub książkowych do tekstu standardowego lub potocznego, por.: Zakład fryzjerski zainauguruje swoją działalność w najbliższy poniedziałek;
używanie określeń współczesnych do opisu dawnych realiów, np.: Hugo Kołłątaj reprezentował w Sejmie Wielkim opcję proreformatorską.
Zachowanie jednolitości stylistycznej jest istotne nie tylko (a nawet nie przede wszystkim) na poziomie zdania, lecz także na poziomie akapitu i całości tekstu. Naruszenie jednolitości stylistycznej może bowiem nastąpić także wówczas, gdy początek tekstu jest napisany winnej konwencji niż jego koniec (np. wypracowanie rozpoczyna się stylem
charakterystycznym dla eseju, a kończy językiem standardowym lub potocznym).
Styl adekwatny do tematu wypowiedzi osiąga się przez użycie takich środków językowych, które będą harmonizowały z tematyką wypowiedzi, a przynajmniej nie będą z nią kolidowały. Jest to właściwość nie ściśle językowa, lecz językowo-estetyczna i językowo-etyczna. Jeżeli zamierzeniem autora tekstu nie jest prowokacja czytelnika, powinien dobierać środki językowe zgodne z przyjętą konwencją stylistyczną, na przykład nie pisać wypracowania maturalnego językiem potocznym, a nekrologu stylem urzędowo-kancelaryjnym.
Styl żywy wypowiedzi pisanej to styl, który charakteryzuje się:
obecnością różnorodnych typów zdań (a więc posługiwaniem się także zdaniami pytającymi i wykrzyknikowymi);
stosowaniem różnych kategorii (form) gramatycznych w funkcjach wtórnych (np. czasu teraźniejszego w funkcji czasu przyszłego, strony biernej w funkcji konstrukcji bezosobowych);
stosowaniem mowy pozornie zależnej;
używaniem rozmaitych figur stylistycznych, np. apostrof, pytań retorycznych;
wykorzystaniem dźwiękowej formy języka (stosowanie wykrzykników i wyrazów dźwiękonaśladowczych, wykorzystanie aliteracji itp.)
stosowaniem wyrazów bliskoznacznych i przeciwstawnych znaczeniowo.
Żywość stylu jest cechą trudną do zmierzenia, a nieraz trudno ocenić, czy mamy do czynienia z zamierzonym zabiegiem stylistycznym autora tekstu, czy też nieuporządkowanie i rozmaitość składniowa i leksykalna jest wynikiem braku umiejętności uporządkowania materii językowej i nieświadomym niezachowaniem zasady jednolitości tekstu.
Styl obrazowy charakteryzuje się:
umiejętnym stosowaniem epitetów, porównań, metonimii i metafor, przy czym ważne jest zarówno zharmonizowanie tych środków stylistycznych z kontekstem, jak i przestrzeganie zasady umiarkowanego nasycenia nimi tekstu;
umiejętnym używaniem związków frazeologicznych, zwłaszcza zwrotów i fraz, i nienaruszaniem przy tym zasad poprawności frazeologicznej, zwłaszcza zasady zharmonizowania frazeologizmu z resztą wypowiedzenia i zasady umiarkowanego nasycania tekstu związkami frazeologicznymi;
stosowanie przysłów, sentencji i złotych myśli.
Określenie styl komunikatywny jest uogólnieniem, w którym zawierają się cechy omówione powyżej: jasność, prostota, zwięzłość, jednolitość, żywość i obrazowość.
Język wypracowań - kryteria
Składnia poprawna to znaczy wypowiedzenia skonstruowane zgodne z regułami składniowymi współczesnej ogólnej polszczyzny pisanej.
Składnia urozmaicona to znaczy wypowiedzenia nie tylko poprawne formalnie, lecz także różnorodne (np. zdania i równoważniki, różne typy zdań wielokrotnie złożonych, zdania pytające i wykrzyknikowe, zdania krótkie i rozbudowane itd.). stosowane przemiennie i ze świadomością ich wartości stylistycznej.
Składnia schematyczna to znaczy poprawna, ale nie odznaczające się różnorodnością form (zob. wyżej), wykorzystująca głównie rozbudowane zdania pojedyncze i nieskomplikowane zdania złożone, przede wszystkim czasowe i przyczynowo-skutkowe.
Fleksja poprawna to znaczy nie naruszająca norm współczesnej polszczyzny ogólnej. Z powodu małej wariantywności współczesnej fleksji i minimalnego zróżnicowania wartości stylistycznej form fleksyjnych nie można mówić o fleksji urozmaiconej.
Słownictwo poprawne to znaczy wyrazy używane zgodnie ze swoim znaczeniem, a także nacechowaniem stylistycznym i ekspresywnym.
Słownictwo urozmaicone to znaczy pochodzące z różnych warstw (rodzime i obce, standardowe i książkowe, ekspresywne i neutralne itd.), używane ze świadomością jego wartości. Na urozmaicenie słownictwa wpływa wyzyskiwanie w wypowiedzi synonimów i wyrazów z tej samej grupy znaczeniowej, a także posługiwanie się antonimami i związkami frazeologicznymi.
Klasyfikacja błędów ortograficznych
Do błędów ortograficznych rażących zalicza się:
błędy w zakresie pisowni wyrazów z ó-u, rz-ż (w tym wyjątki od pisowni rz po spółgłoskach), ch-h;
błędy w zakresie pisowni nie z różnymi częściami mowy;
błędy pisowni zakończeń - ji, -ii, -i;
błędy w pisowni wielką i małą literą (z wyjątkiem pisowni przymiotników dzierżawczych);
błędy w zakresie pisowni cząstki -by z osobowymi formami czasownika;
błędy w zapisie przedrostków -roz-, bez-, wes-, wz-, ws-,
błędy w pisowni nosówek (ą, ę) oraz połączeń om, on, em, en.
Jako błędy drugorzędne traktowane są pozostałe odstępstwa od reguł ortograficznych, w tym m.in.:
pisownię wyrażeń przyimkowych,
dzielenie wyrazów przy przenoszeniu do nowej linii,
pisownię zakończeń -ski, -cki, -dzki, -stwo, -wstwo,
pisownię przedrostków z-, s-, ś-,
pisownię -by z pozostałymi częściami mowy.
Uznano jednocześnie, że przy ocenie uczniowskich prac pisemnych nauczyciel nie powinien kierować się sztywnym
kryterium ilościowym ani jakościowym. Odstępstwa w zakresie pisowni ó-u, rz-ż, ch-h należy uznać za błąd ortograficzny pierwszego stopnia, ale mniej rygorystycznie (jako błędy ortograficzne drugorzędne) trzeba potraktować błędy w zapisie wyrazów rzadko stosowanych, o niskiej frekwencji w języku potocznym (np.: wataha, Boh - nazwa rzeki, bachmat, kurhan).
Za jeden błąd ortograficzny postanowiono przyjąć kilkukrotne popełnianie przez ucznia błędu w tym samym wyrazie, a
także powtarzanie tego samego błędu w zapisie wyrazów należących do tej samej rodziny (np. !kturzy, !niekturzy). Błędy w zakresie poprawnej pisowni popełnione przez ucznia w cytatach należy traktować jako błędy ortograficzne, a nie jako błędy rzeczowe. Popełnianie przez ucznia błędu ortograficznego w wyrazie, który we wcześniejszych lub późniejszych fragmentach tekstu został przez niego zapisany poprawnie, uznać należy za błąd graficzny, a nie ortograficzny.\
Poprawki
Wszyscy popełniamy błędy. Dlatego postaraj się tak gospodarować czasem, aby zostało Ci 10-15 minut na poprawki. Koniecznie przeczytaj tekst, który napisałeś(-aś) i popraw błędy językowe, stylistyczne i ortograficzne.