Fizjologia czasu i wypoczynku

Czas wolny dzieci

Małgorzata Fąfara

GC09

„Czas wolny jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, nauce - dla rozwijania indywidualnych zamiłowań i zainteresowań, zapewnienie kulturalnego wypoczynku i kształtowanie bogatszej osobowości jednostki”. (WDR10) „Czas wolny stanowi okres dnia w życiu człowieka, którym dysponować on może według własnej woli i uznania, przy pełnej swobodzie i nieskrępowaniu formami jego wykorzystania.” Czas wolny dzieci jest określany trochę inaczej, ponieważ dzieci nie pracują i są zależne od rodziców, prawnych opiekunów. „Czas wolny dziecka to ten okres dnia, który pozostaje do wyłącznie jego dyspozycji, po uwzględnieniu czasu przeznaczonego na naukę szkolną, posiłki, sen, odrabianie lekcji, niezbędne osobiste zajęcia domowe. Wolny czas dziecka obejmuje także dobrowolnie na siebie przyjęte obowiązki społeczne (np. spełnianie jakiejś funkcji w organizacji harcerskiej, praca w samorządzie szkoły, świetlicy, domu kultury, itp.). Czas wolny dziecka to czas, który może być przeznaczony na jego odpoczynek, rozrywkę i zaspokajanie osobistych zainteresowań”. (WDR 39)

Rys.1 Harmonogram dnia ucznia w wieku 7 - 15 lat

„Jak wynika z tego wykresu, praca powinna zajmować w tym wieku najwyżej 8 godzin, sen 9 godzin, inne zajęcia (obowiązki pozaszkolne, domowe i posiłki) 3 godziny, czas wolny powinien wynosić 4 godziny”. (WDR 38)

Różnice między czasem wolnym dorosłych i dzieci są duże i istotne. B.Mesac „wymienia cztery podstawowe cechy, które odróżniają czas wolny dzieci od czasu wolnego dorosłych:

1. Czas wolny dzieci i młodzieży jest wolny od nauki i nie jest równoznaczny z czasem wolnym od pracy ludzi dorosłych.

2. Dzieci podejmują w czasie wolnym mniej ról społecznych, są one traktowane mniej poważnie. Wiążą się z mniejszym stopniem odpowiedzialności.

3. Niższy status społeczny wpływa na to, że wybór aktywności w czasie wolnym podlega wielu restrykcjom.

4. Dzieci są zależne od nas, zaleceń starszych”. (WDR 41)

Dzieci w okresie wczesnoszkolnym są bardzo ruchliwe, dlatego powinno im się zapewnić dużo aktywności fizycznej bardzo zróżnicowanej. W tym okresie stosunkowo łatwo dobierają sobie koleżanki i kolegów do zabawy, co pozwala na organizowanie różnych gier i zabaw. „Gra to zabawa towarzyska prowadzona według pewnych zasad, niekiedy połączona z hazardem; w znaczeniu sportowym: walka według określonych reguł, rozgrywka”. (GRY7) Dzieci same dobierają się w grupy rówieśnicze i razem wypoczywają, bawią się, rozmawiają o swoich zainteresowaniach i uczą się przez to obcować w społeczeństwie. Wybierają często zabawy grupowe, które są nieodłączną częścią życia dzieci. „Zabawa upiększa życie dzieci, uzupełnia je i w tej właśnie mierze jest niezbędna, jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społeczeństwa z uwagi na zawarty w niej sens, ze względu na swoje znaczenie, na wartość wyrazu i z uwagi na związki duchowe i społeczne, które tworzy: słowem jako funkcja kulturalna”. (WDR 44)

Istnieje wiele odmian zabaw, np. zabawy stateczne i ruchowe. O ile stateczne mają na celu wyciszyć i uspokoić dziecko, to zabawa ruchowa ma na celu zaspokoić potrzeby aktywności oraz rozładować nagromadzoną energię. Do gier ruchowych zaliczamy gry terenowe, które „podlegają tym samym zasadom co sportowe, z tym, że rozgrywane są w terenie. Podobnie na boisku czy sali gimnastycznej, decyzje w grach terenowych podejmowane są w warunkach ryzyka. Polega ono na ty, że każde działanie uczestnika może prowadzić do wyniku jednego spośród wielu możliwych, niekoniecznie optymalnego. Gry terenowe różnią się od sportowych wielorakością możliwych do podjęcia decyzji. Poza tym częściej niż w grach sportowych następuje w nich połączenie elementów ćwiczących sprawność fizyczną i koordynację ruchów z elementami rozwijającymi zmysły i intelekt.” (GRY 7-8) „Gry i ćwiczenia terenowe zaspokajają naturalną potrzebę ruchu. Wysiłek fizyczny towarzyszący zajęciom w terenie jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju dziecka. Uczestnicząc w grach terenowych rozwija się sprawność ogólną, w tym takie cechy, jak szybkość, precyzję i ekonomikę ruchu, wytrzymałość, siłę”. (GRY 9) Kontakt z innymi dziećmi w grach i zabawach staje się bardzo ważny, właśnie podczas takich gier dzieci nawiązują nowe kontakty i zawierają nowe znajomości. „Krąg kontaktów dziecka się poszerza, występują w nim osoby obce, przypadkowo poznane, z którymi dawniej kontaktowało się jedynie w obecności rodziców, a obecnie kontakty takie zdarzają się coraz częściej poza nimi. Czasem są to kontakty sporadyczne, bez większego znaczenia, ale bywa, że dostarczają dziecku silnych wrażeń, są źródłem doświadczenia, które wpływa na dalszy rozwój.” (RID 120) Aby zapobiec dostarczania dziecku silnych wrażeń ze strony rówieśników, rodzice często ograniczają czas wolny dzieci, kontrolują go nadmiernie i sami go organizują, co prowadzi do zabierania wolnego czasu dzieciom i zagospodarowywania go przez zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne. Niektóre z tych zajęć, wybrane przez dziecko z własnej woli, nie musi wcale ograniczać czasu wolnego, wręcz przeciwnie, dziecko chodzi na zajęcia pozaszkolne, ponieważ je lubi, spotyka się z rówieśnikami oraz rozwijają one jego zainteresowania. „Zajęcia takie dają możliwość do uprawiania twórczości artystycznej, przede wszystkim plastycznej i literackiej. Szczególnie pierwsza z nich odpowiada dzieciom. Większość z nich chętnie rysuje, maluje, lepi z gliny i z innych tworzyw, rzeźbi. Twórczość plastyczna nie tylko przyczynia się do opanowania wielu sprawności i umiejętności, do lepszego poznania rzeczywistości, lecz także rozwija wyobraźnię, wrażliwość estetyczną i umożliwia dzieciom ekspresję własnych spostrzeżeń, doznań, przeżyć.” (RID138)

„Czas wolny dzieci należy rozpatrywać w różnych aspektach. Czas wolny ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. Dzięki tym kontaktom budzą się w dziecku potrzeby współdziałania z innymi, chociażby w postaci organizowania wspólnej zabawy czy wypoczynku. Dziecko nie powinno spędzać czasu wolnego w samotności, gdyż to nie tylko stawałoby na przeszkodzie jego uspołecznieniu, lecz ponadto uniemożliwiałoby mu porównywanie własnego postępowania, własnych czynów z postępowaniem i czynami innych”. (WDR 44)

Ilość i sposób spędzania czasu wolnego jest bardzo ważny dla dzieci, które chodzą do szkoły, ponieważ muszą one odpowiednią ilość czasu w ciągu dnia poświęcać na odpoczynek, sen, naukę. Dzieci początkowo nie są w stanie same rozplanować sobie odpowiednio czasu w ciągu dnia, dlatego rodzice tworzą dla nich rozkład zajęć. Dbają o to, by odpowiednią ilość godzin spały, odrabiały lekcje i korzystały aktywnie z czasu wolnego. „Młody, rozwijający się organizm musi otrzymywać odpowiednie dawki odpoczynku, odprężenia, aby praca intelektualna mogła przynieść odpowiednie rezultaty. Nieliczenie się z siłami ucznia może przynieść fatalne wyniki. Im sprawniej szkoła organizuje proces nauczania, tym lepiej wykorzystuje godziny lekcyjne, pobudzając aktywność umysłową dziecka, tym więcej ma ono czasu wolnego poza lekcjami. Nie tyle więc liczba godzin lekcyjnych, ile sposób ich przezywania przez uczniów decyduje o ilości pozalekcyjnego czasu wolnego” (WDR 45-46) Nie tylko zajęcia w szkole muszą być odpowiednio przeprowadzane, ważne jest również odrabianie zadań przez dzieci w domu. „Ogromne znaczenie ma stan psychofizyczny, w jakim dziecko zabiera się do odrabiania lekcji, jego samopoczucia i nastroju. Efekty uczenia się zależą od tego, czym dziecko zajmowało się przed pracą nad zadaniami domowymi i czym zajmować się będzie po ich zakończeniu”. (RID 143-144) Dzieci odrabiające zadania domowe po uprzednim spędzeniu czasu na świeżym powietrzu, mają lepsze wyniki, jak dzieci, które cały czas spędziły w pomieszczeniu zamkniętym . „Swobodna zabawa na podwórku zaspokaja równocześnie kilka potrzeb”, (RID 145) są nimi odpoczynek psychiczny po zajęciach w szkole, pobyt na świeżym powietrzu, kontakt z rówieśnikami.

„W czasie wolnym wyraźniej i częściej, a przy tym bardziej osobiście dziecko ujawnia dziecko swoje poglądy, urzeczywistnia - najczęściej w zabawie, w rozrywce, w kółkach zainteresowań - swoje marzenia i ideały. Szczególnie mocno ujawnia swoje zainteresowania, odkrywa je, rozbudza i kształtuje. To ożywienie psychiczne w czasie wolnym połączone jest bardzo często z dużym zaangażowaniem emocjonalnym, gdyż dzieci zajmują się tylko tym, co nie jest im obojętne, co je zaciekawia rzeczywiście, czym się interesują z własnej woli, a nie z obowiązku.” (WDR 47-48)

Na czas wolny możemy spojrzeć w różnych aspektach. Część tych aspektów była już rozpatrywana powyżej, m.in. aspekt psychologiczny, socjologiczny i pedagogiczny. Aspekty czasu wolnego są ściśle związane z funkcjami czasu wolnego. „Można wymienić cztery funkcje czasu wolnego: wypoczynek, rozrywkę, rozwój zainteresowań i uzdolnień, oraz poszukiwanie własnego miejsca w społeczeństwie. Wszystkie funkcje wzajemnie się uzupełniają, jedna „pracuje” na drugą i przy braku nawet jednej z nich nie ma pełnego, harmonijnego działania czasu wolnego dzieci”. (WDR 54-55)

Nauczenie korzystania z czasu wolnego od najmłodszych lat jest bardzo istotne, ponieważ będzie przekładać się na dalsze życie dziecka. Jeżeli od najmłodszych lat będziemy potrafili korzystać z czasu wolnego w sposób aktywny i odpowiedni, potrzebny nam do sprawnego funkcjonowania podczas nauki, a później pracy, będziemy prowadzili bardziej higieniczny tryb życia a nasza praca będzie dużo bardziej wydajna. Zorganizowanie sobie czasu wolnego nie jest łatwą rzeczą, dlatego musimy trenować tą umiejętność już od najmłodszych lat, aby w późniejszym życiu nie zapominać o odpoczynku biernym jak i aktywnym.

---