6. Konflikt racji osobistych i społecznych w sumieniu bohatera literackiego na podstawie wybranych utworów.
Tworząc literaturę pisarze mają przede wszystkim na uwadze czytelników, odbiorców swojej twórczości. Przemawiają do współczesnych im, do rodaków, do ludzi żyjących w tej samej epoce i zbiorowości, ale również tworzą z myślą o następnych pokoleniach, wyrażając w utworach swe obawy, przeżycia, wrażenia, opisując współczesną rzeczywistość i ludzi. Wszystko po to by następne pokolenia mogły przyjąć i przejąć pewne wartości, nauki, prawdy jako najcenniejsze dziedzictwo ojców. Zdumiewająco patrzymy na ludzi, którzy radzą sobie z konfliktami. Jednak boryka się z nimi każdy człowiek dorastając i szukając dla siebie miejsca w życiu. Przeżywają te problemy także bohaterowie literaccy. Potrzebę walki ze złem czujemy wszyscy, wpaja nam ją religia, uczy historia cywilizacji.
Pragniemy też szczęścia, radości, piękna. Chcemy korzystać z życia, cieszyć się z jego darów, upajać urodą świata. Czasami powstaje konflikt, trzeba wybierać, nie da się zharmonizować obu tych dążeń. Jest to ciężki wybór. Bohaterów literackich dokonujących takich wyborów jest wielu: "Antygona" z tragedii Sofoklesa, Konrad Wallenrod z powieści poetyckiej Adama Mickiewicza, doktor Judym z powieści Stefana Żeromskiego "Ludzie bezdomni", postacie z powieści "Dżuma" Camusa. Na kreacjach tych bohaterów pragnę oprzeć swoje rozważania.
"Antygona" Sofoklesa jest przykładem klasycznie skomponowanej tragedii antycznej. Główna bohaterka popada w nierozwiązywalny konflikt między prawem boskim a prawem stanowionym przez człowieka. Jest to konflikt tragiczny, bowiem każde rozwiązanie, każdy krok na jaki zdecyduje się Antygona, musi ją doprowadzić do nieuchronnej klęski. Tytułowa bohaterka tragedii Sofoklesa stoi przed koniecznością dokonania wyboru, ale wybrać może między sprzeniewierzeniem się prawo boskiemu (nakazującemu pogrzebania zwłok brata) a złamaniem prawa ludzkiego (wydany przez Kreona zakaz grzebania ciała Polinejkesa). Antygona, kierując się w swym postępowaniu nakazem religijnym, postanawia pogrzebać zwłoki swojego brata, za co spotyka ją kara śmierci. Jednak król Kreon zwycięża tylko pozornie, moralnie triumfuje Antygona. Śmierć bohaterki pociąga za sobą cały szereg tragicznych wydarzeń: ginie Hajmon, narzeczony Antygony i syn Kreona, samobójstwo popełnia także Eurydyka, żona władcy Teb.
Antygona jest przykładem bohaterki, która wie jak postąpić, nie przeżywa rozterek, wahań, dokonuje wyboru zdecydowanie i godnie przyjmuje wszystkie jego konsekwencje. Kolejnym przykładem bohatera, który staje przed wyborem jest Konrad Wallenrod. Staje on w trudniejsze sytuacji. Jego droga nie jest taka jasna, czysta i oczywista jak wybór Antygony. Konrad jest zmuszony przez napór sił zewnętrznych do dokonania wyboru, który sam nazywa "przeklętym". Jest młodym Litwinem, zaufanym pomocnikiem księcia Kiejstuta. Kocha Aldonę i jest kochany. Konrad ma poczucie obowiązku walki ze złem, ale jednocześnie wie, że rycerskimi sposobami, w polu, pokonać go nie można. Zna sposób - straszny, przeklęty, ale jedyny. Na szalę trzeba położyć nie tylko życie, szczęście i miłość Aldony, ale szlachetne, uznane zasady moralne, szacunek dla samego siebie. Konrad musi stać się szpiegiem, kłamcą, zdrajcą - czym brzydzi się z całego serca. Stąd walka w duszy bohatera, stąd jego dziwne czasami zachowanie. Wybór Konrada jest bardzo trudny, bo połączony z dylematami moralnymi. Spełnił swą powinność, zniszczył Zakon, ocalił Litwę, ale nie czuje radości ani zadowolenia. Sukces jaki było pokonanie Krzyżaków, jest jednocześnie klęską osobistą Konrada. Spokój może znaleźć tylko w grobie, popełnia więc samobójstwo. Zło, z którym walczył, zniszczyło także jego.
Doktor Judym - bohater "Ludzi bezdomnych" Stefana Żeromskiego - też dokonuje poważnego wyboru postawy życiowej. Jest to człowiek, który podejmuje walkę z otaczającym go złem i niesprawiedliwością społeczną. Temu celowi poświęca całe swoje życie, całego siebie. Mimo szlachetnych idei Judym nie jest postacią w pełni pozytywną. Działa z powodu swego kompleksu niższości, kompleksu człowieka ubogiego, który widzi możliwości zerwania z własną sferą tylko poprzez jej całkowitą likwidację. To dlatego Judym chce za wszelką cenę poprawić los ludzi żyjących w skrajnej nędzy. Kieruje się emocjami, a nie rozsądkiem. Judym nie umie właściwie ocenić ani własnych atutów i możliwości, ani ograniczeń. Zdobył za granicą cenne wykształcenie i doświadczenie, którego nie potrafił wykorzystać w pracy w kraju. Załamują go już pierwsze niepowodzenia, ucieka z Cisów właśnie wtedy, kiedy byłby tam najbardziej potrzebny. Nie walczy do końca. Judym wyraźnie przecenia swe siły, kilkakrotnie udowadniając słabość i brak konsekwencji działania. Opuszcza Warszawę, ponieważ nie potrafi uzyskać pacjentów. Ucieka z Cisów bo tu również jego działalność nie cieszyła się powodzeniem. W ostatniej scenie bohater ten wygląda na człowieka zmęczonego i załamanego. Bohater nie potrafi docenić nawet tak wielkiego szczęścia, jakim jest szczere uczucie Joasi. Niszczy je, mając świadomość, że przyczynia się tym samym do tragedii dziewczyny, która utraci nadzieję na dom i szczęśliwą rodzinę. Doktor Bernard Rieux w momencie rozpoczęcia akcji już dokonał wyboru, wie czego chce, niełatwo go skłonić do kompromisów. Można to zauważyć po pierwszych jego działaniach, gdy tylko rozpoczęła się dżuma. Jego postawa jest wyrazem buntu i walki z wszelkimi przejawami zła w świecie. Traktuje to jako swą ludzką powinność i obronę godności człowieczej. Ma świadomość klęski, ale nie podda się, bo wie, że taka postawa w sytuacji zagrożenia jest najbardziej właściwa. Nazywa to po prostu uczciwością. Nie jest automatem wypełniającym obowiązki, nigdy nie przyzwyczaił się do śmierci, jest wrażliwy i uczuciowy. Działania doktora wynikają z miłości do ludzi, z poczucia solidarności z cierpiącymi. Gdy dżuma odchodzi, nie zaprzestaje pracy, ponieważ jak twierdzi, lekarz zawsze ma co robić.
Camus pokazał doktora jako człowieka ukształtowanego, zdecydowanego, nie ujawnił jak, kiedy dokonał wyboru. Odnosimy wrażenie, iż wiedział zawsze, że jego ludzką powinnością jest walka ze złem. Z niczego też nie rezygnuje - znajduje zadowolenie w tym, co robi. Chyba na swój sposób jest szczęśliwy.
Raymond Rambert dokonuje wyboru na kartach powieści. Najpierw walczy o swoje szczęście, chce żyć z kobietą którą kocha, dlatego za wszelką cenę pragnie wydostać się z zadżumionego Oranu. W końcu jednak decyduje się zostać. Motywuje swą decyzję w ten sposób, że wyjeżdżając czułby już zawsze wstyd i nie mógłby kochać swej kobiety. Poczuł solidarną więź z cierpiącymi mieszkańcami Oranu, zrozumiał, iż nie może uciec od odpowiedzialności za los innych. To piękna postawa. Rambert imponuje mądrością argumentów, które wpłynęły na jego decyzję. Nie zrezygnował z urody życia i miłości, po odwołaniu epidemii połączył się z ukochaną, ale kiedy było trzeba, nie odmówił udziału we wspólnej walce.
Bohaterowie Camusa dowodzą, że wybierając walkę ze złem, nie trzeba wybierać między urodą życia i walką, szczęście można znaleźć w spełnieniu obowiązków. Z przedstawionych przykładów dokonywania wyborów postawy życiowej wynika, że wybory te przebiegają różnie. Ludzie kierują się odmiennymi motywami i argumentami, ale przeważnie odrzucają sprawy osobiste i urodę życia, by walczyć ze złem świata. Trudno znaleźć bohatera pozytywnego, który sam byłby szczęśliwy. Szczęściem trzeba się z kimś dzielić, a jak dzielić szczęście jak wokoło morze zła?
W najlepszej sytuacji są ci, którzy znajdują osobistą satysfakcję w walce ze złem i w solidarności z cierpiącymi. To pozwala spełniać obowiązek i doświadczać radości życia.
Najtrudniejszy jest los tych, którzy muszą walczyć nie tylko ze światem, ale i z sobą. Łatwiej też wybierać, gdy jest się pewnym racji i słuszności, gorzej gdy wybór pociąga za sobą rezygnację z uznawanych wartości, jest wyborem mniejszego zła. Jedno w każdym razie jest pewne - człowiek jest skazany na ciągłe wybory - nie unikniemy podejmowania trudnych decyzji. Każdy człowiek wielokrotnie w swym życiu znajduje się w takiej sytuacji. Trzeba być na to przygotowanym. Uczą nas tego między innymi bohaterowie literaccy.