Zagadnienia z teoretycznych podstaw wychowania

1. Czym zajmuje się teoria wychowania?

Głównym przedmiotem zainteresowań teorii wychowania jest wy­chowanie w wąskim jego rozumieniu, tj. kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warun­ków ułatwiających rozwijanie drzemiących w nich, konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorią wychowania interesuje szcze­gólnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i mło­dzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się, czym zajmuje się głównie dydaktyka.
Ujmując szerzej, teoria wychowania — poza gromadzeniem i systematyzacją wiedzy na temat dotychczasowych osiągnięć w zakresie wąsko pojętego wychowania — zajmuje się:
1)  formułowaniem celów, jakie mogłyby lub jakie powinny być reali­zowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza różnego rodzaju powinności, jak nor­my, ideały.
2)  projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami umoż­liwiającymi realizowanie określonych celów wychowania, jak rów­nież ułatwiającymi wychowankom samoaktualizację własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości;
3)  różnymi czynnikami — zwłaszcza psychospołecznymi — warun­kującymi powodzenie lub niepowodzenie zaprojektowanej działalno­ści wychowawczej, do których zalicza się m.in.: podmiotowe trakto­wanie dzieci i młodzieży, racjonalne organizowanie ich życia i pracy, umiejętność nawiązywania z nimi kontaktów interpersonalnych, po­znawanie ich i umożliwianie im kierowania własnym rozwojem.

Teoria wychowania jest dyscypliną pedagogiczną zajmują­cą się przede wszystkim celami oraz sposobami i warunkami działalności wychowawczej podejmowanej wobec dzieci i młodzieży. Kwestiami związanymi z wychowaniem ludzi dorosłych i w wieku podeszłym in­teresuje się raczej sporadycznie; problemy te są przedmiotem zaintere­sowań andragogiki

2. Proszę wymienić orientacje badawcze w teoriach wychowania.

ORIENTACJE BADAWCZE W TEORIACH WYCHOWANIA:
1) Orientacja socjologiczna-skupia uwagę badaczy na teorii społeczeństwa wychowującego, w którym proces wychowania jest zdeterminowany przede wszystkim oddziaływaniem na jednostkę podstawowych struktur społecznych, środowisk wychowawczych czy sił społecznych.
2) Orientacje normatywne- na podstawie filozofii człowieka , aksjologii lub teorii kultury określane są wartości i cele, jakimi powinno kierować się wychowanie człowieka. Tak rozumiane teorie wychowania są zbliżone do nauk praktycznych, w których pojęcia i normy jako prawa teoretyczne są przekształcane w normy działań pedagogicznych.
a) normatywno-ideologiczna-: źródłem jest jakaś ideologia, która wpływa na to jak się zachowuje
b) normatywno-filozoficzna -: każda istota ludzka jest ważna; Wychowanie personalistyczne

3) orientacja psychologiczna -źródło - psychologiczne koncepcje człowieka, jego osobowości, zachowań lub charakteru.
4) orientacja eklektyczna-tu znajdziemy poglądy i stanowiska dotyczące wychowania, które:
-nie maja jednego, wspólnego źródła
-stanowią swoistą mieszankę wcześniej omówionych orientacji
-stanowią tzw. dyskurs edukacyjny: rozmowa na określony temat dotyczących wychowania, która odbywa się nie bezpośrednio lecz poprzez publikacje naukowe .

3.Wymień i krótko omów funkcje teorii wychowania.

Według Tchórzowskiego:

Do funkcji teorii wychowania zalicza:
- Funkcję generalizującą polegającą na porządkowaniu, systematyzowaniu, łączeniu wchodzących w jej skład twierdzeń i sądów w pewną logiczną całość;
- Funkcję deskryptywną, która wyraża się rzetelnym opisem badanej rzeczywistości społecznej, która obejmujemy pojęciem wychowania i jego pochodnymi i jej wyjaśnieniem;
- Funkcję komunikatywną, dzięki której teoria wychowania dostarcza istotnie ważnych informacji o badanym fragmencie rzeczywistości wychowawczej za pomocą języka, aparatury pojęciowej, która jest zrozumiała przynajmniej tym, którzy uprawiają teorię wychowania lub inne nauki o wychowaniu;
- Funkcję praktyczną polegającą na tym, że głoszone twierdzenia charakteryzują się społeczną użytecznością;
- Funkcję heurystyczną, która pozwala na formułowanie nowych problemów i hipotez w świecie przyjętych ustaleń i twierdzeń teoretycznych.
- Funkcję prognostyczną, która pozwala w obrębie teorii wychowania na różnego rodzaju przewidywania dotyczące faktów i zjawisk, którymi ona się zajmuje;
- Funkcję ewaluatywną, wyrażającą się tym, że na gruncie teorii wychowania dokonuje/poddaje się ocenie zjawiska i fakty badane przez nią z punktu widzenia określonego systemu wartości.

4.Wymień i omów cechy procesu wychowania.

< wg. Łobockiego > Wychowanie jako zjawisko społeczne oznacza, że występuje w zbiorowości człowieka i jest równocześnie funkcją życia społecznego. Tak rozumiane wychowanie cechuje:
- złożoność - odnosi się do zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań wychowania
- intencjonalność - dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca realizować w wyniku organizowanej działalności wychowawczej
- interakcyjność - oznacza współdziałanie wychowawcy z wychowankiem, musi być charakter dwustronny
- relatywność - odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych
- długotrwałość - oznacza, że każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma doniosłe znaczenie dla ciągłego pogłębiania i przetrwania osiągniętych wyników. Brak systematyczności może doprowadzić do zaprzepaszczenia tego co już się osiągnęło, jak również do cofnięcia się w rozwoju społeczno - moralnym wychowanków.

5.Zdefiniuj termin proces wychowania i omów jego składniki.

Proces wychowania (Górniewicz) - ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś, co ma określony kierunek postępowania, określoną strukturę i właściwości.

Struktura:

<Górniewicz> wyróżnia 2 warstwy:
• Warstwę aksjologiczną - ideały i cele wychowania
• Warstwę operacyjną - formy, metody i środki wychowania.

Struktura procesu wychowania:
< Gurycka >wyróżnia dwie struktury:
a) ogólna - 3 elementy: wychowawca, wychowanek, wpływ wychowawcy
b) właściwa - 4 elementy:
• planowany cel wychowawczy - cząstka cech celu bardziej ogólnego, którym jest złożony projekt osobowości wychowanka,
• sytuacje wychowawcze - układ ludzi, rzeczy, zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania złożonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę,
• doświadczenie - ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć,
• efekt procesu - kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika

6. Wyjaśnij pojęcia: metoda wychowania, forma wychowania.

* Metoda wychowania - powtarzalne czynności zmierzające do celów (zazwyczaj cząstkowych) (Konarzewski)

* Techniki( formy) wychowawcze< wg. Łobockiego> - sposoby postępowania wychowawczego stanowiące uszczegółowienie metod wychowania.

-Techniki wymiany opinii - pogłębienie współżycia i współdziałania dzieci i młodzieży, bliższe poznanie ( burza mózgów, technika decyzji grupowej, sondażu opinii, swobodnej ekspresji słownej, technika kontaktów międzyludzkich)
-Techniki oparte na dramatyzacji - odwołują się do organizowania różnych akcji scenicznych wraz z dialogiem (technika socjodramatyczna, technika gier dramatycznych, technika dramy)
-Techniki wzmacniania pozytywnego i negatywnego - wzmacniania pozytywnego służą rozwijaniu i pogłębianiu zachowań wychowawczo pożądanych; wzmacniania negatywnego - są próbą przeciwstawienia się zachowaniom niepożądanym;
-Techniki oddziaływań niewerbalnych ( technika swobodnej ekspresji plastycznej, technika ignorowania zachowań niepożądanych)
-Techniki organizowania czasu wolnego - umożliwiają korzystanie z godziwego wypoczynku i rozrywki; ( techniki rekreacji kulturalno - rozrywkowej, rekreacji twórczej, fizycznej i techniki rekreacji przez działalność społeczną)

7. Rodzaje metod wychowania.

Klasyfikacja metod według Konarzewskiego:

a/ „metodę nagradzania - to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (dostarczeniu nagród) w następstwie jej określonych czynności.. Skuteczność nagradzania uzależniona jest od: atrakcyjności nagrody, opóźnienia nagrody, rozkładu nagród, stopnia opanowania czynności, źródła motywacji czynności”. Metoda nagradzania stosowana jest w celu utrwalenia tendencji do wykonywania określonej czynności oraz jej intensyfikacji.

b/ metodę karania - „karanie to każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się. Karanie może być stosowane w celu osiągnięcia dwóch rodzajów zmian wychowawczych - eliminacja oraz intensyfikacja pewnej czynności. W stosowaniu kar ważne są: awersyjność kary, synchronizacja kary, rozkład karania, unikanie bierne i unikanie czynne, rodzaj karanej czynności, łatwość różnicowania, osobowość wychowanka, społeczny kontekst karania”
c/ metodę modelowania - w metodzie tej niezmiernie ważna jest obserwacja zachowania się innego człowieka. Wpływa ona na zmianę zachowania się obserwatora. Uczenie się przez obserwację prowadzi do imitacji, tj. wykonywania ruchów lub wydawania dźwięków podobnych do tych, jakie uprzednio wykonywał obserwowany człowiek- model..
d/ metody perswazyjne - „polegają na przekazywaniu wychowankowi komunikatów językowych w celu zmiany jego przekonań”. Wyróżnić tu możemy szereg przekazów językowych np.: przekazy definicyjne, powiadomienia, metafory,
e/ metody zadaniowe - w metodzie tej „wychowawca tworzy realne sytuacje, będące dla wychowanka wyzwaniem, to jest wymagające od niego podjęcia odpowiednich działań; działania te prowadzą zwrotnie do pożądanych zmian w jego psychice”
f/ jednostka w grupie - „grupowe metody wychowania opierają się na założeniu, że źródłem zmian psychicznych w jednostce może być nie tylko działalność wychowawcy, lecz także zachowanie się innych ludzi tworzących jej społeczne otoczenie”.

8. Jakie warunki powinna spełniać kara, aby była skuteczna?

Metoda Karania:

Oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobieżenia powtórzeń, zachowań negatywnych poprzez wyrażenie dezaprobaty, upomnienia, nagany, wykluczenia udziału w zabawie.

Nie może być poniżaniem godności karanego, nie wolno stosować kar fizycznych, nie karać w gniewie, nie odwoływać się w przyszłości, uważać na niesprawiedliwe karanie.

Metoda ta raczej tłumi niż gasi niepożądane zachowanie, wychowanek chwilowo przestaje robić to co się nam nie podoba

Warunki skuteczności:

*pozytywny stosunek karanego do każącego

*akceptacja norm przez ukaranego, za które został ukarany

*dyskretne wymierzanie kary

*wstrzemięźliwość w stosowaniu kar

9. Proszę wyjaśnić istotę metody modelowania.

- Metoda modelowania jest jedną z najbardziej skutecznych metod stosowanych w wychowaniu. Inaczej można ją nazwać metodą dawania dobrego przykładu lub metodą przykładu.. Przekonać się o tym można, obserwując ludzi pozostających ze sobą w częstych i bliskich kontaktach. Po upływie pewnego czasu osoby te zaczynają się zachowywać w sposób zbliżony do siebie. Dzieje się tak w wyniku nieświadomego przyswajania sobie zachowań i postaw innych ludzi. Skłonność taką - jak wykazały badania psychologiczne - przejawiają przede wszystkim dzieci. Aby ułatwić rodzicom, wychowawcom i nauczycielom stosowanie tej metody, ważne jest uświadomienie sobie niektórych przejawów ich zachowań, które często i łatwo podlegają procesowi modelowania, czyli zwracają na siebie uwagę dzieci i młodzieży. Istotnymi przejawami tych zachowań w rodzinie mogą być następujące postawy: okazywanie przez rodziców wzajemnego zrozumienia, zaufania i serdeczności, udzielanie sobie pomocy, wzajemne zabieganie o zdrowie i dobre samopoczucie wszystkich członków. Znaczący wpływ na prawidłowy proces modelowania ma okazywana przez rodziców miłość rodzicielska, a więc miłość macierzyńska i ojcowska. Jest ona niezbędnym warunkiem wszechstronnego rozwoju dziecka. Modelowaniu podlegają również przybierane przez rodziców, wychowawców i nauczycieli postawy prospołeczne wobec innych ludzi z najbliższego otoczenia. Duże znaczenie ma okazywana przez rodziców i nauczycieli wrażliwość na wszelkie symptomy krzywdy i niesprawiedliwości społecznej, a także na cierpienie i niepowodzenie innych osób. Wyrazem takiej wrażliwości może być zainteresowanie dziećmi chorymi, łącznie z organizowaniem dla nich pomocy.

10. Proszę wymienić składniki procesu wychowania.

Znaniecki wyróżnia 3 charakterystyczne elementy:
¬ Stosunek wychowawczy - stosunek społeczny zachodzący między indywidualnym wychowankiem a którąkolwiek z osób lub grup świadomie pragnących urobić go według pewnego wzoru (człony stosunków, obowiązki członków, łącznik - kontakt społeczny między członami, powinności członów)
¬ Wpływy wychowawcze - wszystkie osoby i grupy, które mniej lub bardziej, pośrednio lub bezpośrednio kierują procesem rozwojowym osobnika
¬ Uspołecznienie jednostki - włączenie się jednostki w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne

11. Proszę wymienić i omówić funkcje celów wychowania.

FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA

1. Cele stanowią punkt odniesienia, do którego w procesie dydaktyczno-wychowawczym wszystko się przymierza i ocenia.

2. Cele mają znaczenie regulacyjne, zabezpieczają przed nadmiernym rozbudowaniem środków.

3. Cele spełniają funkcję organizującą wobec treści, metod, form organizacyjnych, kształcenia nauczycieli i przedmiotu badań oświatowych.

4. Cele mają charakter koordynujący. Są integrujące i mobilizujące, pobudzają entuzjazm, jeśli są celami autentycznymi i atrakcyjnymi.

5. Cele pełnią funkcję prospektywną, przepowiadają i przenoszą w przyszłość taką, jakiej pragniemy. Przenoszą w dzień jutrzejszy, inspirują dzień dzisiejszy.

6. Cele zapewniają trwałość wartości. Należą do przeszłości, dnia dzisiejszego i przyszłości. Wzmacniają poczucie bezpieczeństwa.

Rolę celów sprowadza się do trzech funkcji: wyodrębniającej, strukturalizującej (modelującej) i funkcji kontrolnej.

Wg A. Góryckiej:

• Funkcja wyodrębniająca - wyróżnienie celu swoistego dla danych procesów wychowawczych

• Funkcja strukturalizująca - modelująca całokształt procesu wychowawczego, polegająca na odpowiednim dobraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednio dobranych celów wychowania

•   Funkcja kontrolna - sprowadzająca się do oceny uzyskanego wyniku

12. Jaką rolę pełnią wartości w wychowaniu?

W teorii wychowania przez wartość rozumie się to wszystko, co uważa się za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest ze wszech miar godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich. Życie człowieka jest procesem realizowania wartości. Człowiek jako osoba wolna dokonuje wyboru wartości, czyli tego, co uważamy za ważne, cenne dla jednostki i społeczeństwa, co jest godne wysiłku, poświęcenia, co stanowi cel dążeń ludzkich. Odkrywanie, przyjmowanie i prowadzenie życia zgodnego z przyjętym systemem wartości jest celem wychowania i samowychowania. Przyjęty system wartości wypełnia osobowość, nadaje kształt życiu człowieka, sens jego egzystencji. Kształtowanie pożądanej hierarchii wartości winno przejawiać się w stawaniu coraz lepszym człowiekiem. Człowiek bezustannie dokonuje wartościowania, dostrzega, poznaje, ocenia i realizuje wybrane wartości. Powinien odrzucać wartości pozorne, a także rezygnować z wartości niższych na rzecz wartości wyższych i najwyższych. W świecie, w którym więcej znaczy "być" niż "mieć", w którym podstawową wartością staje się pieniądz i dobra materialne, trudno jest wychowywać do wartości. W kształtowaniu wartości istotny jest dobór środków umożliwiających ich uwyraźnienie jednocześnie we wszystkich społeczeństwach europejskich. Szczególną rolę mogłyby tu odgrywać środki masowego przekazu oraz instytucje edukacyjne, Internet czy też zaangażowanie artystów filmowych i teatralnych

13. Proszę omówić metodę zadaniową.

Metoda zadaniowa- Polega ona na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonanie prowadzi do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, a także do wzbogacania ich wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. Metoda zadaniowa może być szeroko stosowana w rodzinie. Istnieje w niej bowiem wiele okazji do świadczenia sobie wzajemnych usług. Przyjmują one różnorodną formę zadań wykonywanych na rzecz domu i rodziny. Szczególnie sprzyjające warunki do stosowania tej metody istnieją w rodzinach wielodzietnych (więcej nż dwupokoleniowych). Znajdują się w nich bardzo często osoby, które się wzajemnie potrzebują oraz osoby, którym trzeba bezwzględnie pomóc (małe dzieci, osoby starsze, chore, niedołężne). Dzieci z tych rodzin mają wiele okazji, aby rozwijać następujące umiejętności: dzielenie się z innymi, darowanie winy, liczenie się ze zdaniem innych, obowiązkowość, ustępowanie i pomaganie słabszym. Natomiast w rodzinach jednodzietnych i dwupokoleniowych dzieci mają mniej okazji służenia innym. Obok rodziny dobrym terenem do zastosowania metody zadaniowej jest również szkoła. Szczególnie ważne jest powierzanie uczniom zadań związanych z udzielaniem pomocy koleżeńskiej.. Możliwość zastosowania jej istnieje także w warunkach życia pozarodzinnego i pozaszkolnego. Przejawiać się to może w udzielaniu zwłaszcza przez młodzież pomocy ludziom kalekim, chorym, samotnym, starszym. Niesiona przez dzieci i młodzież pomoc osobom potrzebującym jest szczególnie pożądana z wychowawczego punktu widzenia, ponieważ świetnie przygotowuje do pełnienia w przyszłości roli matki i ojca, żony i męża .

14. Proszę wymienić i omówić najważniejsze cechy kultury „instant”

KULTURA INSTANT - nawyk i konieczność życia natychmiast.
Fast food - kawa rozpuszczalna, gorący kubek, McDonald.
Fast sex - natychmiastowa satysfakcja seksualna, bez zobowiązań, zaangażowania.
Fast car - symbol kurczenia się czasu i przestrzeni.
Inne przejawy kultury instant:
- natychmiastowa komunikacja - komórki, fax, e-mail.
- chirurgia plastyczna - piękno i młodość w 2 dni.
- zapping - nawyk nieustannego zmieniania kanałów.
- super-markety - permanentne zużywanie się produktów, stylów, tożsamości - wydaje nam się, że coś osiągnęliśmy (najnowszy samochód, najlepszy ciuch), a za chwilę okazuje się, że wszystko się zmieniło;
- MTV - znosi granicę między fikcją i rzeczywistością, miesza standardy i podziały, w każdej chwili może zdarzyć się wszystko,
- internet - zasada natychmiastowości - dowolne przemieszczanie się przez informacje, kultury, społeczeństwa,
- moda - narzuca coraz to inne tożsamości - tożsamość przybiera się ze strojem, wystarczy tylko go na siebie założyć;
- telefon komórkowy - nieograniczony dostęp do osób i instytucji; niweluje pojęcie miejsca w którym się znajdujemy oraz oddalenia; także prywatności i intymności,
Życie gwałtownie przyspieszyło, poszukujemy nowych wrażeń i nowości, z orientacją na mocną przyjemność i natychmiastowe zaspokojenie.

Globalny nastolatek - tożsamości młodych ludzi nie kształtują wartości narodowe, ale przez kulturę popularną i ideologię konsumpcji. Globalna kultura mówi po angielsku, orientuje się w muzyce, modzie i trendach kulturowych, ma własne konto e-mailowe, bez problemu serfuje po Internecie, jeździ na dobrym rowerze lub rolkach. Przede wszystkim jednak jest bardzo pragmatyczna, łatwo komunikuje się z innymi, maksymalnie tolerancyjna dla różnicy i odmienności, jednocześnie sceptyczna dla głębszego angażowania się w cokolwiek.
Nieustannie musi ciągle na nowo się adaptować, akceptować inwazyjne i chaotyczne zmiany, przeskakiwać z jednej formy w drugą, żyć w kulturze pełnej sprzeczności. Nie odnosi się do żadnej tożsamości historycznej.
Globalny nastolatek wyrasta na człowieka o tożsamości przeźroczystej, niewrażliwego na różnice kulturowe - lecz nie dlatego, że je akceptuje, ale dlatego, że ich nie widzi.
Żyjąca bez korzeni. Odbiera tylko na jednej fali - europejskiej. A to co nie mieści się w schemacie jej percepcji - po prostu nie istnieje.

15.KLASYFIKACJA METOD WYCHOWANIA WG. K. KONARZEWSKIEGO:
K. Konarzewskiego, który definiuje metodę jako „powtarzalne czynności zmierzające do celów”. . W jego klasyfikacji można wyróżnić dwa rodzaje metod: indywidualne i zbiorowe. Oto szczegóły tej klasyfikacji.
1.Metody indywidualne:
a) Nagradzanie i karanie - polega na tworzeniu albo atrakcyjnych następstw danej czynności w celu utrwalenia postawy, albo następstw awersyjnych, służących zahamowaniu pewnych tendencji u wychowanka.
b) Modelowanie - polega na umożliwianiu wychowankowi obserwacji zachowań innych (czyli tzw. modeli).
c)Perswazja - polega na tworzeniu i przekazywaniu wychowankowi komunikatów językowych, zmieniających jego stan wiedzy.
d) Metoda zadaniowa - sprowadza się do uaktywnienia wychowanka poprzez stawiane mu zadania. Ma ona trzy odmiany:
- zadania, które mają dokonać zmiany w strukturze wiedzy wychowanka,
- zadania, które pomnażają ilość technik adaptacyjnych wychowanka,
- zadania, które mają doprowadzić do zmiany postaw wychowanka.
2. Metody grupowe:
a) Metody kształtowania odniesienia porównawczego - polegają na rezygnacji przez wychowawcę z bezpośredniego oddziaływania na wychowanka, a koncentracji na kształtowaniu otoczenia społecznego, które ma wywierać wpływ na wychowanka.
b) Metody nacisku grupowego - polega na karaniu i nagradzaniu wychowanka poprzez całą grupę.
c) Metody kształtowania systemu ról i norm grupowych - polegają na uświadamianiu wychowankowi oczekiwań, jakie płyną z przynależności do danej grupy.
d) Metody kształtowania grupowych wzorów życia.

---