CHOROBY ŚRODOWISKOWE-choroby i zmiany wywołane przez czynniki fizyczne i chemiczne w tym czynniki występujące w miejscu pracy i związane z odżywianiem.

PYLICE= PNEUMOCONIOSIS

AKTYWNE BIOLOGICZNIE

• Krzemowa

• Azbestowa

• Berylowa

NIEAKTYWNE BIOLOGICZNIE

• Węglowa

• Żelazowa

<0,5um-zachowują się jak gazy dostają się i opuszczają drogi oddechowe

1-5um-największe zagrożenie; uderzają w rozwidlenie pęcherzyków zalegają tam i są fagocytowane przez makrofagi

5-10um-dostają się do końcowych odcinków dróg oddechowych

Makrofagi stymulowane przez pyłki uwalniają:

• WOLNE RODNIKI→ indukcja peroksydacji lipidów→ uszkodzenie tkanki

• CZYNNIKI CHEMOTAKTYCZNE [LTB4,IL-8, IL-6, TNF] → aktywacja kom. zapalnych→ uwolnienie tlenków i proteaz

• CZYNNIKI FIBRYNOGENNE[IL-1, TNF, PDGF, IGF-1, fibronektyna]→ stymulacja włóknienia

I PYLICA WĘGLOWA = ANTHRACOSIS

najmniej szkodliwa

• u górników, mieszkańców miast, palaczy papierosów

• makrofagi z sfagocytowanym pyłem gromadzą się wzdłuż naczyń limfatycznych i w węzłach chłonnych

1.PYLICA PŁUC PROSTA = CWP

• obecne plamki i guzy pylicze

↓ ↓

↓ makrofagi obładowane pyłem i wł. kolagenowymi

obładowane pyłem węglowym makrofagi

• guzki występują w całych płucach z przewagą górnych części płuc głównie w otoczeniu oskrzelików oddechowych

• dochodzi do poszerzenia przestrzeni przyległych do pęcherzyków płucnych

2.POSTĘPUJĄCE MASYWNE WŁÓKNIENIE PŁUC= PYLICA POWIKŁANA= PMF

• dochodzi do zlewania się guzków pyliczych

• obecne czarne blizny o dł. 2-10cm

• mikro- zmiany zbudowane z wł. kolagenowych i pigmentu

• wewnątrz guzków obecna martwica

3.ZESPÓŁ CAPLANA= reumatoidalne zapalenie stawów + pylica płuc

• rozwój guzków reumatoidalnych w płucach

• wewnątrz guzków obecna martwica włóknikowata otoczona fibroblastami, kom. plazmatycznymi i makrofagami

• zespół caplana może wystąpić w przebiegu pylicy węglowej, azbestowej i krzemowej

II PYLICA KRZEMOWA

tylko formy krystaliczne powodują włóknienie

1.OSTRA PYLICA KRZEMOWA= SILICOSIS

• nagle pojawiające się objawy: tachypnoe, kaszel, sinica, niewydolność oddechowa

• mikro- nacieki zapalne w śródmiąższu

- w przestrzeniach pęcherzykowych nagromadzenie płynu bogatego w surfaktant

1.PRZEWLEKŁA PYLICA KRZEMOWA= GUZKOWA

• obecne włókniste guzki w górnych partiach płuc obszarach podopłucnowych- w RTG widoczne jako dobrze odgraniczone i wysycone

2.PYLICA POWIKŁANA= POSTĘPUJĄCE MASYWNE WŁÓKNIENIE

• dochodzi do zlewania się pojedynczych guzków pyliczych (guzki>2cm)

• występuje destrukcja miąższu płuca

Pylica krzemowa zwiększa podatność na gruźlicę.

Morfologia:

• guzki pylicze -głównie w górnych płatach płuc

-koncentrycznie ułożone wł. kolagenowe

-w centrum guzków obecne są kryształy krzemionki

-z czasem guzki mogą się zlewać w twarde kolagenowe blizny

• obraz „plastra miodu”- miąższ płuca między guzkami z jednej strony uciśnięty z drugiej rozciągnięty

• zmiany włókniste we wnęce płuca i opłucnej

• wokół węzłów chłonnych występują cienkie strefy wapnienia- w RTG obraz skorupy jaja

III PYLICA AZBESTOWA= ASBESTOSIS

Azbest może prowadzić do:

• zwłóknienia śródmiąższowego

• raka płuc

• wysięku opłucnowego

• ograniczonego/rozlanego zwłóknienia opłucnej

• międzybłoniaka opłucnej/otrzewnej

• raka krtani

Bardziej rakotwórczy jest azbest w postaci amfibol niż serpentyn;)

Morfologia:

• rozlane śródmiąższowe włóknienie(w pylicy węglowej i krzemowej włóknienie guzkowe)

• obecne „ciałka azbestowe”- złotobrązowe wrzecionowate/koralikowe pałeczki z przezroczystym centrum a są to włókna azbestu pokryte białkowym materiałem zawierającym żelazo

• rozpoczyna się włóknieniem wokół oskrzelików oddechowych i przewodów pęcherzykowych rozprzestrzeniając się na struktury pęcherzykowe płuc

• na początku włóknienie zajmuje w dolnych partiach płuc i podopłucnowo dalej szerzy się na część środkową i górną zajmując w końcu całe płuca(w pylicy węglowej i krzemowej zajmuje najpierw górną cześć płuc)

• występuje obraz „plastra miodu”

• w opłucnej trzewnej- obecne włókniste pogrubienie

• w opłucnej ściennej na przedniej i przednio-bocznej powierzchni i ponad kopułami przepony obecne- płytki złożone z gęsto upakowanego kolagenu ze złogami wapnia- w RTG widoczne jako owalne wysycenia

• jeśli występuje zespół coplana dochodzi do powstania dużych śródmiąższowych guzków

IV BERYLOZA

• przy nadmiernej ekspozycji- ostre zapalenie płuc

• przedłużająca się ekspozycja ale mało nasilona- powstawanie ziarniniaków nieserowaciejacych w węzłach chłonnych wnęki, w śledzionie, wątrobie, płucach, nerkach, nadnerczach i obwodowych węzłów chłonnych

• beryl stymuluje produkcje cytokin pozapalnych co powoduje włóknienie ziarniniaków płucnych- w RTG widoczne jako nieregularne guzowate zmiany

• u 50% chorych- powiększenie węzłów chłonnych wnęki płuc

Przebieg kliniczny pylic

• początek bezobjawowy

• po okresie wieloletnim:- nasilająca się duszność

-kaszel z odksztuszaniem wydzieliny

-↓ m. c.

Powikłania:- nadciśnienie płucne

-serce płucne

PALENIE TYTONIU

Predysponuje do wystąpienia chorób:

• rozedma

• POCHP

• rak płuc

• miażdżyca

• zawał mięśnia sercowego

• rak pęcherza moczowego

• wrzód trawienny

• rak jamy ustnej

• rak przełyku

• rak krtani

• rak trzustki

USZKODZENIA WYWOŁANE PRZEZ LEKI I TOKSYNY

1.Wpływ hormonalnej terapii zastępczej i doustnych środków antykoncepcyjnych na ryzyko rozwoju chorób.

		ryzyko rozwoju
HRT	Rak endometrium	↑↑
		Rak piersi	↑
		Zakrzepica	↑
		Ch. Sercowo- naczyniowe	↓
	Doustne środki antykoncepcyjne	Rak endometrium	↓
		Rak piersi	↑ u kobiet z rodzinnym rakiem piersi lub nosicielek genu BRCA1/BRCA2
		Zakrzepica	↑
		Ch. Sercowo- naczyniowe	Zależy od rodzaju stosowanych środków Estrogeny ↓LDL i ↑HDL Progestageny ↑LDL i ↓HDL
		Rak jajnika	↓
		Nadciśnienie tętnicze	↑ U kobiet z rodzinnym NT
		Gruczolak wątroby	↑
		Kamica pęcherzyka żółciowego	↑
		Solid- pseudopapillary neoplasm	↑ (z prelekcji)

2. ACETAMINOFEN

Dawka terapeutyczna -0,5g Dawka toksyczna - 15-25g

Objawy przedawkowania:

• nudności

• wymioty

• biegunka

• wstrząs

• żółtaczka

• obj. uszkodzenia nerek i serca

Przy dużych dawkach może wystąpić niewydolność wątroby z centrolobularną martwicą.

3.ASPIRYNA

Dawka terapeutyczna- do325mg Dawka toksyczna -10-30g dorośli

-2-4g dzieci

Objawy przewlekłego zatrucia:

• bóle i zawroty głowy

• osłabienie słuchu

• zaburzenia umysłowe

• senność

• nudności

• wybroczyny krwotoczne na skórze

• krwawienie z żołądka

• wymioty

• biegunka

• splątanie

• śpiączka

4. Ołów

• ołów absorbowany jest w całości przez płuca, przyjmowany z pożywieniem tylko w części

• odkłada się w kościach, rosnących zębach, we krwi, tk. miękkich.

Morfologia:

• Zmiany w kościach i stawach:

• Zaburzenie gęstości kości

Objawy:

• W RTG widoczne tzw. linie ołowiane na granicy przynasad

• Zmiany we krwi:

• Zamiast hemu tworzy się cynk- protoporfiryna- wskaźnik zatrucia Pb

• Obecne zasadochłonne punkcikowate nakrapianie erytrocytów

• Niedokrwistość niedobarwliwa

• Zmiany w nerkach:

• Uszkodzenie cewek bliższych nabłonka kanalików nerkowych

• Włóknienie śródmiąższowe

• Przewlekły zespół śródmiąższowo- cewkowy

• Zmiany w przewodzie pokarmowym:

• Kolkowe bóle brzucha

• Zmiany w obwodowym ukł. nerwowym

• Neuropatia demielinizacyjna zajmująca nerwy ruchowe

• Porażenie mięśni

• Zmiany w OUN:

• Obrzęk mózgu

• Demielinizacja istoty białej mózgu i móżdżku

• Martwica neuronów kory

• Rozlana proliferacja astrocytów

Dzieci

• Osłabienie funkcji czuciowej, ruchowej, intelektualnej i psychicznej

• Zaburzenia zdolności uczenia się

• Zmniejszenie IQ

• Osłabienie rozwoju psychosomatycznego

• Ślepota

• Drgawki

• Psychoza

• Śpiączka

Dorośli

• Zmęczenie

• Bóle głowy

• Utrata pamięci

5. TLENEK WĘGLA

• powoduje ogólnoustrojowe niedotlenienie, które pojawia się przy wysyceniu Hb w 20-30% przez CO; utrata świadomości i śmierć- przy wysyceniu Hb w 60-70%

• Hb ma około 200- krotnie większe powinowactwo do CO niż O2

Zatrucie ostre:

• czerwono-wiśniowe zabarwienie skóry i bł. śluzowych

• obrzęk mózgu

• krwawe punkcikowe wybroczyny

• zmiany w neuronach

• zaburzenia słuchu, wzroku, mowy, pamięci

Zatrucie przewlekłe:

• rozległe zmiany niedokrwienne w OUN głównie dotyczą jąder podstawy i soczewkowych

6. ETANOL

• wchłaniany w żołądku i jelicie cienkim

• u kobiet mniejsza aktywność dehydrogenazy alkoholowej w komórkach żołądka (dlatego szybciej odpadają;))

• Ostre zatrucie alkoholowe:

• ostre zapalenie bł. śluzowej żołądka i owrzodzenia

• stymulacja i nieskoordynowana aktywność ośrodków korowych i niższych ośrodków rdzenia

• zatrzymanie oddechu

• Przewlekłe zatrucie alkoholowe:

• marskość wątroby

• masywne krwawienia z przewodu pokarmowego z powodu:

• przewlekłego zapalenia bł. śluzowej żołądka

• wrzodu trawiennego

• żylaków przełyku




• obwodowa neuropatia

• zespół Wernickiego- Korsakowa

• zanik mózgu

• degeneracja móżdżku

• neuropatia nerwu wzrokowego

• kardiomiopatia rozstrzeniowi

• nadciśnienie tętnicze

• ozt/pzt

Alkohol zwiększa ryzyko wystąpienia:- raka jamy ustnej

- raka przełyku

-raka wątroby

-raka piersi

7. KOKAINA

• działa na ukł. sercowo- naczyniowy sympatykomimetycznie

• ułatwia neurotransmisje w OUN blokując wychwyt dopaminy

• blokuje wychwyt epinefryny i norepinefryny w adrenergicznych zakończeniach nerwowych

• zwężenie tętnic wieńcowych

• zwiększona agregacja płytek krwi

• przyspiesza rozwój miażdżycy

• zaburza prawidłowy transport jonów K, Ca, Na

Objawy:

• poszerzone źrenice

• obkurczenie naczyń

• ↑RR

• tachykardia

• śródnerkowe krwawe wybroczyny

• wysoka gorączka

• napady padaczkowe

Powikłania:

• perforacja przegrody nosowej

• ↓ powierzchni wymiany gazowej płuc

• rozwój kardiomiopatii rozstrzeniowej

• udar mózgu

• zawał serca

• arytmie

• rabdomioliza

• niewydolność nerek

8. MARIHUANA

• zawiera psychoaktywną substancje ∆9-tetrahydrocannabinol [THC]

• zalety THC:- ↓ciśnienie wewnątrzgałkowe w przebiegu jaskry

- zwalcza wymioty wywołane chemioterapii

• 3-krotnie większe osadzanie się sub. smolistych w porównaniu do palenia papierosów [↑ryzyka raka płuc]

Objawy:

• zaburzenie czucia i koordynacji ruchowej

• zaburzenie kojarzenia, poczucia czasu, przestrzeni i oceny szybkości poruszania się

• tachykardia

• ↑RR

• ból w klp

• kaszel chrypa

• objawy związane z obturacją płuc

9. HEROINA

Śmierć z powodu przedawkowania - upośledzone oddychanie

- zaburzenia rytmu serca

- ostry obrzęk płuc

Powikłania:

• septyczna zatorowość

• ropień płuca

• zakażenia oportunistyczne

• ziarniniaki z ciał obcych- np. talk w płucach, śledzionie, wątrobie, węzłach chłonnych

• inf. skóry i tk. podskórnej

• inf. zastawek serca

• zapalenie wsierdzia z zajęciem zastawki trójdzielnej

• amyloidoza nerek- wtórnie do zmian skóry

• ogniskowe segmentalne kłębuszkowe zapalenie nerek

USZKODZENIA WYWOŁANE PRZEZ CZYNNIKI FIZYCZNE

1. URAZY MECHANICZNE

Typy obrażeń tkanek:

• OTARCIE- zdarcie warstwy powierzchownej

• STŁUCZENIE- uszkodzenie naczyń krwionośnych z wynaczynieniem krwi do tkanek

• RANA SZARPANA- rozdarcie/pęknięcie tkanek przez rozciągnięcie; brzegi rany nieregularne i poszarpane

• RANA CIĘTA- dochodzi do przerwania ciągłości naczyń

• RANA KŁUTA- penetrujące/przeszywające; w tym rana postrzałowa

2.URAZY TERMICZNE

OPARZENIA CIEPLNE

• Czynniki wpływające na ciężkość oparzenia:

• głębokość, powierzchnia oparzenia

• obecność oparzeń wewnętrznych spowodowanych inhalacją gazów

• czas w jakim zostanie wdrążona terapia, skuteczność terapii, zapobieganie zakażeniom

• Obecna martwica skrzepowa

• Tkanki otaczające z naciekiem zapalnym i obfitym wysiękiem

• Oparzenia obejmujące 50% pow. ciała są śmiertelne

Podział:

Oparzenia powierzchowne

• I i II stopień

• Obejmują jedynie naskórek/powierzchowne warstwy skóry właściwej

• Zaróżowione, pokryte pęcherzami i bolesne

Oparzenia głębokie

• III i IV stopień

• Całkowite zniszczenie naskórka, skóry i przydatków

• Białe/zwęglone suche pozbawione czucia

Powikłania:

• Uogólnione obrzęki

• Obrzęk płuc

• Uszkodzenie dróg oddechowych i płuc

• Zapalenie płuc

• Wstrząs

• Niewydolność narządowa

• Zakażenie ran- sepsa

• Upośledzone krążenie

• Stan hipermetaboliczny z nadmierną utratą ciepła

HIPERTERMIA

• Skurcze cieplne

• utrata elektrolitów z potem powoduje skurcze mięśniowe

• Wyczerpanie cieplne

• najczęstszy objaw

• prowadzi do wyczerpania i zapaści z powodu niewydolności ukł. sercowo- naczyniowego

• zapaść jest krótkotrwała- spontaniczne przywrócenie równowagi wewnątrzustrojowej

• Udar cieplny

• występuje przy równoczesnym wzroście temperatury i wilgotności otoczenia

• ustaje wydalanie potu→ ↑ T ciała

• uogólnione rozszerzenie naczyń→ zastój krwi→ gromadzenie się krwi na obwodzie→

↓ objętości krwi krążącej

• Skutki

• Martwica włókien mięśnia sercowego

• Zaburzenia rytmu

• DIC

HIPOTERMIA

• ↓ T ciała poniżej 32°C powoduje:

• Utratę przytomności

• Bradykardie

• Migotanie przedsionków

• Mechanizmy uszkodzenia

1.Bezpośredni wpływ

• ↑ stężenia jonów w płynie wewnątrz- i zewnątrzkomórkowym

• Powstanie ognisk krystalizacji wody

• 2.Pośredni wpływ

• W powoli narastającej hipotermii:

• Obkurczenie naczyń→ ↑przepuszczalności naczyń→ powstanie obrzęku→ zanik i włóknienie tkanek

• W szybko narastającej hipotermii:

• Obkurczenie naczyń→↑ lepkości krwi→ niedokrwienie i degeneracja włókien nerwowych→ uszkodzenie naczyń→↑ przepuszczalności naczyń→ wysięk

OBRAŻENIA WYWOŁANE DZIAŁANIEM ENERGII ELEKTRYCZNEJ

• Oparzenia

• Migotanie komór

• Zahamowanie ośrodka sercowo- naczyniowego/oddechowego

POROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE

Zmiany morfologiczne:

1.Zmiany komórek:

• Obrzęk

• Zniekształcenie mitochondriów

• Degeneracja siateczki śródplazmatycznej

• Pęknięcie błony komórkowej

• Pleomorfizm komórkowy

• Tworzenie komórek olbrzymich

• Atypowe figury podziału komórkowego

2.Zmiany naczyniowe:

• Rozszerzenie naczyń

• Obrzęk i wakuolizacja komórek śródbłonka

• Rozpuszczenie małych naczyń przez martwice

• Pęknięcie ścian

• Zakrzepy

• Proliferacje komórek śródbłonka

3. Zmiany narządowe

• Śródmiąższowe włóknienie

• ↑Ryzyka wystąpienia nowotworu dotyczy każdego napromieniowanego narządu.

• Wpływ na narządy rycina 8-15 str. 330

CHOROBY ZWIĄZANE Z ODŻYWIANIEM

NIEDOBORY BIAŁKOWO- ENERGETYCZNE

• WYNISZCZENIE

• niedostateczna podaż białka i kalorii w stosunku do zapotrzebowania;

• niedobór białka głównie w przedziale somatycznym

• Objawy:




• Chude kończyny

• Głowa wydaje się zbyt duża

• Niedokrwistość

• ↓ odporności

• Niedobory wielowitaminowe

• Utrata tk. tłuszczowej i masy mięśniowej

• Opóźnienie wzrostu

• Morfologia

• Hipoplastyczny szpik

• Mikrocytarna niedokrwistość niedobarwliwa/mieszana mikromakrocytarna

• KWASHIORKOR

• niedobór białka znacznie przewyższa niedobór kalorii

• niedobór białka w przedziale trzewnym

• Występowanie

• afrykańskie dzieci

• przewlekłe biegunki

• enteropatie z utratą białek

• Objawy




• Uogólnione obrzęki

• Ostro odgraniczony obszar hipopigmentacji, złuszczania i hiperpigmentacji

• Odbarwione włosy, delikatne, wyprostowane, łatwo wypadają

• Apatia

• Obojętność

• Brak apetytu

• Niedobory witamin

• Zaburzenia odporności

• Wtórne infekcje

• Upośledzenie wzrostu




• Morfologia

• Hipoplastyczny szpik

• Mikrocytarna niedokrwistość niedobarwliwa/mieszana mikromakrocytarna

• W kryptach gruczołów jelita cienkiego↓ indeksu mitotycznego

• Zanik śluzówki jelita cienkiego

• Utrata kosmków i mikrokosmków

• Brak enzymów jelita cienkiego

• Zanik grasicy i węzłów chłonnych

• Zanik mózgu

• ↓ ilość neuronów

• Upośledzona mielinizacja istoty białej

• Powiększona stłuszczona wątroba

ANOREXIA NERVOSA

• Objawy

• Wtórny brak miesiączki

• Nietolerancja ↓ T

• Bradykardia

• Zaparcia

• Sucha skóra, łuszcząca się, podbarwiona na żółto

• Na początku zwiększone owłosienie później zmniejszenie

• ↓gęstość kości przez↓ estrogenów

• Niedokrwistość

• Limfopenia

• Hipoalbuminemia

• Hipokaliemia

• Powikłania

• Zaburzenia rytmu

• Nagła śmierć sercowa

BULIMIA

• Objawy

• Zaburzenia miesiączkowania

• Zaburzenia elektrolitowe

• Powikłania

• Pęknięcie wpustu i przełyku

• Aspiracja

WITAMINY

WITAMINA A

• Reguluje różnicowanie się nabłonka wydzielającego śluz

• Kwas trans- retinojowy- indukuje czasową remisje białaczki promielocytowej

• Niedobór

• Metaplazja płaskonabłonkowa i rogowacenie nabłonka

• Upośledzone widzenie o zmroku

• Kseroftalmia- zespół suchego oka

• Infekcje dróg oddechowych- zanik nabłonka wielorzędowego migawkowego

• Kamica nerkowa- w wyniku złuszczania reszt keratyny w drogach moczowych

• Okołomieszkowa/ grudkowe zapalenie skóry

• Niedobory odpornościowe

• Nadmiar

• Ból głowy

• Wymioty

• Stupor

• Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego

• ↓masy ciała

• Działanie teratogenne

WITAMINA D

• Metabolizm witaminy D rycina 8-19 str 338

• Morfologia krzywicy i osteomalacji:

• Nadmiar niezmineralizowanej macierzy

• Niedostateczne wapnienie chrząstek nasadowych- przerost chrząstki nasadowej

• Tworzenie nieprawidłowego ukł. palisad

• Odkładanie się macierzy osteoidu na chrzęstnych pozostałościach

• Pękanie chrząstki z odłożonym osteoidem

• Boczna ekspresja połączeń chrzęstno- kostnych

• Nadmierny rozrost naczyń włosowatych, fibroblastów w wyniku mikrozłamań i nacisku

• Deformacja szkieletu

• Niezmineralizowany osteoid widoczny widoczny jako pogrubiała warstwa macierzy wokół prawidłowej beleczki kostnej

• Objawy krzywicy:

• Spłaszczenie potylicy

• Guzy czołowe- kwadratowa głowa

• Różaniec krzywiczy

• Kurza klp

• Bruzda Harrisona

• Lordoza lędźwiowa

• Łukowate wygięcie kończyn dolnych na zewnątrz

WITAMINA C

• Niedobór

• Szkorbut - choroba zębów u rosnących dzieci, krwotoki i zaburzenia gojenia u dorosłych

• Objawy:

• Plamica, wylewy krwawe na skórze i śluzówce

• Zaburzone gojenie się ran, krwotoki

• Niedokrwistość

• Łukowate wykrzywienie kości długich

• Obniżenie mostka z uwypukleniem końcówek żeber

• Obrzęk dziąseł

• Wtórne infekcje okołozębowe

• Rogowacenie okołomieszkowe

• Powikłania:

• Krwiaki podokostnowe- krwawienia do przestrzeni stawowych

• Krwotoki tylnoopuszkowe, podpajęczynówkowe, śródmózgowe

• Pierwotne zaburzenia tworzenia osteoidu

• Wyrośla chrzęstne wrastające do przynasadowych obszarów jamy szpikowej

OTYŁOŚĆ

Działanie leptyny na podwzgórze rycina 8-24 str346

Otyłość jest czynnikiem ryzyka chorób:

• Kamica żółciowa

• Zespół bezdechu sennego

• Zmiany zwyrodnieniowe stawów

• Nadciśnienie tetnicze

• Cukrzyca

• Choroba niedokrwienna serca

• Rak piersi u kobiet po menopauzie

DIETA A NOWORWORY

1.Zawartość egzogennych kancerogenów

• Aflatoksyny

• Sztuczne słodziki (↑ryzyka raka pęcherza moczowego):

• Cyklamaty

• Sacharyna

2.Dodatki do żywności

• Pestycydy zanieczyszczające żywność

• Endogenne wytwarzanie kancerogenów z diety

• Nitrazaminy, nitrazamidy- ↑ ryzyka raka żołądka

• Duża ilość tłuszczu w diecie a mało błonnika- ↑ ryzyka raka okrężnicy

3.Czynniki ochronne

• Witaminy- C, E, ß- karoteny, selen

12