Giełda Papierów Wartościowych

1.Główne informacje na temat giełdy.

Giełda to miejsce, gdzie kupuje się i sprzedaje określone towary po cenach odpowiadających sytuacji rynkowej. Istnieją różne rodzaje giełd - walutowe, zbożowe, kwiatowe. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych. Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane.

Giełda i rynek kapitałowy są dla gospodarki tym, czym dla organizmu człowieka jest serce. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki. Notowanie na giełdzie zapewnia spółce bezpłatną reklamę i podnosi jej wiarygodność, a inwestorom daje pewność, że wszystkie ważne informacje ze spółki podane zostaną do publicznej wiadomości.

Przykładem papieru wartościowego jest akcja. Są również inne rodzaje papierów wartościowych: obligacje, bony skarbowe, warranty. Ogólnie biorąc, papier wartościowy to dokument, z którego wynikają dla jego właściciela określone prawa (tzw. majątkowe) - prawo udziału w spółce, prawa do otrzymywania odsetek. Cechą charakterystyczną papierów wartościowych emitowanych przez spółki giełdowe jest to, że są one emitowane w seriach, w znacznych ilościach, i że każdy papier wartościowy należący do tej samej serii daje takie same prawa. Na giełdzie warszawskiej handluje się takimi papierami wartościowymi jak akcje i obligacje, a także prawami do nich (na przykład prawami poboru), prawami do nowych akcji, warrantami.

Akcja to udział w przedsiębiorstwie zwanym spółką akcyjną. Właściciel akcji, czyli akcjonariusz, jest współwłaścicielem spółki - proporcjonalnie do posiadanej liczby akcji, z czego wynika między innymi prawo do udziału w zyskach.

Nabywając akcje uzyskuje się również prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, które podejmuje najważniejsze dla spółki decyzje.

Akcjonariusz ma prawo do udziału w zyskach spółki. W spółkach akcyjnych zysk, który wypłacany jest akcjonariuszom proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji nazywany jest dywidendą. Decyzja o wypłacie dywidendy (jeżeli spółka wypracowała zysk) podejmowana jest przez samych akcjonariuszy na dorocznym walnym zgromadzeniu. Czasami właściciele decydują się przeznaczyć cały zysk na dalszy rozwój spółki. Oznacza to, że akcjonariusze nie dostaną dywidendy, za to spółka będzie mogła dynamiczniej się rozwijać dzięki czemu w przyszłości ceny jej akcji będą mogły rosnąć.

Transakcja giełdowa to umowa kupna-sprzedaży papierów wartościowych po cenie jaka została ustalona przez rynek. Dzięki zebraniu w jednym miejscu znacznej liczby kupujących i sprzedających (koncentracja popytu i podaży) ustalona cena jest ceną obiektywną (odzwierciedlającą sytuację rynkową).

Transakcji giełdowych dokonują biura maklerskie, które działają na zlecenie swoich klientów - inwestorów.

Na giełdzie warszawskiej handluje się papierami wartościowymi w postaci niematerialnej. Nie istnieją one - tak jak kiedyś - w formie pięknie wydrukowanych "papierów". Wszystkie akcje, obligacje i prawa poboru przechowywane są w formie zapisów elektronicznych w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Informacja o tych samych papierach wartościowych zapisana jest w komputerach biur maklerskich. Po zawarciu transakcji giełdowej Depozyt "przenosi" papiery wartościowe z konta biura maklerskiego sprzedającego na konto biura maklerskiego kupującego. Inwestor otrzymuje ze swojego biura maklerskiego potwierdzenie dokonania transakcji, ale nie dostaje samych papierów wartościowych - gdyż nie istnieją one w formie materialnej.

Bardzo ważną cechą giełdy warszawskiej jest zasada, iż ceny w transakcjach określane są przez inwestorów. W tym systemie cena kupna i sprzedaży jest taka sama. Makler zarabia pobierając od kupującego i sprzedającego niewielką, ustaloną z góry opłatę, tzw. prowizję maklerską. Innym znanym na świecie systemem handlu jest rynek kierowany cenami. W systemie tym makler - nazywany "market makerem" (czyli organizatorem rynku) - kupuje papiery po cenie niższej i odsprzedaje je po cenie wyższej, zarabiając na różnicy cen.

Dla ułatwienia śledzenia zmian na rynku, giełdy wyliczają wskaźniki zwane indeksami.

Indeksy giełdowe informują o ogólnej sytuacji rynkowej, uwzględniając dużą liczbę notowanych akcji. Giełda warszawska publikuje kilka indeksów: WIG, WIG20, MIDWIG, WIRR, NIF. Indeks WIG liczony jest dla wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym giełdy, WIRR - na rynku równoległym, zaś WIG20 - dla 20 największych spółek z rynku podstawowego, a MIDWIG dla 40 średnich spółek z tego rynku. Indeks NIF obliczany jest na podstawie kursów akcji 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.

Sytuacja na giełdzie charakteryzująca się długotrwałym spadkiem cen akcji. Nazywana również rynkiem niedźwiedzia.

Sytuacja na giełdzie charakteryzująca się długotrwałym wzrostem cen akcji. Nazywana również rynkiem byka.

Każdy kto nabył papiery wartościowe nazywany jest inwestorem. Rozróżnia się kilka typów inwestorów - indywidualnych i instytucjonalnych, krajowych i zagranicznych, drobnych i strategicznych. Aby kupować i sprzedawać papiery wartościowe na giełdzie trzeba otworzyć rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Na rachunku tym przechowywane będą akcje, obligacje i inne papiery wartościowe, a także pieniądze inwestora.

Pośredników w transakcjach giełdowych nazywamy maklerami. Aby zostać maklerem trzeba zdać egzamin kwalifikacyjny organizowany przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, która sprawuje nadzór nad całym rynkiem kapitałowym. Konieczność uzyskania licencji zapewnia, że zawód maklera wykonują jedynie osoby o wysokich kwalifikacjach i dogłębnej wiedzy z zakresu rynku kapitałowego.

W czasie sesji giełdowej na parkiecie przebywają maklerzy specjaliści, którzy mają do wykonania specjalne zadania. Dbają oni o prawidłowe ustalenie kursów giełdowych, tak aby płynność (czyli wielkość obrotów) papierów wartościowych była jak najwyższa.

Emitent to spółka wypuszczająca akcje lub obligacje. Pieniądze z ich sprzedaży pozwalają na finansowanie planów rozwojowych, a więc umacnianie pozycji na rynku. Emisja akcji wiąże się na ogół z poszerzeniem kręgu współwłaścicieli spółki, zaś emisja obligacji z obowiązkiem ich odkupienia od nabywców po upływie ściśle określonego czasu i po odpowiednio wyższej cenie. Obligacje skarbowe emituje Skarb Państwa, w imieniu którego działa Minister Finansów. Robi to po to, aby zdobyć brakujące pieniądze na te cele, których finansowanie należy do obowiązków państwa.

Gdy nabycie papierów wartościowych proponuje nam ich emitent, mówimy wówczas o rynku pierwotnym. Każda następna odsprzedaż tych papierów innym osobom (np. poprzez giełdę) jest już wtórnym obrotem papierami wartościowymi.

- kto rządzi na rynku kapitałowym?

O przestrzenie reguł uczciwego obrotu i zapewnienie powszechnego dostępu do informacji dba Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która jest instytucją rządową. Sprawuje ona nadzór nad działalnością takich instytucji rynkowych jak Giełda, domy maklerskie, fundusze powiernicze, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Wszelkie zmiany dotyczące funkcjonowania tych instytucji wymagają zgody Komisji. KPWiG może orzekać kary dla tych, którzy nie przestrzegają obowiązującego prawa.

Organizacja całego rynku uregulowana jest przepisami Ustawy "Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi".

Giełda warszawska jest spółką akcyjną. Oznacza to, że najważniejsze decyzje na giełdzie podejmują jej akcjonariusze. Walne zgromadzenie akcjonariuszy odbywa się co najmniej raz w roku, aby podejmować takie decyzje jak zmiana dokumentów prawnych Giełdy - regulaminu i statutu, przyjęcie sprawozdania finansowego Giełdy czy wybór Rady Giełdy. Rada Giełdy nadzoruje działalność giełdy warszawskiej, a przede wszystkim dopuszcza papiery wartościowe do obrotu giełdowego, a biura maklerskie do działania na giełdzie. Codzienną pracą Giełdy kieruje Zarząd Giełdy z Prezesem Zarządu na czele.

2. Warszawska giełda papierów wartościowych.

Warszawska Giełda Papierów Wartościowych S.A. została założona jako spółka akcyjna przez Skarb Państwa. Jej akt założycielski podpisali ministrowie przekształceń własnościowych oraz finansów 12.04.1991 roku. Kapitał akcyjny spółki wynosi 6 mln zł i jest podzielony na 60 tysięcy akcji imiennych. Jej akcjonariuszami mogą być wyłącznie banki, domy maklerske i Skarb Państwa.

Najważniejszym organem jest Walne Zgromadzenie Giełdy. Prawo do uczestniczenia w nim mają wszyscy akcjonariusze. Do jego kompetencji należy m.in. dokonywanie zmian w statucie, zatwierdzanie regulaminu Giełdy, wybór Rady Giełdy.

Rada Giełdy nadzoruje jej działalność, dopuszcza do obrotu giełdowego papiery wartościowe, decyduje o nadaniu lub cofnięciu statusu członka Giełdy. Składa się ona z sześciu przedstawicieli - akcjonariuszy - ( banki, domy maklerskie) oraz sześciu przedstawicieli instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów.

Bieżącą działalnością Giełdy kieruje Zarząd składający się z prezesa oraz dwóch wiceprezesów. Określa on zasady wprowadzenia papierów wartościowych do obrotu, nadzoruje działalność maklerów giełdowych i domów maklerskich w zakresie obrotu giełdowego.

Transakcje na Giełdzie zawierać mogą wyłącznie jej członkowie. Status Giełdy przyznaje Rada Giełdy, warunkiem jego otrzymania jest:

- posiadanie zezwolenia Komisji Papierów Wartościowych na prowadzenie przedsiębiorstwa maklerskiego,

- posiadanie akcji Giełdy

Papiery wartościowe notowane są na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych (budynek mieści się w Warszawie przy ul. Nowy Świat 6/12 ) i na rynku pozagiełdowym CTO (Centralna Tabela Ofert). Nie wiadomo jak długo stan taki sie utrzyma, ponieważ WGPW w roku 2000 wykupiła CTO i nosi się z zamiarem przyłączenia jej do swoich notowań. Rynek CTO stworzony został z myślą o małych spółkach, które nie mogą sprostać wymogom jakie stawiane są przez GPW. Rynek ten jest bardzo ryzykowny ze względu na niską płynność ( jest na nim zawieranych niewiele transakcji - łatwa możliwość spekulacji ) oraz niewielkiego prestiżu przez co spółki są odbierane jako mało atrakcyjne. Powoduje to, że instytucje finansowe, podobnie jak zagraniczne fundusze inwestycyjne działające na naszym rynku z zasady nie kupują akcji spółek z CTO oraz z niższych parkietów GPW. Nieliczna grupa spółek, które są notowane na CTO ciągle się zmniejsza, bowiem kolejne przedsiębiorstwa przenoszą się na Giełdę. Notowania na CTO prowadzone są w systemie ciągłym i trwają od godziny 9.00 rano do 16.00. Oprócz akcji również notowane są warranty i kontrakty na indeksy, które są obliczane przez CTO samodzielnie.

Indeksem CTO jest ITO ( Ideks Tabeli Ofert).

Mówiąc o rynku publicznym najczęściej jednak ma się na myśli GPW. Notowane są tam zarówno akcje, obligacje jak i instrumenty pochodne (kontrakty terminowe i warranty). Wszystkie te papiery wartościowe notowane są w różnych systemach. Początkowo akcje podzielone zostały na trzy rynki: notowań z jednym fixingiem, notowań z dwoma fixingami i notowań ciągłych. 18 kwietni 2001 roku notowań z pojedynczym fixingiem zostały zlifidowne, a spółki przeniesione (w zależności od płynności akcji) na pozostałe notowania.

Na GPW notowane są akcje prawie dwustu pięćdziesięciu spółek, jednak wraz z nowymi ofertami publicznymi oraz wycofywaniem się niektórych spółek, liczba ta stale się zmienia . Największe przedsiębiorstwa notowane są w systemie ciągłym, który skupia ponad 100 firm. Parkiet ten jest najbardziej prestiżowy, żeby przejść na ten rynek firmy muszą legitymować się odpowiednio wysokim kapitałem akcyjnym, a ich akcje wysoką płynnością.

Dla monitorowania rynku stworzono indeksy; WIG (Warszawski Indeks Giełdowy), WIG20, MIDWIG czyli indeks średnich spółek oraz cztery indeksy grupujące spółki z tego samego sektora gospodarczego ( WIG-BANKI, WIG-TELEINFORMATYKA, WIG-SPOŻYWCZY, WIG-BUDOWNICTWO).

Notowania Narodowych Funduszy Inwestycyjnych, czyli instytucji powstałych w Programie Powszechnej Prywatyzacji, odbywają się w systemie ciągłym. Indeksem ilustrującym koniunkturę na rynku tych 16 funduszy jest NIF.

Analiza techniczna czy fundamentalna

Podczas gdy analiza techniczna koncentruje się na badaniu zachowań rynku, analiza fundamentalna zajmuje się gospodarczymi uwarunkowaniami popytu i podaży, które są przyczynami wzrostów, spadków lub stabilizacji cen. Przy podejściu fundamentalnym bada się wszystkie czynniki oddziaływujące na cenę danego towaru, w celu określenia jego rzeczywistej wartości. Wartość ta uzależniona jest od prawa popytu i podaży. Jeśli rzeczywista wartość danego towaru jest niższa do jego bieżącej ceny rynkowej, znaczy to, że towar jest "przewartościowany" i należy go sprzedać. Jeśli cena towaru jest niższa od jego rzeczywistej wartości, jest on "niedowartościowany" i należy go kupić. W obu tych podejściach do prognozowań zachowań rynku usiłuje się rozwiązać ten sam problem, to znaczy określić prawdopodobny kierunek ruchu cen, tyle że dokonuje się tego z odmiennej perspektywy. Zwolennik analizy fundamentalnej bada przyczyny zachowań rynku, natomiast zwolennik analizy technicznej - same skutki. Ten drugi uważa, ze wystarczy poznać owe skutki, a znajomość przyczyn czy uwarunkowań nie jest potrzebna. Przedstawiciel analizy fundamentalnej zawsze musi wiedzieć, "dlaczego?".

Większość tych, którzy zawierają transakcje terminowe, określają siebie jako zwolenników albo analizy technicznej, albo fundamentalnej. W istocie rzeczy jednak łączy ich bardzo wiele. Większość zwolenników analizy fundamentalnej zna podstawowe narzędzia analizy wykresów, a większość zwolenników analizy technicznej ma przynajmniej pobieżną wiedzę na temat uwarunkowań fundamentalnych. Wśród przedstawicieli analizy technicznej są oczywiście i puryści, którzy dokładają wielu starań, by ich wizje nie zostały zmącone żadnymi danymi fundamentalnymi. Problem polega na tym, że wykresy i uwarunkowania fundamentalne często sobie przeczą. Zazwyczaj na początku istotnych ruchów cen sytuacja fundamentalna nie wyjaśnia, dlaczego rynek zachowuje się w dany sposób. Właśnie w takich krytycznych momentach te dwa podejścia różnią się między sobą najbardziej. Po pewnym czasie rezultaty ich analiz znów są podobne, ale często jest już zbyt późno, by podjąć właściwe działania na rynku.

Wytłumaczeniem tych rozbieżności jest fakt, że ceny rynkowe wyprzedzają wiedzę fundamentalną. Inaczej mówiąc, cena rynkowa funkcjonuje jako wskaźnik uwarunkowań fundamentalnych wyprzedzając powszechną wiedzę na ich temat. Podczas gdy znane uwarunkowania fundamentalne zostały już zdyskontowane przez cenę i tym samym już "na rynku", zaczynają z kolei reagować na nieznane jeszcze aspekty sytuacji fundamentalnej. Niektóre z najbardziej dramatycznych okresów hossy i bessy zaczynały się od nieznanych lub w ogóle niedostrzeganych zmian uwarunkowań fundamentalnych. Zanim zmiany te stały się w ogóle znane, nowy trend nabrał już rozpędu.

Zwolennik analizy technicznej z biegiem czasu ma coraz większe zaufanie do swoich możliwości odczytywania wykresów i uczy się przyjmować ze spokojem sytuacje, w których rynek nie zachowuje się zgodnie z obiegowymi przekonaniami. Zaczyna też akceptować fakt, że należy do mniejszości, wiedząc, że powody, dla których rynek zachowuje się w określony sposób, staną się w końcu powszechnie znane. Rzecz jednak w tym, iż nie chce on czekać na to dodatkowe potwierdzenie.

Akceptując przesłanki analizy technicznej można zrozumieć, dlaczego jej zwolennicy sądzą, że ich podejście jest lepsze od fundamentalnego. Jeśli ktoś miałby wybrać tylko jedno z nich, logika nakazywałaby wybór analizy technicznej, ponieważ obejmuje ona, z natury rzeczy, podejście fundamentalne. Skoro uwarunkowania fundamentalne znajdują odzwierciedlenia w cenie, to badanie ich staje się zbędne. Odczytywanie wykresów jest zatem skróconą formą analizy fundamentalnej. Odwrotne twierdzenie nie jest jednak prawdziwe. Analiza fundamentalna nie obejmuje badania zachowań cen rynkowych. Na terminowych rynkach towarowych możliwe jest zawieranie transakcji wyłącznie w oparciu o analizę techniczną, ale należy wątpić, czy role taką mogłaby odegrać sama analiza fundamentalna.

Każdy przyszły gracz giełdowy musi pofatygować się do wybranego biura maklerskie (najczęściej znajduje się w banku do którego należy) i założyć tam rachunek maklerski. Konto maklerskie składa się jakby z dwóch rachunków; pieniężny i papierów wartościowych. Ten pierwszy jest przeznaczony do lokowania naszych pieniędzy czyli wpłacania, wypłacania, z niego też biuro maklerski pobiera wszystkie opłaty ( w niektórych biurach jest ono oprocentowane). Na rachunek papierów wartościowych trafiają zakupione papiery.

Przy zakładaniu rachunku maklerskiego potrzebny będzie tylko twój dowód osobisty. Warto zawrzeć umowę o składanie zleceń przez telefon. Kosztuje to dodatkowo ok. 20 zł ( cena orientacyjna) za rok, ale za to nie musimy za każdym zleceniem chodzić do naszego biura. Biuro Maklerskie PKO SA obsługuje zlecenia przez telefon bez dodatkowych opłat, ale na koncie musimy mieć odpowiednie obroty. Jeśli składamy zlecenie przez telefon, za nim przejdziemy do określenia zlecenia, najpierw podajemy imię i nazwisko, numer konta oraz hasło ( które wpisaliśmy do umowy). Najwygodniej jednak założyć dodatkowy rachunek na zlecenia przez internet. Łatwy dostęp, niska prowizja są to niewątpliwie najważniejsze atutu tego rachunku. Wiele jednak osób nie decyduje się na taką formę zleceń ze względów bezpieczeństwa. Obecnie jeszcze nie wszystkie Domy Maklerskie mają w swojej ofercie zlecenia przez internet, ale te największe ogłaszają coraz to nowe promocje i lepsze warunki prowizyjne.

Większe Domy Maklerski udostępniają pokoje dla graczy notowań ciągłych, gdzie w pocie czoła śledzi się ruchy cen i obroty poszczególnych papierów. Jeżeli w biurze do którego chodzimy nie ma takiego pokoju, makler ( z którym warto się zapoznać) może nam udostępnić terminal z notowaniami ciągłymi. Zmiany systemu giełdowego na Warset przeniosła jednak większość aktywnych graczy przed komputery osobiste podłączone do Inernetu.

Wybierając Dom Maklerski nie należy się śpieszyć. Najpierw należy zastanowić się jak dużym portfelem oraz czym będziemy grać ( akcje, kontrakty terminowe, warranty, obligacje). Niewskazane jest (szczególnie graczom początkującym) inwestowanie całej sumy posiadanych pieniędzy, połowę można np. przenieść na rachunek terminowy i trzymać na jakąś okazje (np. interesującą ofertę publiczną). Decydując się na dany Dom Maklerski głównie należy zwrócić uwagę na tabele prowizji i opłaty za prowadzenie rachunku.

3. WARSET

WARSET jest to system elektroniczny, kierujący zawieraniem transakcji na WGPW. Przygotowania do nowego systemu giełdowego rozpoczęło się od podpisaniu umowy (21 sierpień 1998) pomiędzy Giełdą Papierów Wartościowych w Warszawie, Giełdą Paryską i firmą Euronext. System został wprowadzony i jest zmodyfikowanym ( na potrzeby WGPW) systemem komputerowym Giełdy Paryskiej. Jego najważniejsze elementy to:

a) system notujący - pełni następujące role:

- przyjmuje zlecenia i weryfikuje je pod względem poprawności,

- przekazuje do domów maklerskich informacji o przyjęciu (odrzuceniu) zlecenia,

- kojarzy zlecenia w celu zawarcia transakcji,

- udostępnia informacje o złożonych zleceniach na zewnątrz systemu,

- po zrealizowaniu transakcji wysyła informację do domów maklerskich i odbiorców zewnętrznych

b) kalkulator indeksów - system oblicza na bieżąco wartość indeksów giełdowych i przekazuje te informację za pomocą zewnętrznych systemów komputerwych "w świat".

c) interfejs centralny - system pośredniczy pomiędzy systemami notującymi, a środowiskiem biur maklerskich. Jego zadaniem jest przyjmowanie zleceń z domów maklerskich i przekazywanie ich do systemu notującego.

d) system komunikacji zewnętrznej - służy do przekazywania informacji z systemu notującego "w świat".

1. Fazy notowań:

1. Faza przed otwarciem ( zamknięciem) :

- publikowany jest Teoretyczny Kurs Otwarcia oraz Teoretyczny Wolumen Obrotu. Inwestor po wprowadzeniu każdego zlecenia może na bieżąco obserwować czy zlecenie będzie zrealizowane, czy też nie, oraz jaki ma ono wpływ na arkusz zleceń. Dodatkowo inwestor ma możliwość anulowania i modyfikacji swoich zleceń. Ostatni wyznaczony Teoretyczny Kurs Otwarcia staje się kursem otwarcia na danym instrumencie. Kurs ten wyliczany jest zgodnie z zasadą maksymalizacji obrotu, minimalizacji nierównowagi rynkowej pomiędzy popytem a podażą oraz minimalizacji zmiany ceny. W ustalaniu kursu biorą udział następujące zlecenia: PKC, PCRO, z limitem ceny.

Podtrzymywaniem płynności danego papieru zajmuje się animator rynku. Animatorzy rynku posiadają przywilej modyfikacji zleceń przed otwarciem (w fazie interwencji animatora). Modyfikacja ta polega na "poprawianiu" tylko tych zleceń, których wolumen może być tylko zwiększany. Jeżeli na danym papierze nie ma animatora to w fazie interwencji dostęp do karnetu i możliwość zmiany zlecenia w sposób analogiczny jak animator mają wszyscy uczestnicy rynku.

Giełda określa dla każdego animatora m.in.: minimalną wielkość zlecenia jaka musi być zawarta; w przypadku ofert rozbieżnych warunki, w których animator musi polepszyć wcześniej wprowadzone zlecenia celem wyznaczenia kursu równowagi; czas reakcji na poprawienie zlecenia; szerokość spreadu w zleceniach animatora. Dla jednego instrumentu działać może więcej niż jeden animator.

2. Dogrywka rozpoczyna się od razu po fazie otwarcia. Wszyscy uczestniczy rynku (również animatorzy) bez względu na stopień niezrównoważenia popytu i podaży, mogą składać zarówno zlecenia kupna jak i sprzedaży (z limitem równym kursowi otwarcia ). Transakcje zawierane są w sposób ciągły.

3. Fixing - faza sesji w trakcie, której zawierane są transakcje po kursie ostatniego Teoretycznego Kursu Otwarcia. Dla notowań ciągłych kurs otwarcia wyznaczają notowania fixingu, w razie braku transakcji, kursem otwarcia staje się kurs pierwszej zawartej transakcji. Na zakończenie notowań ciągłych odbywa się 10 minutowe przyjmowanie zleceń w sposób analogiczny jak na otwarcie ( tak samo jest w trakcie równoważenia papieru po jego zamrożeniu ).

4. Notowania ciągłe - >na otwarcie notowań ciągłych realizowane są zlecenia po cenie równej kursowi otwarcia, w trakcie notowań na podstawie przyjmowanych na bieżąco zleceń zawierane są w sposób ciągły transakcje, zawsze po kursie równym limitowi najlepszego zlecenia oczekującego w arkuszu.

5. Transakcje pakietowe - dotyczą obrotu dużych pakietów papierów wartościowych. Mogą one mieć miejsce tylko w dniach sesji giełdowych, o ile obrót danym instrumentem nie jest w danym momencie zawieszony. Transakcje pakietowe można zawierać na GPW zarówno w trakcie notowań jak i po zakończeniu sesji giełdowej.

II. Harmonogram sesji

Notowania z dwoma fixingami

Notowania ciągłe

Notowania kontraktów terminowych

Legenda:

		- przyjmowanie zleceń		- notownia ciągłe
		- dogrywka		- przyjmowanie zleceń na zamknięcie
		- faza interwencji		- przyjmowanie zleceń na otwarcie nastepnej sesji
		- okreslenie kursu jednolitego

III. Składanie zleceń

Obecnie, w zależności od rodzaju umowy jaką podpisaliśmy z domem maklerskim, możemy składać zlecenia osobiście w POK-u, telefonicznie lub przez Internet. Niezależnie jak to zrobimy składając zlecenie musimy określić: stronę / rodzaj oferty (kupno, sprzedaż), limit ceny lub rodzaj zlecenia bez limitu ceny, termin ważności zlecenia, nazwę papieru wartościowego / instrumentu finansowego, który jest przedmiotem transakcji, liczbę papierów wartościowych (wolumen), dodatkowe warunki wykonania zlecenia.

Na podstawie takich informacji złożonych w biurze maklerskim, centrala domu maklerskiego przygotowuje zlecenie maklerskie. Z centrali domu maklerskiego zlecenie trafia za pomocą systemu informatycznego do maklera giełdowego, który wprowadza je do systemu komputerowego GPW - czyli do komputera Giełdy.

IV. Realizacja zleceń

Zlecenia z limitem ceny równym wyznaczonemu kursowi równowagi oraz zlecenia rynkowe na otwarcie (PCRO) nie muszą być zrealizowane. Jeżeli wprowadzone zlecenia PKC nie może być wykonane w całości lub wprowadzone dowolne zlecenie mogłoby spowodować zawarcie transakcji poza widełkami ograniczającymi wahania kursu instrumentu, to następuje zamrożenie obrotów tego papieru i ogłasza się równoważenie rynku. Jeśli nie można wyznaczyć kursu jednolitego w dopuszczalnych widełkach, podawany jest tzw. kurs nietransakcyjny. W takiej sytuacji transakcje nie są zawierane, a określony kurs stanowi punkt odniesienia na następną sesję.

System Warset uzależnia zrealizowanie zleceń od dwóch głównych czynników:

ceny- zlecenia zakupu / sprzedaży z wyższym / niższym limitem są realizowane przed zleceniem o niższym / wyższym limicie ceny, czasu przyjęcia lub uaktualnienia zlecenia- dwa identyczne zlecenia realizowane są według czasu zarejestrowania w systemie giełdowym ( kto pierwszy ten lepszy ).

Ważnym priorytetem przy realizowaniu zleceń jest minimalizacja liczby transakcji, biorąc pod uwagę kolejność ich realizacji, która jest następująca: jako pierwsze realizowane są zlecenia PKC, następnie zlecenia z limitem wyższym ( dla zleceń kupna) lub niższym (dla zleceń sprzedaży) od określonego kursu, jako kolejne są realizowane zlecenia PCRO, następnie zlecenia z limitem ceny równym określonemu kursowi, wśród zleceń PKC lub z tym samym limitem ceny jako ostatnie są realizowane zlecenia z warunkiem limitu aktywacji.

V. Ograniczenia wahań kursów papierów wartościowych w stosunku do kursu odniesienia:

INSTRUMENT	ODNIESIENIE	WIDEŁKI
SYSTEM NOTOWAŃ CIĄGŁYCH
Akcje, certyfikaty inwestycyjne	ostatni fixing	+/- 15 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %)
Kontrakty terminowe indeksów giełdowych	dzienny kurs rozliczeniowy	+/- 15 %
Kontrakty terminowe na kursy walut	dzienny kurs rozliczeniowy	+/- 5 %
Obligacje	ostatni fixing	+/- 5 pkt. procentowych (z możliwością rozszerzenia o 5 pkt. procentowych)
PDA	ostatni fixing	+/- 15 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %)
Warranty	ostatni fixing	bez ograniczeń
SYSTEM NOTOWŃ JEDNOLITYCH Z DWOMA FIXINGAMI
Akcje	ostatni fixing	+/- 10 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %)
PDA	ostatni fixing	+/- 10 % (z możliwością rozszerzenia o 10 %)
Prawo poboru na wszystkich rynkach	ostatni fixing	bez ograniczeń

Równoważąc rynek przewodniczący sesji będzie mógł zmieniać ograniczenia wahań kursu danego papieru wartościowego, jednak największe dopuszczalne odchylenie od kursu odniesienia nie będzie mogło przekroczyć 26,5 % w przypadku akcji ( na rynku notowań ciągłych ) i 10 pkt. procentowych w przypadku obligacji. Kurs jednolity na drugim fixingu danej sesji akcji notowanych na dwukrotnym fixingu, będzie mógł maksymalnie różnić się od kursu na pierwszym fixingu o 21 %, jednak nie więcej niż o 33,1 % od kursu ostatniego fixingu poprzedniej sesji (czyli maksymalne dzienne wahanie to 33,1 % od ostatniego fixingu poprzedniego dnia). Członek Zarządu Giełdy będzie mógł wyrazić zgodę na powiększenie widełek w razie konieczności. Decyzje o zmianie widełek ograniczających wahania kursów może być podjęta po nieudanym równoważeniu kursu w ramach ustalonych granicach .Nowe widełki wprowadzane są zgodnie z zasadą "niesymetrycznej" zmiany widełek. Podczas procedury równoważenia rynku zmieniane są tylko widełki, których równoważenie dotyczy, np. w przypadku górnych widełek, powiększane są górne widełki, natomiast dolne ulegają zawężeniu. Procedura zmiany widełek dotyczy także bieżącego kursu odniesienia, od którego widełki będą liczone. Wyznaczany jest nowy "chwilowy" kurs odniesienia dla danego równoważenia, którym będzie odpowiednio; dotychczasowy poziom górnego lub dolnego ograniczenia kursu. Można to zilustrować następującym przykładem: Załóżmy, że kurs zamknięcia z poprzedniej sesji dla akcji BIG notowanych w systemie ciągłym wynosi 6 z ł, dopuszczalne zmiany kursów akcji na kolejnej sesji (bez wywoływania procedury równoważenia rynku) na otwarciu i w trakcie notowań ciągłych wynoszą więc 5,1 - 6,9 zł. Gdy kurs transakcyjny osiągnie w trakcie notowań ciągłych wartość 7,1 zł, rozpocznie się proces równoważenia rynku. Równoważenie rynku w ramach "pierwotnego" przedziału (5,1 - 6,9 zł) nie udało się, przewodniczący sesji skorzystał z możliwości powiększenia górnej granicy widełek i zmienił ją o 5 % w stosunku do kursu 6,9 zł. Kurs ten staje się nowym kursem odniesienia. Nowe widełki wynoszą 6,6 - 7,2 zł. Jeśli cena akcji znowu wzrośnie poza wyznaczaną granicę, wtedy sytuacja może się powtórzyć.

---