Wojna krymska Rosja-Turcy spór o cieśniny Bosfor i Dardanele łączące
M.Śródziemne z M.Czarnym.Austria nie odwdzięczyła się Rosji za pomoc.
Car Mikoł. I liczył na to, że nie dojdzie do porozumienia z Francją ze wzgledu
na swą głęboką nieufność do Napoleona III. Mylił się. W 1853 spór o uznanie
praw Rosji do opieki nad prawosławnymi w Turcji. Sułtan nie zgodził się na to twierdząc, że to jest mieszanie się Rosji w wewnętrzne sprawy Turcji.W 1854
konflikt między Anglią i Francą a Rosją. Warunki pokojowe wysunięte przez
An. i Fr. określone w traktacie paryskim.Klęska Rosji.Skutki :Wojna ujawniła słabość militarną i gospodarczą Rosji. 1861 car wydaje dekret o uwłaszczenie chłopów. Koniec Świętego Przymierza ,rozbierzności w interesach Rosji, Austri i Prus. Jedynym zwycięzcą Anglia.
Organizacje ( biali ) Burżuazja i zamożna szlachta.Zwolennicy manifestacji pokojowych i pełnej autonomi politycznej królestwa.Uznawali potrzebę uwłaszczenia chłopa, ale za cenę wypłacenia pełnego odszkodowania za ziemię
właściciela.Liczyli na pomoc Angli i Francji.Na ich czele stali:Andrzej Zamojski
oraz bankier Leopold Kronenberg. ( czerwoni ) Inteligencja, średnio zamożna ziemiaństwo, Polacy - oficerowie w służbie Armii Rosyjskiej.Domagali się pełnej niepodległości Polski, przygotowywali powstanie narodowe, działali w 3 zaborach. Domagali się uwłaszczenia chłopów, liczyli na współpracę z innymi narodami.Organizatorem sieci konspiracyjnej był Komitet Centralny Narodowy. Wśód przywudców wyróżnił się Jarosław Dąbrowski psełdonim „Łokietek”.
Powstanie Styczniowe Bezpośrednią przyczyną powstania była branka, czyli masowy pobór młodych ludzi do wojska rosyjskiego. Komitet Centralny Narodowy wydał nocą z 22 na 23 stycznia 1863 r. Manifest w którym ogłosił powstanie przeciw Rosji. Powołał Tymczasowy Rząd Narodowy, ogłosił uwłaszczenie chłopów, wzywał do walki Polaków, Litwinów i Ukrainców.
Powstanie przybrało partyzancki charakter walk ( 6 tys. ludzi ). Do końca lipca 1863 r. Rosjanie wystawili 340 tys. ludzi, a przez polski oddziały partyzanckie przewineło się 200 tys. ochotników z czego jednorazowo walczyło 20-30 tys.
Ważniejsze walki: Zygmunt Padlewski ,płock-klęska, Apolinary Kurowski, Miechów-klęska, Marian Langiewicz, Staszów i Pieskowa Skała - zwycięstwo. Już w lutym powstanie objeło tereny Litwy i Białorusi.Na Litwie Z.Sierakowski sforsował parotysięczny oddział chłopski. Na Białorusi szalały oddziały pod wodzą Konstantego Kalinowskiego.Sytuacja powstańców stawała się coraz trudniejsza,tracili oni nadzieję na ostateczne zwycięstwo.W takich okolicz.
18 paźdz. 1863 r. członkowie Rządu Narodowego oddali władzę dyktatorską Romualdowi Trauguttowi.Mimo wysiłku dyktatora o umocnienie powstania, Rosja zwyciężyła.Główną przyczyną upatku powst. były liczne aresztowania .
W marcu 1864 r. w Wilnie powieszono Kalinowskiego.Najdotkliwszy cios zadoło powstaniu aresztowanie Traugutta w W-wie.Powstanie upadło! Znaczenie Pow.St. Powstanie 1863-1864 r. było największym zrywem narodowym zarówno z uwagi na liczbę uczestników, jak też czas jego trwania. Największe ofiary poniosła szlachta polska w zaborze ros.Wielomiesięczna walka umocniła nastroje patriotyczne i poczucie jedności wszystkich Polaków.Polacy jeszcze raz pokazali całemu światu, że nie pogodzili się z utratą niepodległości.
Polityka ros. wobec Pol. po up.pow. Stan wojenny utrzymany przez następne 50 lat. Zsyłanie Polaków na Sybir bez sądów (38 tys. ludzi). Konfiskata wielu tysięcy majątków ziemskich i nieruchomości miejskich, których właścicielami byli Polacy w Królestwie na Białorusi, Ukrainie i na Litwie. Kontrybucje, czyli nadzwyczajne opłaty ściągane z mieszkańców jako karę za noszenie żałoby narodowej.Zakaz nabywania majątków ziemskich Polakom na terenie Litwy, Biał. i Ukr. oraz Królestwa.Nałożenie konstrybucji na majątki ziemskie . Nastąpiła rusyfikacja politycznana ziemiach polskich przez Rosję; wprowadzenie języka rosyjskigo do administracji i urzędów, stosowanie kar za używanie języka polskiego.
Obrona polskości w Rosji Nastąpiła rusyfikacja oświaty na poziomie podstawowym, średnim i wyższym.Tajne nauczanie było reakcją na tą rusyfikację. Organizatorami tajnego nauczania byli: publicyści, pisarze, nauczyciele,studęci, często uczniowie gimnazalni oraz zwykli ludzie z niewielką
wiedzą. Jadwiga Dawidowa była organizatorem tajnych kursów dla kobiet. Wychowanie dzieci i młodzieży w szkołach na wzorach literatury pięknej, nasyconej treścią patriotyczną groziło nauczycielowi zesłaniem na Sybir.
Germanizacja ziem pol.w zab. pruskim. Otto Bismark po zjednoczeniu Niemiec został kanclerzem Rzeszy Niemieckiej .Wobec takich narodów takich jak Polacy prowadził bezwzględną politykę wynarodowienia i dlatego nazwano
„żelaznym kanclerzem”.Walczono z polskim katolicyzmem.W szkołach języka polskiego używano tylko w najmłodszych klasach i na religii.W 1876r. usunięto
polski j. z sądownictwa urzędów państwowych i instytucji samorządowych. Niemczono również imiona i nazwiska osób oraz nazwy geograficzne. Prubowano usunąć j. polski z zebrań publicznych.W 1885 r. wLadze wydaliły z wschodnich prowincji państwa 26 tys.Polaków nieposiadających obywatelstwa
niemieckiego.Były to tzw. rugi pruskie.HAKATA.
Opór Pol. przeciw ger. Polacy organizowali własną gospodarkę; zakładali kółka rolnicze, towarzystwa rzemieślnicze i przemysłowe, tworzyli własne banki. Większość społeczeństwa polskiego bogaciła się, korzystając z szybkiego rozwoju gospodarczego Rzeszy Niemieckiej. Polacy podjeli skuteczną walkę o ziemię, wykupując ją z rąk niemieckich..Zopatrzeniem w narzędzia, maszyny i nawozy sztuczne zajmowały się spółdzielnie rolnicze, które organizowały również zbyt artykułów rolnych i prowadziła szkoły rolnicze.Polacy utworzyli sieć bibliotek i czytelni w miastach i we wsiach. W 1872 r. powstało Towarzystwo Oświaty Ludowej oraz Towarzystwo Czytelni Ludowych. Wydawano dzienniki i czasopisma (szczegulnie mias. Września). Powstały liczne towarzystwa naukowe i śpiewcze.Obronę polskości wspirały instytucje i organizacje naukowe: Biblioteka Raczyńskich, Bibl.Kórnicka, Tow. Przyjaciół nauk w Poznaniu,Tow. naukowe w Toruniu,Tow. pomocy naukowej
Galicja w dobie autonomii Austria w 1866 r.,w wyniku przegranej wojny z Prusami stała się państwem dwuczłonowym Austro-Węgry. Od 1867 r. Galicja uzyskała szeroką autonomię: polskie urzędy i szkoły, powołano ministerstwo do spraw Galicji w rządzie Wiedeńskim, sejm krajawy w Galicji. Od 1869 r. wprowadzono język polski do szkół,drukowano książki polskie,działały polskie uniwersytety.Autonomia zapewniła swobodny rozó polskiej kultury, prowadzenie legalnego życia politycznego, w tym działalności partii poltycznej.
Ten rejon był jednak gospodarczo bardzo zacofany.Osiągnięcia: Józef Sulski i St. Smolka -- historycy, wydali zbiory źródeł historycznych,
Z. Wróblewski (fizyk) i K. Olszewski (hemik) -- skroplili tlen,, A. Witkowski i
W. Natanson i M. Smoluchowski -- fizycy,, J. Bril -- hemik,, N. Cybulski -- odkrywca zarazka tyfusu brzusznego,, A.Fredro i M. Bałucki --komediopisarze,
I. Maciejewski -- prozaik i dramaturg,, T. Pawlikowski -- malarz, poeta,dramato-
pisarz i reformator teatru,, Jan Matejko -- najwybitniejszy malarz historyczny,,
J.Kossak -- malarz,, Wyspiański i J.Stanisławowski -- malarze impresjoniści,,
X. Danikowski -- rzeźbiarz