Zbrodniarz ofiar wasnej zbrodni. Powoaj si na waœciwe utwory literackie.
Za pierwsz literack ofiar wasnej zbrodni naley uzna Kreona, krla Teb z "Antygony". Zbrodni byo wydanie nakazu sprzecznego z wielowiekow tradycj religijn, do ktrej zalece i tak bd stosowa si jednostki, bynajmniej nie majce na celu obalenia pastwa. Okrutny wadca zdawa sobie spraw z tragicznego losu niewinnych ludzi, ale w imi majestatu wadzy i wasnej ambicji nie cofn swojego prawa. Nie przewidzia jednak, e zo jego autorstwa dosignie krlewskiego paacu, w ktrym Hajmon, jego syn, stajc w obronie religii, tradycji i osamotnionej Antygony wybierze œmier zamiast ycia w pogardzie i bez kontaktu z uczciwymi ludŸmi, doœwiadczanymi przez wasnego ojca. Ponis zatem wadca srog kar, ktra zgodnie ze staroytn zasad sprawiedliwoœci wymierzanej przez bogw miaa uœwiadomi mu niebezpieczestwa wynikajce z przedkadania interesw prywatnych nad spoeczne i boskie. Kolejny obraz zapltania si w sida wasnych knowa przedstawia Szekspir w "Makbecie". Mamy tu do czynienia z par mordercw, z dziaaniem pod psychiczn presj kobiety dalekiej od poszanowania prawa do ycia, penej ambicji i zaborczoœci. Na dodatek dziaa na korzyœ zamachowcw szansa uniknicia odpowiedzialnoœci w przypadku objcia wadzy. Budz si w zbrodniarzu wyrzuty sumienia, cho na razie zagusza je ambicja i ch udowodnienia predyspozycji do objcia wadzy w pastwie. Spirala morderstw nakrca si, te nowe potrzebne s jedynie do uniknicia odpowiedzialnoœci za poprzednie. Z tej sytuacji nie ma ju wyjœcia - ukrywa prawd mona tylko do pewnego momentu, zaœ kara jest nieunikniona i najsurowsza. Elementy fantastyki - wiedmy, speniajce tutaj rol tebaskiej wyroczni - zapowiadaj ukaranie wystpkw. Nastpuje dugo oczekiwany moment œmierci winnego wielu morderstw, a wraz z nim sprawczyni podegania - jego ony. W ten sposb przestpca skada ofiar ycia. Kolejnym studium popadnicia w sida wasnego przestpstwa jest "Zbrodnia i kara" Dostojewskiego. Mamy tutaj do czynienia z czowiekiem ktrego panujce dokoa zo zmusza do przeciwstawienia si mu zbrodni, dokonan przez rzekomego "jedynego sprawiedliwego". I tutaj, po dokonanym czynie morderca staje si pomau ofiar - drcz go wyrzuty sumienia, poszukuje, bdzi, nie moe by sob, co niewtpliwie zwraca uwag prowadacych œledztwo i zaciska wok niego oblenie. Tutaj z kolei sumienie przewaa nad instynktem samoobrony, nakazujc przyznanie si do winy. Bohater ma szans na odpokutowanie, zapomnienie o swoim czynie i rozpoczcie nowego ycia w spoeczestwie, ktre za pomoc za chcia wczeœniej naprawi. Lektura "Granicy" Zofii Nakowskiej prowadzi nas do uznania Zenona Ziembiewicza jeeli nie zbrodniarzem, to chocia przestpc. W jego wypadku zbrodni byo porzucenie i osamotnienie swojej dawnej kochanki, wobec ktrej ciy na nim obowizek opieki i wychowania wsplnego dziecka. To jednak rozwizane zostao w sposb tyle skuteczny co wrcz ordynarny, doprowadzajc poszkodowan Justyn do choroby psychicznej i cakowitego wyobcowania ze spoeczestwa. Przekazywane pienidze jako forma zadoœuczynienia œwiadczy mogy jedynie o lekcewaeniu drugiego czowieka. To oraz codzienny widok szczœliwego jej kosztem poycia Zibiewiczw musiao doprowadzi pokrzywdzon do rozpaczy i ostatecznego buntu zakoczonego upokorzeniem Zenona - teraz ju wysokiego urzdnika. Tak oto zosta ukarany kolejny czowiek nie bdcy sob i manipulujcy yciem osobistym innych, co nie moe si spotka z brakiem reakcji z ich strony. Spoeczestwo polskie w oczach przedstawicieli polskiego spoeczestwa. (Pozytywizm) Problemy spoeczne. ktre nastpiy po upadku powstania styczniowego na ziemiach polskich w II po. XIX wieku, maj szeroki zasig. Polska znalaza si w krytycznej sytuacji materialnej i ekonomicznej, gnbiona przez restrykcje popowstaniowe i skutki walk powstaczych. Na ziemiach polskich zaczto realizowa hasa pozytywistyczne, majce za zadanie poprawi warunki ycia spoeczestwa i wzmocni je ekonomicznie co byo œrodkiem do walki o niepodlegoœ. Pierwszym œrodkiem bya praca organiczna, ktra zespalaa cae spoeczestwo w jeden organizm, w obrbie ktrego wszystkie organy pracuj wydajnie, bo s powizane wsplnym celem. Kady Polak powinien mie w spoeczestwie swoje miejsce i okreœlone funkcje do wykonywania i okreœlone prawa, ktrych musi przestrzega i ktre go broni. Realizacj tego hasa pokazuj w swoich utworach pisarze pozytywiœci. Praca dla bohaterw tych dzie staa si sensem ycia. Mam tu na myœli Wokulskiego (zajmowa si handlem galanteryjnym), Rzeckigo (subiekt u Wokulkiego), Benedykta Korczyskiego i jego syna oraz Witolda i Bohatyrowiczw (Korczyscy i Bohatyrowicze pracuj na ziemi jako rolnicy, mimo i s szlachcicami). Problem pracy organicznej wymaga zrozumienia caego spoeczestwa, a niestety klasy najbiedniejsze byy zupenie niewyksztacone i brakowao im poczucia przynalenoœci narodowej. W celu poprawienia tego stanu rzeczy na "œwiadomej" czœci spoeczestwa stan obowizek ksztacenia ich i opieki. Ten rodzaj dziaalnoœci nazywano prac u podstaw. W twrczoœci pozytywistw zajmuje ona take czoowe miejsce. Pani Andrzejowa Korczyska (posta z "Nad Niemnem" E.Orzeszkowej) staraa si uczy wiejskie dzieci, chocia nie ywia do nich gbszych uczu, ale rozumiaa koniecznoœ takiego postpowania. Joanna Lipska (z noweli "A... B... C...") nie nauczaa dzieci biedakw tylko ze wzgldu na zarobek. Wiedziaa, e musz one zdobywa wiedz i rozwija si by wspomc nasz kraj. Witold Korczyski, Syn Benedykta (z "Nad Niemnem" E.Orzeszkowej) stara si przekona ojca o tym, e naley y w zgodzie z chopami i zachca ich do wsplnej pracy, a nie zniechca bezsensownym procesowaniem. Zmiana sytuacji w kraju wymagaa take rewizji sytuacji kobiet, ktre po stracie mw (zginli w powstaniu lub zostali zesani na Syberi) zmuszone byy utrzyma si same i jeszcze wychowa dzieci, a przecie w tych czasach kobiety nie byy przyuczane do zawodu i ciko im byo o prac. Pozbawione pienidzy bogate szlachcianki i arystokratki oraz zwyke kobiety, pozostaway na asce bogatszych krewnych. Takie s losy Marty Korczyskiej, panny Teresy, Justyny Orzelskiej (z "Nad Niemnem"), panny Florentyny i Marii, czy ledwo zarabiajcej na ycie Helenki Stawskiej (z "Lalki" B.Prusa). Pisarze epoki popowstaniowej przedstawiajc sylwetki tych kobiet, chcieli zwrci uwag na ten problem i zachci do jego rozwizania. Uregulowanie kwestii mniejszoœci narodowych (ydzi) te miao due znaczenie dla prawidowego funkcjonowania spoeczestwa polskiego. ydzi nie byli akceptowani przez Polakw, Ktrzy uwaali t mniejszoœ narodow ziem polskich za nisz od siebie. Przykadem tego jest sytuacja Szlangbaumw (z "Lalki" B.Prusa), ktrzy uwaani s tylko za chciwych handlarzy, do ktrych nie warto nawet zwraca si z szacunkiem. Wœrd postaci powieœci Prusa tylko Wokulski i Rzecki traktuj ich tak, jak powinno si traktowa wszystkich ludzi, a nawet przyjaŸni si z ydem, doktorem Szumanem. Kolejnym problemem spoecznym jest stosunek warstw posiadajcych, bogatych i wpywowych, do biedoty miejskiej i wiejskiej. Rzepa (ze "Szkicw wglem" H.Sienkiewicza) sta si ofiar pisarza gminnego Zozikiewicza, ktry tylko dlatego, aby uwieœ on chopa, Rzepow, doprowadzi Rzep do szau, zaœ jego rodzin do tragedii, snujc intryg, ktrej efektem miao by wysanie chopa do wojska. Nie tylko Rzepa znajdowa si w dramatycznej sytuacji, spowodowanej z sytuacj materialn. W "Lalce" B.Prus pokaza rne warstwy spoeczestwa miejskiego, od najbogatszych do najbiedniejszych. Te ostatnie reprezentuj: Wysocki, Maria i studenci. Wszyscy oni nie maj warunkw do ycia, ale o wszystkich dba Stanisaw Wokulski, niosc im pomoc finansow. Ten bohater chce zmieni take sytuacj mieszkacw ndznego, warszawskiego Powiœla. Pomoc dla najbiedniejszych bya jednym z podstawowych obowizkw, narzuconych przez pozytywistw na klasy posiadajce. Rozwizanie kwestii spoecznych byo jednym z podstawowych obowizkw pokolenia pozytywistw od poprawy warunkw ycia i wspycia spoeczestwa polskiego zaleaa jego potga, ktra moga spowodowa zmian sytuacji narodu i osignicie przez niego wolnoœci.